Hướng dẫn kỹ năng ứng phó thiên tai bằng hình thức gần gũi như tờ rơi ở chợ, diễn tập trong làng

Trong nhiều năm làm nghề biên dịch, tôi từng chuyển ngữ hàng trăm tờ rơi dành cho cộng đồng người Việt ở Úc và Mỹ, giúp họ chuẩn bị trước những ứng phó với tình huống thiên tai bất ngờ.

Những hướng dẫn tưởng chừng nhỏ bé như trữ sẵn thực phẩm khô, pin, ít tiền mặt, ghi lại số điện thoại người thân, hay thống nhất điểm hẹn nếu lạc nhau - đã giúp nhiều gia đình Việt kiều bình an vượt qua bão lũ ở miền Nam nước Mỹ, hay những đợt cháy rừng ở California.

Hướng dẫn ứng phó với thiên tai cần gần gũi và mang tính cộng đồng 

Việt Nam, một trong những quốc gia thường xuyên hứng chịu thiên tai tại Đông Nam Á, chúng ta cần làm gì để những kỹ năng ấy trở thành một phần tự nhiên trong đời sống người dân?

Năm 2025, Việt Nam hứng chịu tới 20 loại hình thiên tai, từ 11 cơn bão trên Biển Đông đến lũ quét ở miền Bắc khiến hơn 200 người thiệt mạng, mất tích, gây thiệt hại hàng chục ngàn tỉ đồng. 

Đằng sau những con số ấy là câu hỏi: kỹ năng ứng phó nên được tuyên truyền đến từng người dân ra sao?

Ứng phó thiên tai không chỉ là việc nghe thông báo từ chính quyền, mà là khả năng tiếp nhận và áp dụng thông tin một cách gần gũi, dễ hiểu. 

Theo hướng dẫn trên một số trang web, kỹ năng này gồm ba giai đoạn: chuẩn bị trước, hành động trong lúc khẩn cấp và phục hồi sau thiên tai. 

Tuy nhiên nhiều thông tin dường như vẫn dừng ở dạng hành chính - trên website hoặc ứng dụng "Phòng chống thiên tai". Điều này khiến người dân nông thôn, người cao tuổi hoặc người không dùng điện thoại thông minh khó tiếp cận.

Theo các tổ chức như Liên đoàn Chữ thập đỏ quốc tế (IFRC), việc truyền thông cộng đồng qua tờ rơi, radio và mạng xã hội giúp giảm 20 - 30% thiệt hại ở một số chiến dịch phòng ngừa thiên tai. 

Những tài liệu tôi từng dịch ở Mỹ, Úc hay New Zealand thường dùng ngôn ngữ cực kỳ đơn giản: "Không đi vào vùng nước lũ sâu hơn 10cm", "Nếu bắt buộc phải đi vào nước lũ, hãy hết sức cẩn thận", "Tắt nguồn điện và gas nếu có thể làm an toàn". Chính cách diễn đạt ngắn gọn, cụ thể ấy khiến người đọc dễ nhớ, dễ làm theo.

Ở Việt Nam, các thông điệp như vậy nếu được truyền tải qua kênh quen thuộc, infographic trên Zalo, tờ rơi ở chợ, bảng tin nhà văn hóa sẽ hiệu quả hơn. Các cơ quan chức năng đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận, như ứng dụng cảnh báo thời gian thực hay sổ tay hướng dẫn dự trữ pin, nước sạch...

Lan tỏa hơn nữa tinh thần "lá lành đùm lá rách"  

Trong đợt lũ tháng 9-2025, hàng nghìn hộ dân được sơ tán kịp thời nhờ hệ thống thông báo từ cơ quan chức năng. Tuy vậy các nỗ lực này vẫn có thể lan tỏa sâu rộng hơn, nếu được kết hợp với hình thức truyền thông gần gũi và mang tính cộng đồng.

Một số nơi có cách làm sáng tạo mà Việt Nam có thể tham khảo. 

Như ở Đài Loan, người dân có thể quét mã QR trên xe buýt để xem hướng dẫn sơ tán. Ở Úc, các siêu thị phát miễn phí sổ tay bằng nhiều thứ tiếng, trong đó có tiếng Việt, kèm danh sách vật dụng nên có trong "túi sinh tồn". Thông tin chỉ có ý nghĩa khi nó chạm được đến từng người dân.

Từ những tờ rơi của cộng đồng Việt kiều, tôi nhận ra rằng thiên tai là điều không ai chờ đợi, nhưng sự chuẩn bị có thể được thực hiện nhẹ nhàng và tự nhiên.

Người Việt vốn có tinh thần "lá lành đùm lá rách", nên học cách phòng bị không chỉ là kỹ năng sinh tồn, mà còn là cách thể hiện tình làng nghĩa xóm. Khi thông tin được chia sẻ bằng những hình thức gần gũi, một tờ rơi ở chợ, một buổi diễn tập trong làng, hay một video ngắn của học sinh địa phương, chúng ta không chỉ giảm rủi ro mà còn tăng sự gắn kết.

Nhà nước có thể dẫn dắt bằng chính sách hỗ trợ truyền thông cộng đồng; doanh nghiệp có thể góp phần bằng việc tài trợ in ấn; còn mỗi người trong chúng ta có thể bắt đầu từ những hành động nhỏ: tải ứng dụng cảnh báo, trò chuyện với hàng xóm về nơi trú ẩn an toàn, hay lưu lại số điện thoại khẩn cấp của người thân...

Thiên tai có thể đến bất ngờ, nhưng bình yên có thể được chuẩn bị từ hôm nay, bằng những thói quen giản dị như chính cách người Việt vẫn bao đời giúp nhau qua mùa lụt bão.