Để có một tuổi già đúng nghĩa

Tuổi già từng bị xem là gánh nặng nhưng ngày càng có nhiều nghiên cứu và cả câu chuyện đời thực cho thấy tuổi xế chiều có thể là giai đoạn ý nghĩa nhất của đời người.

Người mẫu Choi Soon-hwa, 81 tuổi, nổi tiếng khi là thí sinh lớn tuổi nhất tham gia Miss Universe Hàn Quốc năm 2024.

Một khảo sát ở San Diego (Mỹ) cho thấy người 90 tuổi có mức độ hài lòng với cuộc sống cao nhất, trong khi người 20 tuổi là nhóm căng thẳng và buồn chán nhất. Sự "ngược dòng" đó hé lộ một nghịch lý thú vị rằng tuổi già có thể là đỉnh cao của sức khỏe tinh thần nếu chúng ta chuẩn bị kỹ càng.

Đó cũng là thông điệp mà nhà báo Trần Ngọc Châu gửi gắm trong sách Nghịch lý tuổi già vừa ra mắt vào tháng 11 ở TP.HCM. Viết ở tuổi ngoài 70 sau nhiều năm làm báo, cuốn sách chia sẻ về một đời sống tuổi già nhưng hạnh phúc của tác giả. Từ chuyện đọc - viết, tập thể dục, đến tham gia thiện nguyện và chăm cháu, ông kể lại hành trình “trở lại làm người tốt” như một lời đáp cho câu hỏi “Sống lâu để làm gì?”.

Nghịch lý: tuổi già hạnh phúc, tuổi trẻ chán nản

Tuổi già không còn nên bị xem là thời kỳ của sự suy tàn, mà là một giai đoạn giàu tiềm năng cảm xúc, tinh thần và trí tuệ. Đó là kết luận của nhiều nghiên cứu khoa học và cũng là thông điệp xuyên suốt từ cuốn Nghịch lý tuổi già của nhà báo Trần Ngọc Châu. Theo ông, trong bối cảnh thế giới đang dần bước vào giai đoạn dân số già, cái nhìn tích cực về tuổi già không chỉ giúp mỗi người sống nhẹ nhàng hơn, mà còn là một tài sản xã hội cần được công nhận đúng mức.

Dữ liệu từ Trung tâm Lão hóa khỏe mạnh thuộc Đại học California (San Diego, Mỹ) cho thấy người càng lớn tuổi càng hạnh phúc. Trong khảo sát hơn 1.500 người từ 21 đến 99 tuổi, nhóm tuổi 90 là những người ít căng thẳng và hài lòng nhất với cuộc sống. Kết quả trái ngược với nhóm tuổi 20, vốn là nhóm chán nản nhất.

Giải thích cho điều này, TS Dilip Jeste, tác giả chính của nghiên cứu, cho rằng khi con người đối mặt với giới hạn của thời gian, họ có xu hướng chuyển mục tiêu sống từ thành tựu vật chất sang các giá trị cảm xúc và kết nối ý nghĩa.

“Tuổi trẻ luôn mưu cầu, tuổi già là thời điểm tận hưởng. Nhưng tận hưởng không có nghĩa là buông xuôi. Càng về già, tôi càng cảm thấy hạnh phúc, không chỉ vì tôi làm được một điều gì đó, mà vì tôi đã chuẩn bị cho tuổi già từ khi còn trẻ”, tác giả Trần Ngọc Châu chia sẻ với bạn đọc trong buổi ra mắt sách ở TP.HCM.

Sách Nghịch lý tuổi già của nhà báo Trần Ngọc Châu đặt vấn đề về trải nghiệm "tuổi già đích thực". Ảnh: M.L.

Ông nhấn mạnh những dự án thiện nguyện, những kết nối cộng đồng hay thậm chí là việc duy trì một thói quen viết lách… là cách người cao tuổi tiếp tục hiện diện một cách tích cực với thế giới.

Một trong những nghịch lý lớn nhất của tuổi già là càng mất mát về thể chất, con người lại càng ổn định hơn về mặt cảm xúc. Các nhà thần kinh học lý giải điều này bằng thay đổi sinh học trong não bộ. Người già phản ứng nhẹ nhàng hơn trước các hình ảnh tiêu cực nhưng lại giữ được cảm xúc tích cực khi đối diện điều tốt đẹp.

Từ những người già nổi tiếng vẫn viết, sáng tạo, ra sách hoặc đóng góp cho xã hội sau tuổi 80 như nhà văn Alan Garner, giáo sư Võ Tòng Xuân, nhà văn Trần Bảo Định, ông Châu phản bác quan niệm “hết tuổi lao động là hết đóng góp”. Trái lại, chính kinh nghiệm dồi dào, khả năng nhìn đời đa chiều khiến những người cao tuổi trở thành “tài sản” quý giá của cộng đồng.

Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận: “Tuổi già là trải nghiệm rất khác giữa những người có thu nhập ổn định hoặc được giáo dục tốt hơn so với người nghèo khó hoặc ít học. Người khỏe mạnh trải qua tuổi già không giống những người ốm yếu”.

Để có một trải nghiệm tuổi già đúng nghĩa, ông Châu cho rằng mọi người cần hiểu hành vi cá nhân trong suốt cuộc đời để lý giải những điều tốt - xấu, tích cực - tiêu cực của cuộc đời mình.

Tìm lại chính mình ở bên kia sườn dốc cuộc đời

Ở tuổi 70, tác giả Trần Ngọc Châu bắt đầu hành trình đi tìm lại chính mình không kém phần gian nan so với những năm tháng tuổi trẻ đang xây sự nghiệp. Ông viết một cuốn sách về tuổi già, thứ mà ông gọi là “tuổi già đích thực”, như một cách chiêm nghiệm đời sống và đối thoại thẳng thắn với chính mình về ý nghĩa tồn tại.

“Tuổi trẻ thì đi tìm lý tưởng, còn tuổi già, tôi đi tìm tôi. Vốn dĩ quyển sách tên là Tôi đi tìm tôi nhưng được sửa lại thành Nghịch lý tuổi già theo đề xuất của biên tập viên”, ông chia sẻ.

Và hành trình đó bắt đầu từ món quà nhỏ là hai cuốn sách con trai tặng Outlive và Young Forever (Tạm dịch: Sống lâu, Trẻ mãi không già). Đó là hai tác phẩm thôi thúc ông viết ra những dòng đầu tiên về một giai đoạn mà khi còn làm báo, ông “chưa từng nghĩ tới”.

Nhà báo Trần Ngọc Châu nguyên là Tổng biên tập - Giám đốc FBNC Television, Chủ biên - thành viên sáng lập Saigon Times... Ảnh: M.L.

Ông Châu thừa nhận sống lâu là một chuyện, già là một chuyện khác. Song, khi chấp nhận mình đang đi qua bên kia sườn dốc cuộc đời, người già có thể phát hiện một “năng lượng sống” mới, dẻo dai, kiên nhẫn và đầy trải nghiệm. Những câu chuyện như chờ đợi hơn 10 năm để đi chuyến metro đầu tiên của TP.HCM hay nhảy múa trên chiếc thuyền thúng ở Hội An trong buổi hội ngộ bạn học cấp ba là những điều ông không thể tưởng tượng nếu không sống đến tuổi này.

“Lần đầu tiên trong đời, tôi cảm thấy mình có thể trở thành một người cha, người chồng tốt. Tôi có thể là một người bạn, một công dân tốt… Rốt cuộc, đây mới là toàn bộ ý nghĩa của cuộc sống. Sống lâu để làm gì, nếu không phải để làm những việc tốt, trọn vai của người tốt, theo nghĩa phổ quát nhất của ‘tốt’”, tác giả bày tỏ.