Độc đáo lễ ăn thề 'thắt chặt tình anh em' của người Cơ Tu ở Đà Nẵng

Trong tiếng chiêng trống vang vọng núi rừng, đồng bào Cơ Tu ở TP Đà Nẵng tổ chức lễ ăn thề kết nghĩa - nghi thức thiêng liêng gắn kết cộng đồng, hóa giải hiềm khích và thắt chặt tình anh em.

Trong số các dân tộc sinh sống dọc dãy Trường Sơn, đồng bào Cơ Tu ở Đà Nẵng vẫn bảo tồn được nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Ngoài âm nhạc, lễ hội, họ còn duy trì một nghi thức cộng đồng đặc sắc - lễ ăn thề kết nghĩa.

Già làng A Lăng Chúc (84 tuổi, thôn Ra Lăng, xã Sông Kôn) cho biết, xưa kia lễ kết nghĩa được tổ chức để xóa bỏ mâu thuẫn, thù hằn giữa hai làng, thường xuất phát từ tranh chấp đất đai, tập tục "cướp vợ" hay săn bắt trên địa phận của nhau. Người Cơ Tu gọi nghi thức này là Pơr’ngoóch, nghĩa là "làm mối quan hệ tốt đẹp hơn".

Để tổ chức lễ, làng chủ nhà dựng cây nêu, chuẩn bị trâu, heo, rượu và lễ vật dâng Giàng. Làng khách cũng mang lễ vật tương tự để thể hiện sự thành tâm. Hội đồng già làng cùng những người có uy tín trong thôn đóng vai trò trọng tài, bảo đảm mọi việc diễn ra công bằng, tự nguyện.

Một dấu ấn đặc biệt của lễ kết nghĩa là tượng gỗ Bhanooc sẽ được dựng ngay biên giới làng, bên cạnh chiếc chiêng thiêng. Đây trở thành bản giao ước sống động, nhắc nhở rằng từ nay họ là một nhà, tuyệt đối không còn hiềm khích.

"Lễ kết nghĩa không chỉ để xóa bỏ mâu thuẫn, mà còn mở ra cơ hội gắn kết. Nhiều đôi trai gái nên duyên nhờ mối kết nghĩa, không còn bị ràng buộc bởi sính lễ nặng nề. Đây là giá trị nhân văn sâu sắc mà người Cơ Tu gìn giữ qua bao đời", già làng A Lăng Chúc nói.

Gìn giữ "di sản sống" giữa đại ngàn

Những ngày cuối tháng 9, ba xã A Ting, Jơ Ngây và Sông Kôn (huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cũ) cùng nhau tổ chức lễ ăn thề kết nghĩa. Đây là lần đầu tiên nghi thức này diễn ra ở cấp xã, sau khi 3 địa phương sáp nhập thành xã Sông Kôn mới, thuộc TP Đà Nẵng.

Do trụ sở xã mới đặt tại Jơ Ngây cũ nên già làng Jơ Ngây được chọn làm chủ nhà, đón khách từ A Ting và Sông Kôn.

Không gian lễ hội được chuẩn bị chu đáo: cây nêu sừng sững giữa sân, gốc nêu buộc trâu - con vật hiến tế quan trọng nhất. Lá rừng và hoa rừng được cột lên cột nêu như lời mời thần linh về chứng giám.

Bên cạnh, một chòi ga'nâu (chòi lễ hội của người Cơ Tu) phủ thổ cẩm rực rỡ được dựng lên, trở thành nơi già làng đứng chờ đón và mời rượu khách quý.

Khi đoàn khách tiến vào, tiếng chiêng trống nổi lên dồn dập. Thanh niên trong trang phục truyền thống ùa ra đón, tay bưng mâm rượu, nụ cười rạng rỡ. Già làng Jơ Ngây - chủ nhà - bước ra đầu tiên, nâng bình rượu quý, mời anh em từ A Ting và Sông Kôn.

Sau màn chào hỏi, các già làng cùng ngồi đối diện quanh mâm thịt phủ kín lá chuối. Lúc này, lời hát lý, nói lý (hình thức dân ca phổ biến của người Cơ Tu) cất lên. Có khi ví von như ca dao, có khi dõng dạc như lời thề từ nay mọi hiềm khích bỏ lại sau lưng, cả 3 xã chung sức như anh em ruột thịt.

Cuộc đối đáp kéo dài, mỗi câu hát của làng này được làng kia đáp lại, cho đến khi tất cả cùng gật đầu đồng thuận.

Khoảnh khắc quan trọng nhất là khi lá chuối được xé bỏ, mâm thịt mở ra. Từ đây, các bên chính thức chia nhau phần thịt, ăn uống chung mâm - hành động tượng trưng cho sự hòa hợp, sẻ chia ngọt bùi.

Sau đó, nghi thức cúng Giàng diễn ra tại nhà Gươl. Huyết trâu được bôi lên cột nêu và tượng gỗ Bhanooc, tiếng chiêng vang lên như một bản giao ước trước thần linh.

Từ nghi lễ cổ truyền để hóa giải mâu thuẫn, lễ ăn thề kết nghĩa của người Cơ Tu nay đã trở thành biểu tượng đoàn kết cộng đồng.

“Từ nay, ba xã đã là anh em, cùng uống chung nguồn nước, phát chung ngọn rừng. Chúng ta sẽ sống gắn bó như vòng mây đan trên chiếc gùi, như dòng suối nối từ máng nước ra cánh đồng”, già làng Pơloong Jưi - người có uy tín ở thôn A Rớch bộc bạch.

Không khí lễ hội bùng nổ khi dân làng nắm tay múa quanh cây nêu, điệu tâng tung da dá ngân vang, rượu chuyền tay, tiếng chiêng trống hòa nhịp. Vũ điệu truyền thống ấy không chỉ tri ân thần linh, cầu mùa màng no đủ, mà còn khẳng định tình đoàn kết khăng khít của cộng đồng.

Theo ông Đỗ Hữu Tùng - Chủ tịch UBND xã Sông Kôn, lễ kết nghĩa lần này có ý nghĩa đặc biệt, giúp 3 xã sau sáp nhập trở thành một khối thống nhất, cùng chung tiếng nói. Chính quyền địa phương sẽ tiếp tục khuyến khích duy trì phong tục này, gắn bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo và giữ vững an ninh vùng cao.