Kỳ vọng một “Khoán 10” mới trong khoa học công nghệ

(Dân trí) - Thứ trưởng Phùng Đức Tiến kỳ vọng tạo ra một "Khoán 10" mới trong khoa học công nghệ, giúp "cởi trói" cho nhà nghiên cứu, khuyến khích sáng tạo, khơi dậy tinh thần dấn thân trong cộng đồng khoa học.

Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nêu quan điểm như vậy tại diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý” do báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 18/10.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, khoa học công nghệ hiện đóng góp khoảng 30% giá trị gia tăng toàn ngành. Nhờ ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, nông nghiệp Việt Nam không chỉ đảm bảo an ninh lương thực quốc gia mà còn góp phần ổn định nguồn cung cho thế giới.

“Năm 2025, ngành nông nghiệp có thể đạt kỷ lục xuất khẩu khoảng 67-70 tỷ USD, một minh chứng cho hiệu quả của đổi mới khoa học công nghệ”, ông Tiến thông tin.

Công nghệ sinh học được xem là mũi nhọn với tiềm năng đột phá. Việt Nam đang ứng dụng nhiều hướng nghiên cứu như công nghệ chuyển gen, chỉ thị phân tử (marker), nuôi cấy mô, phôi và tế bào nhằm chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng suất, giá trị sản phẩm.

Dù nguồn lực và chủ trương đã có nhưng theo ông Tiến, việc hoàn thiện khung pháp lý vẫn là điều kiện tiên quyết để khoa học công nghệ phát huy hiệu quả.

“Chúng ta cần tạo môi trường và động lực để các nhà khoa học yên tâm cống hiến, tránh tình trạng họ trăn trở với nghiên cứu nhưng vẫn lo lắng cho cuộc sống”, Thứ trưởng Tiến bày tỏ.

Theo Viện Di truyền Nông nghiệp, công nghệ chỉnh sửa gen cho phép tác động chính xác vào từng vị trí trong bộ gen cây trồng, giúp tạo giống có khả năng chịu mặn, kháng bệnh, tăng giá trị dinh dưỡng hoặc kéo dài thời gian bảo quản, mà không cần đưa gen ngoại lai như công nghệ chuyển gen (GMO).

Nhờ đó, các sản phẩm chỉnh sửa gen gần như tương đồng với giống lai tự nhiên, rút ngắn thời gian chọn tạo chỉ còn 2-5 năm, thay vì 10-15 năm như trước.

Nhiều cơ sở trong nước như Viện Di truyền Nông nghiệp, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Công nghệ sinh học TPHCM... đã làm chủ công nghệ này. Các kết quả nổi bật gồm lúa chịu mặn và kháng bệnh, đậu tương giảm đường khó tiêu, cà chua giàu carotenoid, ngô và đu đủ tăng năng suất, chất lượng.

Tuy nhiên, Luật Đa dạng sinh học 2008 mới chỉ định nghĩa “sinh vật biến đổi gen”, còn các sản phẩm chỉnh sửa gen dù không chứa DNA ngoại lai vẫn bị xếp chung với GMO, gây khó khăn cho thương mại hóa và hội nhập quốc tế.

Tại diễn đàn, các chuyên gia cho rằng cần tách biệt khái niệm “chỉnh sửa gen” khỏi “biến đổi gen”, đồng thời áp dụng cơ chế quản lý dựa trên bản chất sản phẩm, thay vì công nghệ sử dụng.

GS.TSKH, Viện sĩ Trần Đình Long, Chủ tịch Hội giống cây trồng Việt Nam, nhấn mạnh các công nghệ mới như chỉnh sửa gen đã được áp dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả các nước trong khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn chưa thể áp dụng các công nghệ này một cách rộng rãi.

Để tháo gỡ vấn đề trên, Tiến sĩ Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết bộ đang khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp lý cho công nghệ mới này.

“Chúng tôi mong các nhà khoa học và cơ quan truyền thông tiếp tục đồng hành để khoa học công nghệ trở thành mũi nhọn thực sự, góp phần quan trọng vào tăng trưởng và hiện đại hóa ngành nông nghiệp”, ông Long nói.