Khó hút đầu tư điện khí vì cơ chế

Quy mô công suất nguồn điện khí tăng mạnh trong Quy hoạch điện 8 điều chỉnh đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư, song cơ chế ưu đãi khiến cho không ít doanh nghiệp lo ngại sẽ có rủi ro khi rót hàng tỉ USD vào các dự án.

Một loạt nhà đầu tư mới đây đã có đơn kiến nghị gửi tới Thủ tướng Chính phủ đề xuất các cơ chế, chính sách cho các dự án điện khí, khi Chính phủ đang xây dựng dự thảo nghị quyết của Quốc hội về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 do lo ngại những rủi ro trong triển khai dự án.

Lo ngại rủi ro vì bao tiêu thấp

Trong kiến nghị gửi Thủ tướng, các doanh nghiệp kiến nghị nâng mức cam kết bao tiêu sản lượng từ 75% trong dự thảo nghị quyết vừa được Bộ Công Thương trình Chính phủ lên mức 90%, áp dụng cho toàn bộ thời gian hợp đồng mua bán điện.

Cùng với đó dự án được hỗ trợ các cơ chế thanh toán những chi phí cố định, vận hành, bảo dưỡng trong giá điện, bao tiêu nhiên liệu gắn với cơ chế chuyển ngang hợp đồng giá khí sang giá điện, huy động đủ nguồn điện để hoàn thành nghĩa vụ bao tiêu khí.

Các nhà đầu tư cũng mong muốn trong trường hợp Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO) huy động thiếu làm phát sinh các nghĩa vụ bao tiêu nhiên liệu, thì sẽ được Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) thanh toán phần huy động thiếu và hỗ trợ cơ chế thanh toán bằng ngoại tệ theo tỉ giá thực tế.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Lê Minh - chuyên gia lĩnh vực dầu khí - cho rằng dự án điện khí/LNG có quy mô và suất đầu tư lớn lên tới hàng tỉ USD, nên mức cam kết bao tiêu đang được đề xuất là 75%, thực hiện trong 10 năm được xem là mức cam kết thấp, gây nhiều rủi ro cho nhà đầu tư khi vòng đời dự án điện khí lên tới 22 - 25 năm.

Do quy mô dự án lớn, nhà đầu tư nếu không chứng minh được tính hiệu quả kinh tế, khó có thể thu xếp và huy động vốn từ các ngân hàng, nhà tài trợ. Chưa kể mức bao tiêu chỉ thực hiện trong 10 năm, khiến nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài e ngại rủi ro nếu như sau thời điểm đó không huy động theo cam kết bao tiêu sản lượng, dự án có thể bị đổ vỡ, trong khi nguồn nhiên liệu khí/LNG hầu hết sẽ phải nhập khẩu theo giá thị trường.

Trong khi đó, ông Nguyễn Quốc Thập - Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam - cũng cho rằng nếu mức cam kết bao tiêu sản lượng là 75%, sẽ không đủ thu hút và nhà đầu tư khó có thể ra quyết định cuối cùng, khiến các ngân hàng không thể thu xếp vốn.

"Tuy nhiên mức cam kết bao tiêu sản lượng dù là 75% hay tăng lên tới 85%, 90% nếu tạo thuận lợi và thu hút các nhà đầu tư, lại sẽ gây rủi ro cho EVN khi tập đoàn này phải cam kết và mua điện từ các dự án điện khí", ông Thập nói.

Tính đến cơ chế thí điểm mua bán điện

Do vậy theo ông Thập, thay vì cơ chế bao tiêu sản lượng, có thể tính đến việc nghiên cứu phương án áp dụng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) áp dụng cho các dự án điện khí với các hộ tiêu thụ lớn có nhu cầu sử dụng điện khí, tức là để cho thị trường quyết định thay vì hiện nay Chính phủ/EVN phải cam kết bao tiêu.

Việc áp dụng chính sách này cũng phù hợp với nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, định hướng thúc đẩy cơ chế mua bán điện trực tiếp, cũng như giúp giải phóng được đầu tư hạ tầng lưới truyền tải điện, giúp cho người mua, người bán điện trực tiếp đầu tư hạ tầng lưới truyền tải. Theo ông Thập, cần thiết lập cơ chế DPPA cho chủ đầu tư các dự án điện khí với các hộ công nghiệp lớn, các khu công nghiệp.

Việc triển khai cơ chế này sẽ là cơ sở để thực hiện quy hoạch đồng bộ gắn các khu công nghiệp là những hộ tiêu thụ điện khí, tiêu thụ điện đồng bộ với các nhà máy điện khí/LNG và khu nhập khẩu khí, tạo sự đồng bộ trong chuỗi sản xuất, tiêu thụ điện khí/LNG. Điều này cũng giúp cho truyền tải điện khí được thuận tiện hơn, doanh nghiệp là các hộ tiêu thụ có cơ hội cáo bạch sử dụng nguồn năng lượng trong sản xuất.

Tuy nhiên ông Lê Minh cho rằng việc áp dụng cơ chế DPPA cần thận trọng và từng bước thí điểm. Bởi theo Quy hoạch điện 8 điều chỉnh, công suất đặt điện khí dùng nguồn khí trong nước sẽ tăng từ 7GW lên 16GW, nguồn điện sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng nhập khẩu tăng từ 0,8GW lên 22,5GW. Nếu triển khai các dự án, điện khí sẽ chiếm tỉ trọng lớn trong hệ thống, tương đương 30% công suất của hệ thống điện.

Vì vậy nếu áp dụng ngay toàn bộ cơ chế DPPA có thể dẫn tới nguy cơ phá vỡ cấu trúc hệ thống điện, cân đối nguồn điện cho các vùng miền. Chưa kể, việc này sẽ khó triển khai đối với các dự án điện khí của nhà đầu tư nước ngoài, thông thường sẽ yêu cầu cam kết bao tiêu, bảo lãnh của Chính phủ cùng những yếu tố liên quan tới chênh lệch giữa VND/USD, nhập khẩu nhiên liệu...

Do đó ông Lê Minh cho rằng có thể triển khai thí điểm từng bước với nhà đầu tư trong nước liên quan tới cơ chế DPPA trên cơ sở chuẩn hóa hợp đồng mua bán điện, cân bằng lợi ích các bên và linh hoạt trong cơ chế cam kết giá điện, phù hợp với thực tiễn triển khai dự án của nhà đầu tư.