Game Việt và những lần dậy sóng 'cô đơn'

Đầu tháng 11-2025, mạng xã hội Việt Nam bỗng rộ lên một cái tên nghe vừa thân quen vừa lạ lẫm: Tiệm phở anh Hai.

Một trò chơi có phần nhẹ nhàng, đồ họa mộc mạc, lối chơi đơn giản, nhưng lại khiến hàng trăm nghìn người tò mò, háo hức khám phá trải nghiệm, rồi cuồng nhiệt chia sẻ.

Bất ngờ là tác giả của tựa game - một nam sinh viên năm cuối Đại học Bách khoa với biệt danh Marisa0704 (và không muốn công khai danh tính ngay cả khi được truyền thông phỏng vấn) chỉ dùng phần mềm miễn phí Godot Engine để dựng game, phát hành qua nền tảng itch.io, không quảng cáo và không tài trợ.

Chỉ trong vài ngày, trò chơi đạt khoảng 650.000 lượt tải, hàng triệu lượt xem các video, sản phẩm phái sinh liên quan. Thậm chí có người đã chạy xe đến tận khu vực Đan Phượng (Hà Nội) để tìm quán phở thật ngoài đời.

Có điều, đằng sau câu chuyện đời thường (một chàng trai bán phở vùng ngoại ô, nuôi chó, đón tiếp đủ kiểu khách quen) là cảm giác vừa ấm áp cũng vừa hụt hẫng khi game bỗng nổi, nhưng tác giả tìm cách giấu mình giữa cơn bão truyền thông.

Có nhiều lý do đã được cư dân mạng thi nhau phỏng đoán vì sao Marisa0704 quyết tâm ẩn thân.

Bối cảnh của hiện tại khiến chúng ta không khỏi nhớ đến tình huống tương tự cách đây 12 năm. Trò chơi Flappy Bird (tạm dịch là Chú chim vỗ cánh) cũng từng làm chấn động không chỉ cộng đồng game Việt, mà cả thế giới khi ấy.

Chàng trai Nguyễn Hà Đông tạo ra trò chơi trong vài ngày, rồi thức dậy thấy mình đứng đầu bảng xếp hạng App Store.

Tuy vậy, đi kèm danh tiếng là những áp lực liên tục ập đến và chàng trai sinh năm 1985 quyết định rút game xuống.

Vì sao game Việt tái diễn những cú "hit" đơn độc? Dường như câu trả lời nằm ở hệ thống, chứ không phải cá nhân những nhà lập trình game.

Tiệm phở anh Hai lan tỏa mạnh mẽ nhờ những yếu tố đậm chất Việt như bát phở, tiếng xe máy, cái ghế nhựa đỏ, cảnh bắt trộm chó… Tất cả đều khiến người chơi thấy đời mình trong đó.

Nhưng ngay khi nổi tiếng, hàng chục bản APK giả mạo nhanh chóng xuất hiện, một số còn chứa mã độc. Tác giả đã phải lập tức đăng tin cảnh báo.

Khi sản phẩm chưa kịp thương mại hóa, chưa có quyền sở hữu trí tuệ được bảo hộ thì đã bị sao chép không thương tiếc, với nhiều mục đích tiêu cực. Tác giả dường như đơn độc trong hành trình bảo vệ đứa con tinh thần với hàng loạt các công việc phía sau.

Flappy Bird cũng từng như thế. Thành công vô tình biến thành gánh nặng. Vướng phải những tin đồn vô căn cứ về pháp lý ý tưởng, về tiền thuế, về phát hành…, tác giả cảm thấy cuộc sống bị đảo lộn đến ngộp thở.

Thiếu cố vấn pháp lý, thiếu đội ngũ vận hành đã trở thành rào cản cho người tài có thừa ý tưởng năng lực, thừa đam mê nhiệt huyết.

Chỉ cần nhìn sang cách làm của một số quốc gia gần gũi với chúng ta như Hàn Quốc, Thái Lan cũng sẽ thấy Việt Nam cần được nhắc tên trên bản đồ công nghiệp game thế giới với một hệ sinh thái hậu cần sáng tạo (nơi nhà phát triển được đào tạo, nuôi dưỡng và bảo hộ). Chứ không phải chỉ bởi một tựa game bất ngờ vụt sáng, rồi loay hoay chống chọi với những áp lực sau cơn sốt.

Tiệm phở anh Hai xuất hiện, lần nữa, trở thành phép thử cho năng lực nuôi dưỡng sáng tạo game Việt.

Nếu chúng ta không thể bảo vệ một tác giả game khỏi nạn sao chép, không thể giúp họ thương mại hóa thì làm sao có thể nói về kinh tế sáng tạo? Cứ thế, thị trường chỉ toàn hiện tượng, chứ không tạo ra một ngành công nghiệp văn hóa thật sự.

Không quốc gia nào xây được công nghiệp sáng tạo chỉ bằng cảm hứng.

Muốn ngành game Việt phát triển bền vững, chúng ta cần biến đam mê thành cấu trúc: chính sách, hạ tầng, vốn và bảo hộ.

Rõ ràng chúng ta cần một hệ sinh thái ba tầng. Tầng khởi tạo: trường học, cộng đồng công nghệ, các cuộc thi giúp người trẻ làm thử, sai thử. Tầng ươm mầm: quỹ đầu tư sáng tạo, hướng dẫn kỹ thuật, pháp lý, thương mại hóa. Tầng công nghiệp: chính sách bảo hộ, ưu đãi thuế và chiến lược xuất khẩu.

Khi ba tầng này vận hành, ngành game Việt mới có chuỗi giá trị hoàn chỉnh: từ ý tưởng đến sản phẩm, từ cá nhân đến ngành nghề. Và khi đó, mỗi tiệm phở hay chú chim nhỏ sẽ không chỉ là hiện tượng, mà sẽ là viên gạch đầu tiên của một nền công nghiệp sáng tạo bền vững.