Lý do nào khiến những cơn bão chệch hướng?

Tại các vùng biển Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, bão có thể bị ảnh hưởng bởi hình thái thời tiết mang tên "áp cao", giúp các chuyên gia dự đoán đường đi và nơi bão đổ bộ.

Vị trí của áp cao Bermuda từ năm 1995-2024. Ảnh: Washington Post.

Nếu từng theo dõi dự báo về bão tại khu vực Đại Tây Dương, nhiều người có khả năng đã bắt gặp cụm từ “áp cao Bermuda” (Bermuda high). Về bản chất, đây là vùng áp cao rộng lớn trải dài khắp Đại Tây Dương.

Theo Washington Post, vị trí và sức mạnh của áp cao Bermuda rất quan trọng trong dự báo đường đi của bão trên Đại Tây Dương. Chính tính chất lưu thông theo chiều kim đồng hồ xung quanh áp cao là yếu tố giúp định hướng đường đi của bão và xác định nơi đổ bộ.

Áp cao Bermuda có thể đẩy một cơn bão vòng ra biển, hoặc ẩn bão về phía tây đe dọa vùng Caribe hoặc tiến vào Vịnh Mexico. Đôi khi, áp cao Bermuda thậm chí đưa các cơn bão di chuyển lên bờ biển phía đông của Mỹ, khiến toàn bộ khu vực này bị tác động bởi gió mạnh, mưa lớn hoặc nước dâng do bão.

Tương tự với Đại Tây Dương, khu vực Tây Thái Bình Dương cũng tồn tại các áp cao được xem như "bánh lái" để chuyển hướng các cơn bão.

Áp cao Bermuda là gì?

Áp cao Bermuda, đôi khi được gọi là áp cao Azores, là hệ thống áp suất cao khổng lồ, tồn tại phần lớn thời gian trong năm. Áp cao Bermuda nén không khí xuống và tạo nên thời tiết ổn định, nắng ráo. Chính đặc điểm này khiến sa mạc Sahara nóng và khô.

Vào mùa hè, áp cao Bermuda mạnh lên và mở rộng, dịch chuyển về phía tây và neo đậu gần quần đảo Bermuda. Luồng không khí khi đó tràn qua miền Đông nước Mỹ, mang theo hơi ấm và độ ẩm.

Áp cao Bermuda hoạt động như một dạng "trường lực". Các hệ thống bão bị chệch hướng và đi vòng quanh áp cao này, hay bị đẩy xa bởi luồng không khí giãn nở do gió thổi ra xa khỏi áp cao.

Vị trí thông thường của áp cao Bermuda vào giữa mùa hè, khi đẩy hơi nóng và độ ẩm về phía tây nước Mỹ. Ảnh: AccuWeather.

Khi áp cao Bermuda yếu

Áp cao Bermuda yếu thường đồng nghĩa với trường lực yếu hơn. Các xoáy thuận nhiệt đới hình thành ở khu vực Đại Tây Dương giữa vùng Caribe và quần đảo Cabo Verde ở phía tây lục địa châu Phi, có thể dễ dàng bị trượt ra biển hơn.

Khi áp cao Bermuda yếu, nguy cơ bão ảnh hưởng đến vùng Caribe hoặc Mỹ giảm đi. Bão thường bắt đầu đi lên phía bắc và ra biển ngay cả trước khi đi qua Bermuda.

Màu tím nhạt thể hiện áp cao Bermuda yếu, đẩy các cơn bão khỏi nước Mỹ. Màu tím đậm thể hiện áp cao Bermuda mạnh, đẩy các cơn bão về phía tây vào Mỹ. Ảnh: AccuWeather.

Khi áp cao Bermuda ở vị trí điển hình

Áp cao Bermuda liên tục uốn lượn, dịch chuyển về phía tây và phía đông, và cường độ cũng tăng dần. Nếu áp cao Bermuda ở vị trí thông thường, quần đảo Bermuda có thể nằm trong tầm ngắm của các cơn bão.

Áp cao Bermuda thông thường sẽ đẩy một cơn bão di chuyển về phía tây trượt lên phía bắc ngay trước khi ảnh hưởng đến Puerto Rico hoặc quần đảo Leeward (thuộc vùng biển Caribe). Khối áp cao này giúp bão không đổ bộ vào đất liền Mỹ khi ép bão cong lên phía bắc.

Tuy nhiên, quần đảo Bermuda lại có thể bị ảnh hưởng nặng nề khi các các cơn bão di chuyển quanh phía tây của áp cao Bermuda. Bermuda cách đảo Outer Banks (North Carolina, Mỹ) khoảng 1.000 km về phía đông. Kể từ năm 1850, tâm bão của ít nhất 57 cơn bão đã đi qua trong phạm vi 60 hải lý tính từ Bermuda. Ít nhất 6 cơn bão đã đổ bộ trực tiếp vào quần đảo này.

Bản đồ khu vực Đại Tây Dương có Mỹ, Vịnh Mexico, vùng Caribe và quần đảo Bermuda. Ảnh: World Atlas.

Khi áp cao Bermuda mạnh

Áp cao Bermuda mạnh đồng nghĩa sẽ giữ cơn bão ở phía nam lâu hơn, đẩy nó đi sâu hơn về phía tây và đe dọa đất liền của Mỹ.

Puerto Rico, quần đảo Lesser Antilles và Bahamas đều bị ảnh hưởng nếu áp cao Bermuda mạnh. Nếu rìa phía tây của áp cao này trải dài đủ xa, bão có thể di chuyển đến tận Đông Nam nước Mỹ trước khi bắt đầu chuyển hướng lên phía bắc.

Đôi khi, áp cao Bermuda giữ cơn bão ở phía nam đủ lâu để một "trường lực" áp cao thứ hai từ phía tây bắc xuất hiện. Hiện tượng này tiếp tục đẩy cơn bão đi thẳng về phía tây, đôi khi đổ bộ trực tiếp vào khu vực quanh 48 bang liền kề. Ví dụ, bão Hugo năm 1989 và bão Florence năm 2018 đổ bộ vào Nam và Bắc Carolina.

Tuy nhiên, không phải tất cả cơn bão đều hình thành trên vùng biển Đại Tây Dương. Một số xuất hiện ngay tại vùng Caribe và Vịnh Mexico.

Bão ở Vịnh Mexico, hay phía tây vùng Caribe, ít phụ thuộc vào áp cao Bermuda hơn.

Ở phía đông vùng Caribe, sóng nhiệt đới đông châu Phi đi hết về phía tây và bắt đầu hình thành bão. Nếu áp cao Bermuda cực kỳ mạnh và không sớm chuyển hướng lên phía bắc, nó có thể lướt theo gió mậu dịch về phía tây và trở thành mối đe dọa nghiêm trọng cho khu vực Caribe.

Khu vực Thái Bình Dương: “Trường lực” khác, hướng đi khác

Nếu như ở Đại Tây Dương, “áp cao Bermuda” được xem là “bánh lái khổng lồ” định hướng đường đi của bão, thì tại Thái Bình Dương, đặc biệt là khu vực Tây Thái Bình Dương và Biển Đông, vai trò này thuộc về áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương (Western Pacific Subtropical High).

Cũng giống như áp cao Bermuda, hệ thống này vận hành theo chiều kim đồng hồ và có khả năng “bẻ lái” các cơn bão nhiệt đới. Tuy nhiên, do phạm vi ảnh hưởng trải rộng từ vùng biển phía đông Philippines đến tận Nam Trung Quốc, tác động của nó thường phức tạp và biến đổi hơn nhiều.

Áp cao cận nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương là hệ thống lưu thông chi phối vị trí dải mưa và hướng di chuyển của các cơn bão nhiệt đới. Ảnh: CHEN Xiaolong.

Vào mùa hè, khi áp cao Tây Thái Bình Dương mở rộng về phía tây, nó tạo thành một “bức tường khí quyển” chắn ngang đường đi của bão, giữ bão ở thấp và đẩy chúng tiến gần đất liền Việt Nam, Philippines hay Trung Quốc.

Ngược lại, khi áp cao này suy yếu hoặc dịch chuyển về phía đông, “cánh cửa phía bắc” mở ra, cho phép bão chệch hướng lên vùng biển Nhật Bản hoặc tan dần giữa đại dương. Trong vài tháng gần đây, nhiều cơn bão ở Tây Thái Bình Dương đã thể hiện rõ quy luật này.

Bão Matmo (tháng 10/2025) ban đầu di chuyển theo hướng tây - tây bắc, đe dọa khu vực Philippines và miền Trung Việt Nam, nhưng sau đó bất ngờ đổi hướng lên phía bắc, quét qua Hoa Nam trước khi suy yếu trên đất liền Trung Quốc.

Tương tự, bão Bualoi đã bị “ép” sâu về phía tây do áp cao cận nhiệt đới mạnh, khiến nó đổ bộ vào Philippines và tiếp tục gây mưa lớn tại miền Trung Việt Nam. Trong khi đó, bão Wipha (2025) lại điển hình cho tình huống ngược lại khi áp cao yếu, cơn bão nhanh chóng bẻ hướng ra biển, tránh được khả năng gây thiệt hại nặng nề ở đất liền.

Các chuyên gia khí tượng nhận định rằng so với Đại Tây Dương, bão ở Thái Bình Dương thường chịu tác động đồng thời của nhiều hệ thống khí quyển bao gồm gió mùa Tây Nam, rìa áp thấp xích đạo, và cả gió tây cận nhiệt đới.

Chính sự tương tác phức hợp này khiến đường đi của bão ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương khó dự đoán hơn và biến động mạnh hơn trong thời gian ngắn. Chính vì thế, dự báo đường đi bão ở khu vực này luôn là thách thức lớn. Với mỗi thay đổi nhỏ của “trường lực khí quyển”, bão có thể chệch hướng, tăng tốc hoặc tan rã trước khi kịp chạm bờ.

Đó cũng là lý do các nhà khí tượng thường nói: “Không có hai cơn bão Thái Bình Dương nào giống nhau – vì bầu trời ở đây không bao giờ đứng yên”.