'Thế giới đang trôi vào tay những kẻ ngớ ngẩn'

Ian McEwan, một trong "50 nhà văn Anh vĩ đại nhất kể từ năm 1945" trong bảng xếp hạng của Times, vừa cho ra mắt tiểu thuyết vào ngày 16/9, ông nói đó là một "bài ca buồn cho nhân loại".

Ian McEwan nằm trong danh sách "50 nhà văn Anh vĩ đại nhất thế giới" của Times và đứng thứ 19 trong bảng xếp hạng "100 người quyền lực nhất văn hóa Anh" của Daily Telegraph vào năm 2008. Ảnh: PA.

Ở tuổi 77, Ian McEwan không phải chứng minh điều gì trong văn đàn Anh quốc. Ông nằm trong danh sách "50 nhà văn Anh vĩ đại nhất thế giới" của Times và đứng thứ 19 trong bảng xếp hạng "100 người quyền lực nhất văn hóa Anh" của Daily Telegraph vào năm 2008.

Song, McEwan vẫn viết. Lần này là một tiểu thuyết dự báo tương lai mang tên What We Can Know (Tạm dịch: Điều chúng ta có thể biết), lấy bối cảnh nước Anh năm 2119 bị chia cắt thành các đảo nhỏ bởi biến đổi khí hậu và hậu quả của một vụ tấn công hạt nhân.

Tác phẩm theo chân Tom, học giả lý luận văn học ở thế kỷ 22, đi tìm bài thơ bị thất lạc từ hơn một thế kỷ. Đó là hành trình chứa đựng nỗi hoài niệm sâu sắc về thế giới con người từng sống chan hòa với thiên nhiên, tin vào giá trị của văn học và quá khứ.

“Tôi không gọi đây là tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, tôi không quan tâm phi thuyền hay cuộc chiến các hành tinh. Tôi chỉ viết về những điều còn sót lại khi mọi thứ đã tàn lụi", McEwan nói.

Bài ca buồn cho nhân loại

Trong What We Can Know, Ian McEwan hình dung một thế giới hậu tận thế do biến đổi khí hậu và chiến tranh, Ông còn khắc họa sự suy tàn về tinh thần, trí tuệ và văn hóa của con người. Ở thế giới của McEwan, nước Anh năm 2119 là vùng đất ngập nước và bị biển cả chia cắt.

Nhân vật chính, Tom, là một giảng viên đại học chuyên nghiên cứu văn học từ 1990 đến 2030, giai đoạn phần lớn sự nghiệp văn chương của McEwan diễn ra. Trớ trêu thay, sinh viên của Tom không hứng thú với quá khứ. Họ thờ ơ với văn chương, không quan tâm đến lịch sử và phần lớn chỉ muốn học cho xong. Các trường đại học trong thế giới tương lai không còn là trung tâm tri thức mà chỉ tồn tại lay lắt giữa một xã hội đang xuống cấp toàn diện.

Tiểu thuyết mới nhất của McEwan lấy bối cảnh nước Annh năm 2119, nơi nhân vật chính bắt đầu hành trình đi tìm bài thơ cổ bị thất lạc.

Không khí của tiểu thuyết bao trùm bởi sự tiếc nuối, đặc biệt là nỗi tiếc nuối thiên nhiên và các di sản văn hóa. Cảm xúc này đặc biệt nổi bật ở nhân vật Tom, người tìm kiếm bài thơ đã thất lạc từ hơn 100 năm trước như cách để níu giữ một điều đẹp đẽ đã qua.

Hành trình tìm kiếm bài thơ không lãng mạn như cái tên của nó, nhất là trong một thế giới đã rệu rã. Nhân vật Tom kết nối các chi tiết từ một hệ thống Internet rời rạc, bị kiểm soát bởi nhiều quốc gia, để lần ra manh mối dẫn tới bài thơ. Ở đây, sự tự tin vào tính "toàn tri" của công nghệ đã bị đặt dấu hỏi.

Phần hai của tiểu thuyết chuyển sang góc nhìn của Vivien, vợ của nhà thơ Blundy, và bóc trần thực tế hoàn toàn khác. McEwan sử dụng kỹ thuật kể chuyện đảo chiều để khiến độc giả nhận ra điều tưởng là sự thật đôi khi chỉ là kết quả của chuỗi suy diễn chủ quan.

Bằng cách đó, What We Can Know đặt ra một câu hỏi quan trọng: Trong kỷ nguyên dữ liệu khổng lồ, liệu chúng ta có thật sự hiểu điều mình đang tiếp nhận? Và nếu không còn năng lực phân biệt giữa hiểu biết và ảo tưởng, liệu con người có đang đánh mất chính mình?

Hy vọng mong manh vào tương lai

McEwan mô tả What We Can Know là sự pha trộn giữa “thảm họa, bi kịch, bi quan và một chút hy vọng mong manh”. Tiểu thuyết ra mắt ngày 16/9 của ông đã khắc họa một bối cảnh khốc liệt về thế giới có môi trường đã suy tàn, xã hội phân rã và trí tuệ con người chạm đáy.

Tuy nhiên, chính trong bức tranh ảm đạm đó, những tia hy vọng dù mong manh cũng trở nên nổi bật; đó là khi niềm tin vào sự quý giá của trí tưởng tượng, giá trị nghệ thuật của văn chương và vẻ đẹp của thiên nhiên.

Tác phẩm của McEwan thường là cách tác giả phản ánh và chất vấn thế giới.

Tiểu thuyết mới này nối dài chuỗi tác phẩm mà McEwan luôn sử dụng để phản ánh thế giới thật. Saturday (Tạm dịch: Thứ bảy) là phản ứng của ông trước chiến tranh vào những năm đầu thập niên 2000, Machines Like Me (Tạm dịch: Những cỗ máy như tôi) là câu hỏi về trí tuệ nhân tạo, Chuộc tội thì nói về khả năng chuộc lỗi thông qua văn chương. Ở What We Can Know, McEwan không chỉ chất vấn hiện tại, mà còn nhìn từ tương lai để đánh giá lại hiện tại dưới ánh mắt thất vọng của hậu thế.

Ông thừa nhận từ những năm 1970, thế giới với ông luôn là một nơi mong manh. Một phần cảm giác đó đến từ việc ông nhìn thấy con người đang mất niềm tin vào tương lai. Ông kể có lần ăn tối cùng hàng xóm, cả bàn ăn không ngừng bàn về thời sự và chiến tranh, khiến “cuộc trò chuyện mất vui hoàn toàn”.

"Sự bất ổn đã trở thành một trạng thái bình thường. Thế giới đang rơi vào tay những kẻ ngớ ngẩn và có tốc độ tái vũ trang nhanh đến kinh ngạc. Người ta bắt đầu lo rằng con cháu họ sẽ sống tệ hơn mình", nhà văn nhận xét.

Dù vậy, McEwan vẫn bám víu vào vài điều không thể thay thế là thiên nhiên và vẻ đẹp của văn chương. Ông nói khi con người ngừng can thiệp vào môi trường, nó phục hồi “nhanh hơn ta tưởng”. Còn văn học, theo ông, là công cụ duy nhất cho đến nay có khả năng mô tả đầy đủ chiều sâu nội tâm con người.

“Tiểu thuyết vẫn là nơi thể hiện trọn vẹn sự thất bại, tình yêu, nỗi lo sợ và cả khát vọng cá nhân”, ông nói. Vì thế, bất chấp những lời dự đoán về “cái chết của tiểu thuyết”, McEwan vẫn thấy lạc quan khi đứng trước khán phòng đông nghẹt người trong buổi sáng mưa gió tại lễ hội văn chương.

Giữa một thế giới chao đảo, McEwan không cố vẽ nên viễn cảnh tươi đẹp. Tuy nhiên, ông cũng không tuyệt vọng.