Doanh nghiệp ký hợp đồng thử việc để tránh nghĩa vụ đóng bảo hiểm có vi phạm?

Một số doanh nghiệp cố tình ký hợp đồng thử việc hoặc bán thời gian với mức lương rất thấp để né tránh nghĩa vụ đóng bảo hiểm xã hội. Đây là hành vi vi phạm pháp luật.

Chị Nguyễn Hà Thu (33 tuổi, ở xã Bất Bạt, Hà Nội): Xin hỏi, có phải từ ngày 1/7, Luật Bảo hiểm xã hội sẽ có nhiều thay đổi quan trọng, đặc biệt là việc mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với người đang thử việc, lao động thời vụ?

Tôi băn khoăn không rõ liệu người đang trong thời gian thử việc hoặc làm việc bán thời gian (ví dụ chỉ làm vài tiếng mỗi ngày, hoặc làm việc theo ca, không liên tục) có thuộc diện phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc hay không?. 

Nếu có, mức đóng sẽ được tính như thế nào trong khi thu nhập của nhóm lao động này thường không ổn định, có tháng cao tháng thấp, thậm chí chỉ làm vài buổi mỗi tuần?.

Ngoài ra, tiền lương dùng làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với lao động bán thời gian có được quy định rõ ràng không, hay sẽ do người sử dụng lao động tự thỏa thuận?.

Tôi rất mong được giải đáp cụ thể, vì điều này ảnh hưởng đến quyền lợi của rất nhiều người lao động hiện nay, đặc biệt là sinh viên làm thêm, lao động thời vụ hoặc những người chỉ làm việc ngắn hạn.

Luật sư Lê Hằng (TAT Law Firm) khẳng định: “Theo khoản 1 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, chỉ cần người lao động làm việc theo hợp đồng từ 1 tháng trở lên – bất kể là chính thức, thời vụ, theo ca hay đang trong thời gian thử việc – thì đều phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc”.

Điều này đồng nghĩa: Người đang thử việc cũng thuộc diện phải đóng BHXH. Người làm việc bán thời gian, lao động linh hoạt, shipper, nhân viên phục vụ theo ca, sinh viên đi làm thêm... đều không nằm ngoài lưới an sinh.

Quan trọng: Luật không căn cứ vào số giờ làm mỗi ngày, mà chỉ căn cứ vào việc có hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên hay không.

Lương làm căn cứ đóng BHXH: Không phụ thuộc số giờ làm

Nhiều người lo lắng rằng nếu làm bán thời gian, thu nhập không ổn định thì việc đóng BHXH sẽ thế nào. Tuy nhiên, theo Điều 89 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, mức đóng BHXH bắt buộc được tính dựa trên tiền lương ghi trong hợp đồng lao động, bao gồm: Mức lương cơ bản. Phụ cấp lương. Các khoản bổ sung khác nếu có

Ví dụ: Một sinh viên làm việc 20 giờ/tuần, có mức lương trong hợp đồng là 4 triệu đồng/tháng thì vẫn phải đóng BHXH trên mức 4 triệu đồng, dù chỉ làm vài buổi mỗi tuần.

Không được ghi lương "ảo" để trốn đóng BHXH

Luật sư Lê Hằng cảnh báo: “Một số doanh nghiệp cố tình ký hợp đồng thử việc hoặc bán thời gian với mức lương rất thấp để né tránh nghĩa vụ đóng BHXH. Đây là hành vi vi phạm pháp luật”.

Theo Điều 91 Bộ luật Lao động 2019 và Nghị định 38/2022/NĐ-CP, mức lương ghi trong hợp đồng không được thấp hơn mức lương tối thiểu vùng (tính theo giờ hoặc tháng). Cơ quan BHXH có quyền kiểm tra, truy thu và xử phạt nếu phát hiện vi phạm.

Các doanh nghiệp, đặc biệt trong các ngành dịch vụ, bán lẻ, logistics, nhà hàng, tổ chức sự kiện... sử dụng nhiều lao động linh hoạt cần khẩn trương rà soát toàn bộ hợp đồng thử việc, bán thời gian, thời vụ. Kê khai đúng mức lương và thời hạn hợp đồng.

Đăng ký BHXH cho mọi lao động đủ điều kiện, kể cả làm theo ca, làm vài buổi mỗi tuần. Nếu chậm trễ, doanh nghiệp có thể bị truy thu, xử phạt hành chính hoặc đối mặt với tranh chấp lao động.

Người lao động nên làm gì để bảo vệ quyền lợi?

Dù đang thử việc hay chỉ làm thêm ngắn hạn, người lao động nên chủ động: Yêu cầu ký hợp đồng bằng văn bản nếu làm việc từ 1 tháng trở lên. Lưu giữ bằng chứng: bảng lương, phiếu chi, tin nhắn thỏa thuận…

Tra cứu mã số BHXH và kiểm tra quá trình đóng trên Cổng thông tin BHXH Việt Nam. Phản ánh đến cơ quan BHXH địa phương nếu phát hiện sai phạm.

“An sinh xã hội là quyền lợi, không phải đặc ân. Đóng BHXH đầy đủ giúp bạn được bảo vệ khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp và khi về hưu” – Luật sư Lê Hằng nhấn mạnh.

Không còn "vùng trắng" bảo hiểm cho lao động linh hoạt

Luật BHXH năm 2024 đã khắc phục một kẽ hở lớn: Không còn ngoại lệ cho lao động bán thời gian, thử việc hay làm theo ca.

Tuy nhiên, luật chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi người lao động hiểu rõ quyền lợi của mình. Doanh nghiệp tuân thủ nghiêm túc quy định. Cơ quan chức năng giám sát chặt chẽ.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, các bên nên chủ động tìm đến đơn vị tư vấn pháp lý uy tín để cập nhật, chuẩn hóa hệ thống hợp đồng và hồ sơ bảo hiểm.

Từ 1/7/2025, nếu bạn có hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên – dù làm 2 tiếng hay 8 tiếng mỗi ngày – thì đều phải tham gia BHXH bắt buộc. Đây là quyền lợi, không phải gánh nặng. Bạn có thể chủ động bảo vệ chính mình.