Nghịch lý tuyển sinh: đề khó nhưng điểm chuẩn cao

Mùa tuyển sinh đại học năm nay xuất hiện nghịch lý: mặc dù đề thi tốt nghiệp THPT được đánh giá là khó nhưng điểm chuẩn nhiều ngành 'hot' ở các trường tốp đầu lại tăng vọt, thậm chí phá kỷ lục.

Phải chăng chúng ta đang chứng kiến một sự mâu thuẫn trong chính hệ thống giáo dục, hay đây là dấu hiệu của một cuộc cạnh tranh gay gắt chưa từng có?

Tại sao điểm chuẩn cao?

Thoạt nghe, "đề khó, điểm cao" quả là một nghịch lý. Theo lẽ thường, đề càng khó thì điểm số trung bình càng giảm, kéo theo điểm chuẩn hạ. Có phải những đánh giá ban đầu về độ khó của đề đã sai, hay năng lực học sinh đã tiến bộ vượt bậc?

Thực ra, đây chỉ là "nghịch lý bề ngoài". Điểm chuẩn cao không phản ánh toàn bộ mặt bằng chung mà chủ yếu xuất phát từ sự tập trung cạnh tranh ở nhóm thí sinh top đầu. Những em xuất sắc vẫn có thể đạt điểm rất cao, đủ để lấp đầy chỉ tiêu hạn chế của các ngành hot, từ đó đẩy điểm chuẩn lên mức kỷ lục.

Kỳ thi đại học giống như một cuộc đua đường dài có thể nhiều chướng ngại vật, nhưng các vận động viên giỏi nhất vẫn về đích với thành tích ấn tượng. 

Điểm chuẩn thực chất chỉ xác định người cán đích ở vị trí 1.000 hay 2.000. Dù nhiều thí sinh khác đã "tụt lại phía sau", người ở mốc đó vẫn phải đạt thành tích rất cao mới có thể được chọn.

Vì vậy, điểm chuẩn tăng là hệ quả tất yếu của cơ chế sàng lọc khốc liệt ở những ngành hot, trường tốp đầu, nơi cơ hội việc làm cao hoặc chỉ tiêu tuyển sinh hạn chế, chứ không hẳn do đề dễ hay khó.

Bức tranh tuyển sinh hiện nay còn phức tạp bởi sự tồn tại song song của nhiều phương thức: xét học bạ, kỳ thi đánh giá năng lực, hay kết hợp chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế. Mỗi cách lại có công thức riêng. 

Chứng chỉ IELTS, chẳng hạn, chỉ được Bộ GD-ĐT quy đổi sang điểm môn ngoại ngữ trong kỳ thi tốt nghiệp (thang 10). Khi xét tuyển đại học, điểm này cùng hai môn khác cộng lại thành tổng tối đa 30.

Có trường tính IELTS 6.5 thành 10 điểm ngoại ngữ và cộng vào tổ hợp để ra tổng 25, nhưng trường khác với cách tính hoặc cộng ưu tiên lại thành 27 - 28. Sự chênh lệch ấy khiến một thí sinh có kết quả cao vẫn trượt, trong khi người khác nhờ chọn phương thức phù hợp, được cộng ưu tiên, lại trúng tuyển.

Điều này đặt ra câu hỏi về công bằng. Trên lý thuyết, các trường đều công khai đề án tuyển sinh, công thức tính điểm. Nhưng thực tế, sự đa dạng và phức tạp ấy khiến quá trình trở thành một "ma trận" mà chỉ những ai nắm rõ luật chơi mới có lợi thế. Học sinh ở thành thị, có điều kiện tiếp cận thông tin, dễ dàng tối ưu lựa chọn. 

Ngược lại, học sinh vùng sâu, vùng xa thiếu thông tin, dễ rơi vào thế bất lợi. Hệ quả là tuyển sinh không còn đơn giản là "ai giỏi hơn thì đỗ", mà đôi khi lại là "may hơn khôn".

Đáng lo ngại

Từ góc nhìn xã hội, hiện tượng này làm dấy lên lo ngại: chúng ta có đang tạo ra một nền giáo dục thiên về đào tạo "những con người thi" thay vì con người toàn diện? 

Áp lực chạy theo điểm số, nguyện vọng, ưu tiên, khiến học sinh và phụ huynh hoang mang, mệt mỏi, thậm chí mất niềm tin. Nếu không điều chỉnh, tình trạng này dễ dẫn đến méo mó mục tiêu giáo dục: thay vì nuôi dưỡng đam mê, sáng tạo, người học buộc phải toan tính chiến lược thi cử.

Giải pháp đặt ra là gì? Trước hết, Bộ GD-ĐT cần đưa ra khung quy đổi thống nhất ở tầm quốc gia để hạn chế tình trạng mỗi trường một kiểu. Các trường phải minh bạch, đơn giản hóa công thức xét tuyển để thí sinh dễ nắm bắt. 

Đồng thời, hệ thống tư vấn hướng nghiệp cần được mở rộng, đặc biệt cho học sinh ở khu vực khó khăn.

Quan trọng hơn, xã hội và gia đình nên thay đổi quan niệm: không phải chỉ có ngành hot mới là con đường thành công, mà cần khuyến khích học sinh theo đuổi năng lực và sở thích của mình.