Cần có Luật vỉa hè

Cần một "Luật vỉa hè", chuyển vai trò chính quyền từ "người xử phạt" sang "người kiến tạo" không gian kinh tế, giải bài toán trật tự, khai thác hiệu quả tài sản công, tạo nguồn thu bền vững, xây dựng hình ảnh Việt Nam hiện đại...

Kinh tế vỉa hè không thể thiếu trong cơ cấu đô thị Việt Nam, vừa là nguồn sinh kế cấp thiết, vừa là nét văn hóa đặc trưng song đang bị quản lý theo tư duy lỗi thời và vỉa hè được xem như không gian bị lấn chiếm, cần "dẹp bỏ".

Tổn thất "kép"

Theo TS Trần Thị Mai Thành - Trường đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, các chiến dịch mang nặng tính hành chính cứng rắn đã chứng minh sự bất lực trong giải quyết triệt để vấn đề vỉa hè, lãng phí nguồn lực và mâu thuẫn xã hội kéo dài.

Hướng đến phát triển kinh tế đô thị bền vững, theo bà Trần Thị Mai Thành, Việt Nam cần bước đột phá mang tên "Luật Vỉa hè" (Sidewalk Law) để chuyển đổi hoạt động buôn bán đường phố từ "chiếm dụng" thành một tài sản công được khai thác, quản lý minh bạch, khoa học.

Hiện nay vỉa hè chủ yếu được quản lý bởi các nghị định, quyết định của Chính phủ hoặc các quy định cụ thể của UBND cấp tỉnh, tập trung vào giữ gìn trật tự an toàn giao thông và mỹ quan đô thị.

Việc quản lý nặng tính hành chính, phân tán và thiếu tính kinh tế.

"Các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM thường xuyên phát động chiến dịch "giành lại vỉa hè" mang tính cao trào song thiếu tính bền vững, tái diễn vi phạm", TS Thành đánh giá.

Vị chuyên gia này nêu rõ sự kém hiệu quả bắt nguồn từ các văn bản pháp lý hiện hành không bao quát hết được tính phức tạp của kinh tế vỉa hè. Đặc biệt là yếu tố sinh kế và giá trị thương mại. Do đó, quản lý đơn thuần là cấm đoán, cưỡng chế, không đưa ra được cơ chế hợp pháp để người dân tuân thủ.

Bên cạnh đó, TS Nguyễn Văn Phương - Trường đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội - nhận định việc thiếu vắng một khuôn khổ pháp lý thống nhất gây ra những tổn thất kép.

Về mặt kinh tế, các đô thị bỏ lỡ nguồn thu tiềm năng từ phí sử dụng không gian. Vỉa hè tại các khu vực trung tâm có giá trị thương mại rất lớn nhưng lại nằm ngoài hệ thống quản lý thuế và phí, dẫn đến thất thoát ngân sách, không có vốn tái đầu tư vào hạ tầng đô thị.

Về mặt xã hội, các chiến dịch cưỡng chế chỉ là giải pháp tạm thời, gây lãng phí nhân lực công vụ và làm suy giảm niềm tin. Việc không có cơ chế hợp pháp để kinh doanh và tuân thủ dẫn đến vòng luẩn quẩn "dẹp - tái chiếm" kéo dài qua nhiều thập kỷ.

Bài học từ Singapore, Bangkok

Nhắc tới kinh nghiệm quốc tế, TS Trần Thị Mai Thành gợi ý lộ trình biến vỉa hè từ "gánh nặng" thành tài sản thông qua hợp pháp hóa có điều kiện và phân khu chức năng.

Ví dụ, Singapore là hình mẫu tiêu biểu với Hawker Centres - các khu ẩm thực mở tập trung có kiểm soát chặt chẽ người bán hàng. Qua đó, ẩm thực đường phố trở thành thương hiệu quốc gia và được UNESCO công nhận, chứng minh rằng trật tự cùng sinh kế hoàn toàn có thể dung hòa.

Tương tự, Bangkok (Thái Lan) áp dụng chính sách phân khu chức năng linh hoạt, cho phép kinh doanh theo giờ tại các khu vực du lịch và thu phí sử dụng không gian, tạo nguồn thu cải thiện điều kiện bán hàng và duy trì trật tự.

"Luật Vỉa hè sẽ là nền tảng pháp lý để định danh vỉa hè, lòng đường (trong phạm vi quy định) là tài sản kinh tế có khả năng khai thác. Điều này cho phép chính quyền định giá, áp dụng khung phí sử dụng và đưa hoạt động này vào hệ thống quản lý chính thức, chấm dứt việc buôn bán phi chính thức.

Luật còn tạo ra khung pháp lý thống nhất, minh bạch trong quy định xây dựng các phân khu chức năng như khu cấm, khu có điều kiện, khu quy hoạch tập trung", bà Mai Thành bày tỏ.

Trong khi đó, TS Nguyễn Văn Phương nhấn mạnh Luật Vỉa hè cần quy định rõ việc thu phí sử dụng vỉa hè theo nguyên tắc "ai sử dụng, người đó trả" (theo diện tích và thời gian). Nguồn thu này được công khai, ưu tiên tái đầu tư vào cải thiện hạ tầng vệ sinh, chiếu sáng, camera an ninh tại khu vực đó.

"Việc ứng dụng công nghệ số và hệ thống thanh toán điện tử là bắt buộc, giúp minh bạch, tối ưu hóa hiệu quả quản lý, giảm thiểu các vấn đề tiêu cực", ông Phương cho hay.

Cả hai chuyên gia kinh tế đồng tình rằng Luật Vỉa hè cần đề cao tính nhân văn, bền vững, tạo cơ chế để hộ kinh doanh nhỏ lẻ được cấp phép, đăng ký kinh doanh và bảo vệ sinh kế, đồng thời đảm bảo trách nhiệm về vệ sinh và trật tự đô thị.

Luật sẽ chuyển vai trò của chính quyền từ "người xử phạt" sang "người kiến tạo" không gian kinh tế, đồng thời giải bài toán trật tự, khai thác hiệu quả tài sản công, tạo nguồn thu bền vững và xây dựng hình ảnh Việt Nam hiện đại, văn minh, hội nhập.