'Khi đàn sếu bay về phương Nam': Khi tuổi già 'cất tiếng'

Trong tiểu thuyết “Khi đàn sếu bay về phương Nam”, tác giả Lisa Ridzén đã viết về tuổi già, ký ức và những hình thái nam tính bằng một văn phong tinh tế, cảm động.

Ra mắt năm 2024, cuốn sách nhanh chóng trở thành tác phẩm bán chạy nhất Thụy Điển, giành giải thưởng Sách của năm của nước này. Lisa Ridzén cũng trở thành tác giả đầu tiên chiến thắng đồng thời hạng mục Tiểu thuyết của năm và Tác phẩm đầu tay của năm tại giải Adlibris do độc giả bình chọn.

Nhận định về tác phẩm này, Fredrik Backman - tác giả của series Beartown, Bà ngoại tôi gửi lời xin lỗi, Những kẻ âu lo... gọi đây là cuốn sách "khiến bạn vừa cười, vừa khóc, sau đó chỉ muốn mua liền 20 cuốn để tặng những người mà mình yêu thương”.

Sách Khi đàn sếu bay về phương Nam do Rubik Books và NXB Phụ nữ Việt Nam ấn hành, Minh Khôi dịch. Ảnh: H.T.

Tuổi già và hành trình nhìn lại

Bắc Âu không chỉ nổi tiếng với tiểu thuyết trinh thám, mà những năm gần đây, đề tài xoay quanh nhân vật là người già lão cũng được quan tâm, yêu thích đặc biệt. Điều đó có thể nhìn thấy qua sự thành công của những tác giả như Jonas Jonasson (Ông trăm tuổi trèo qua cửa sổ và biến mất), Hendrik Groen (Nhật ký bí mật của ông Hendrik Groen), Fredrik Backman (Người đàn ông mang tên Ove)...

Khi đàn sếu bay về phương Nam cũng là tác phẩm như thế. Cuốn sách kể về cuộc sống thường ngày của ông Bo có người vợ mắc chứng Alzheimer, đã được đưa vào viện dưỡng lão và con trai Hans có sự nghiệp riêng. Hàng ngày, ông tìm niềm vui bằng cách gọi điện thoại cho người bạn thân Ture, ở nhà cùng chú chó Sixten và những nhân viên chăm sóc bản thân.

Mâu thuẫn nổ ra khi con trai Hans muốn đưa Sixten cho người khác nuôi vì nghĩ cha mình không thể chăm sóc nó. Điều này gây ra một cơn chấn động bởi lẽ với Bo, Sixten giờ đây chính là tất cả.

Vì vậy ông đã có giai đoạn "chiến tranh lạnh" với con trai mình. Trong những ngày tháng suy ngẫm về những gì đã qua, ký ức lần lượt đưa ông trở về với ngày thơ ấu, đến khi gặp được vợ mình cũng như sau khi Hans ra đời, dần dần trưởng thành.

Cuốn sách được viết bằng văn phong gần gũi, giản dị, tuy vậy hàm chứa rất nhiều cảm xúc. Lisa Ridzén bằng từ ngữ đã khắc họa phong cảnh Thụy Điển đẹp đẽ, đi cùng nỗi lòng có nhiều tâm sự của chính ông Bo. Mọi thứ như một cuốn phim trước mắt người đọc.

Về cấu trúc, tác phẩm được viết xen kẽ giữa những dòng ghi chú mà các nhân viên chăm sóc sức khỏe để lại và những hành động của nhân vật chính.

Lisa Ridzén cho biết cảm hứng đến từ một lần khi cô bất ngờ phát hiện những ghi chú mà các nhân viên chăm sóc ông mình để lại. Chỉ liệt kê tâm trạng, trạng thái của ông, nhưng có thể nói những dòng chữ này lại rất rung động.

Ở đó ta thấy tuổi già đã quy giản cá tính của một con người, khiến họ giờ bị gói gọn trong những hoạt động thường ngày, như tắm, ăn, mặc. Những ghi chép ấy thuần túy khách quan, thiếu vắng cảm xúc, cho ta cảm giác họ không hiểu được người già nghĩ gì...

Bằng sự thấu hiểu và đồng cảm đặc biệt, tác giả đã "xâm nhập" vào ký ức cá nhân của Bo, để thấy tràn khắp trong ông là những ký ức tươi đẹp. Đó là "mỏ neo" đã giữ ông lại với cuộc đời này.

Theo đó, ông chọn đối mặt với thực tại khắc nghiệt bằng nhiều kỷ niệm tươi đẹp, như nhớ về vợ bằng cảnh hái hoa cùng bà ngay giữa đêm khuya trong ngày hạ chí. Ông cũng nhớ cách bà nuôi dạy con, nhớ cả cảm giác ấm áp, tính cách hiền dịu...

Với Hans, điều ông nhớ nhất là những lần đi câu cùng với con trai, với vẻ hào hứng trong những lần đưa cậu vào trong rừng sâu hay những khúc sông im bặt tiếng người... Những nỗi nhớ ấy khác xa với Hans hiện tại, người chỉ chăm chăm tước đoạt khỏi ông điểm tựa cuối cùng chính là Sixten.

Lisa Ridzén, tác giả Khi đàn sếu bay về phương Nam chia sẻ chính nghiên cứu xã hội học đã truyền cảm hứng cho cô viết về nam tính trong tiểu thuyết này. Ảnh: Wysokie Obcasy.

Những mẫu hình nam tính

Từ đây, Lisa Ridzén cho thấy sự thay đổi của những mẫu hình nam tính trong một gia đình. Trong những mộng mị lúc nhớ lúc quên, điều Bo thường xuyên viện đến chính là cảm giác khi ông là một người con, song song với khi là một người cha.

Tác giả cho biết khía cạnh nói trên được truyền cảm hứng từ các nghiên cứu học thuật của mình, khi lấy bằng Tiến sĩ xã hội học với đề tài nam tính trong các cộng đồng nông thôn vùng cực bắc Thụy Điển nơi cô lớn lên.

Đối với cha mình, điều Bo nhớ đến là sự khắc nghiệt của nam tính cực đoan. Điều đó thể hiện qua chi tiết khi Bo không dám bắn chết chú nai mà cha con mình săn được vì thấy thương hại, ông đã nhận được một cái bạt tai và lời chế giễu về sự mềm yếu.

Tuy vậy, cậu bé Bo luôn khao khát được cha công nhận. Nhưng đến cuối, điều ấy cũng không bao giờ xảy ra vì nam tính cực đoan ngăn ông nói lời khích lệ hay cố thấu hiểu con trai của mình.

Sống trong sự thất vọng ấy nên Bo luôn tránh làm tổn thương Hans. Nhưng bởi môi trường lớn lên ảnh hưởng quá lâu, mà trong sâu thẳm ông cũng sở hữu không ít định kiến cũng như thái độ "bề trên" với con trai mình.

Đơn cử khi thấy Hans làm công việc văn phòng thay vì tay chân, Bo không nói nhưng thấy khó chịu, lặng lẽ so sánh với chính những gì mình đã trải qua để được cha công nhận. Vai trò làm chủ cũng được tác giả thể hiện sống động qua cuộc tranh luận phía trên bàn ăn có liên quan đến đảng phái chính trị.

Ridzén minh chứng dù bầu chọn cho phe phái nào đi nữa, thì giữa hai người luôn có khoảng cách không thể kéo gần. Cũng chính điều này khiến họ đau đớn, không thể hòa nhập, nhưng với tuổi già, may mắn mọi thứ đã được nói ra.

Ta thấy tuy Bo có phần yếu đuối, nhưng ở một khía cạnh khác, ông rất dũng cảm phơi bày tình cảm dành cho con trai - điều mà cha mình chưa khi nào làm. Tuy chỉ đơn thuần là một lời nói, nó chứa đựng rất nhiều nỗ lực và sự hòa giải với chính tổn thương lẫn sự kỳ vọng đã ăn mòn ông.

Từ đó cuốn tiểu thuyết khiến ta nghĩ lại về những cơ hội mình đã đánh mất, về những lời nói chưa kịp nói ra với người thân yêu trước khi quá trễ... Với câu chuyện cảm động và cách dẫn chuyện cảm xúc, Lisa Ridzén giúp cho độc giả đối diện quá khứ, từ đó có thể mạnh mẽ thứ tha rồi bước tiếp.