Mở 'kho báu' tranh Đông Dương, Gia Định và… Lê Bá Đảng

42 tác phẩm hội họa đặc sắc từ Pháp đưa về VN trong năm 2025, được xem là "kho báu" vô giá của mỹ thuật Đông Dương, dấu ấn mỹ thuật Gia Định và của họa sĩ Lê Bá Đảng, lần đầu tiên mở cửa ra mắt công chúng.

Chiều 21.11 tại TP.HCM, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM khai mạc trưng bày chuyên đề "Trở về những tác phẩm mỹ thuật được ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê hiến tặng năm 2025", giới thiệu đến người xem các sáng tác vô giá của mỹ thuật VN từ nước ngoài trở về. Không chỉ là những tác phẩm tranh Đông Dương của các danh họa: Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Bùi Xuân Phái, Tạ Tỵ, Trần Phúc Duyên, mà đây còn là câu chuyện đẹp, có hậu về tình yêu nghệ thuật được nuôi dưỡng và gìn giữ suốt nhiều năm nơi đất lạ xứ người của nhà sưu tập.

Từ khi rời quê hương năm 1954 cho đến khi mất, Trần Phúc Duyên (1923 - 1993) vẫn chưa quay lại VN. Sau khi qua đời năm 1993, toàn bộ tranh, phác thảo, tài liệu, giấy tờ, sổ sách ghi chép của ông được đóng thùng và lưu tại nhà kho ngoại ô thủ đô Thụy Sĩ, nơi ông sống và làm việc từ năm 1968. Mặc dù sống tại châu Âu, chủ đề về quê hương VN vẫn luôn canh cánh, như sợi chỉ đỏ xuyên suốt sự nghiệp sáng tác của họa sĩ. Xa đất nước, hành lý ông mang theo bên mình nhiều phác thảo và nghiên cứu tái hiện hình ảnh cuộc sống, đất và người quê hương, rất cảm động. Một số tác phẩm của Trần Phúc Duyên từng được hồi cố hương ở triển lãm Họa Duyên tương ngộ nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông tại Bảo tàng Nghệ thuật Quang San năm 2023. Lần trở về này của Trần Phúc Duyên trong bộ sưu tập của ông bà Lê Tất Luyện là Chùa Thầy, cùng với Tạ Tỵ (Xóm Chài) - sự kết hợp chất liệu sơn mài truyền thống với ngôn ngữ diễn đạt hiện đại - những sáng tác đã góp phần minh họa cho sự phát triển của mỹ thuật VN thế kỷ 20, với các kỹ thuật tạo hình mới và biểu đạt bằng ngôn ngữ nghệ thuật mang tâm thức Việt.

Từ sự ra đời của Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925), tạo bước ngoặt cho mỹ thuật VN khi tiếp nhận khuynh hướng mỹ thuật hàn lâm phương Tây nhưng vẫn gắn bó với văn hóa truyền thống Á Đông. Nếu như danh họa Lê Phổ với Hải quỳ mang vẻ đẹp thanh nhã, đậm chất Á Đông trong chất liệu sơn dầu thì Vũ Cao Đàm bằng Rạng đông xanh, Phụ nữ Bắc vấn tóc đầy tinh tế, diễn tả vẻ đẹp của người phụ nữ đương thời. Còn Bùi Xuân Phái qua Tuồng đời, phác họa nghệ thuật dân gian thông qua bút pháp sơn dầu phóng khoáng…

Năm 1913, Trường Vẽ Gia Định được thành lập đã đặt nền móng quan trọng cho mỹ thuật miền Nam. Từ đây, mỹ thuật Gia Định dần khẳng định vai trò như một trung tâm thực hành và sáng tạo, góp phần hình thành sắc thái nghệ thuật riêng của khu vực. Các sáng tác của những họa sĩ trưởng thành từ Trường Vẽ Gia Định như: Đỗ Quang Em, Nguyễn Trung cùng tác phẩm của các danh họa tranh Đông Dương ra mắt người xem lần này tạo ấn tượng lạ và độc đáo trong mắt người yêu tranh.

MỞ NIÊM PHONG "KHO BÁU DI SẢN"

Để triển lãm kịp khai mạc vào thời điểm ngày Di sản VN 23.11, ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó giám đốc Sở VH-TT TP.HCM; ông Trần Minh Công, Phó giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, giảng viên Trường ĐH Văn hóa TP.HCM, cùng ê kíp công tác kiểm kê, bảo quản hiện vật có tay nghề giỏi đã trực tiếp bay sang Pháp. "Khi có thông tin ông bà Lê Tất Luyện tiếp tục tin tưởng hiến tặng các bức tranh quý giá sưu tầm lâu nay và được chính các danh họa vẽ tặng, chúng tôi thực sự xúc động và quá sung sướng khi hồi hương được các di sản hội họa về cho đất nước, trong đó có một số tác phẩm giá trị có thể làm hồ sơ để công nhận bảo vật quốc gia", ông Nguyễn Minh Nhựt xúc động.

Được sự đồng ý của chủ nhân, toàn bộ tranh và cả khung được giao cho một đơn vị uy tín, chuyên vận chuyển các tác phẩm mỹ thuật của Pháp đến nhà, niêm phong cẩn thận dưới sự chứng kiến của ông bà và đại diện phía VN. Khi về đến TP.HCM, ngay trong chiều 22.9, Sở VH-TT TP.HCM và Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã tiến hành việc bấm gỡ niêm phong công khai dưới sự chứng kiến của báo chí, kết thúc viên mãn chuyến hành trình trở về của "kho di sản" của các danh họa VN.

Như vậy, năm 2018 và 2019, ông bà Lê Tất Luyện đã trao tặng 27 tác phẩm (26 tác phẩm của nữ họa sĩ Lê Thị Lựu và 1 tác phẩm của ông Ngô Thế Tân). Đến năm 2023, bảo tàng tiếp tục đón nhận bộ sưu tập lớn gồm 236 tác phẩm, tư liệu quý của họa sĩ Lê Bá Đảng và "kho di sản" danh họa lần này. Ba lần hiến tặng liên tiếp trong chưa đầy một thập niên giúp hình thành một mạch liên kết đặc biệt, gắn kết di sản nghệ thuật VN trong và ngoài nước, đồng thời khẳng định sự tin tưởng của ông bà đối với Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị nghệ thuật hội họa VN, đưa các tác phẩm quý giá từ phòng tranh nhà sưu tập ra với công chúng thưởng lãm.