Cúng cô hồn văn minh được không?

Trong văn hóa Việt, lễ cúng cô hồn vốn mang ý nghĩa nhân văn, tưởng vọng với người đã khuất, cầu mong an lành cho người sống.

Nhiều nơi đã diễn ra cảnh "giật cô hồn" hỗn loạn, thậm chí có trường hợp lợi dụng để cướp giật, phạm pháp. Người ta chứng kiến cảnh chen lấn, giành giật, phản cảm và nguy hiểm. Đây không chỉ là sự lệch chuẩn văn hóa mà còn là vấn đề xã hội cần chấn chỉnh.

Công an TP.HCM đã bắt khẩn cấp nhóm thiếu niên đi rảo tìm nơi cúng để... cướp chiếc bàn đặt lễ vật mang bán. Cùng thời điểm, cơ quan chức năng cho biết hơn 40 người bị xử lý vì lợi dụng "giật cô hồn" để lấy đồ hoặc gây mất trật tự.

Thực tế không ít tập tục dân gian khi bước vào đời sống hiện đại cũng từng rơi vào tình trạng tương tự. Để chấn chỉnh cần đặt lại khuôn khổ để loại bỏ phần biến tướng. 

Như chuyện "cúng sao giải hạn" trước đây, nay nhiều chùa đã mạnh dạn đổi mới nghi thức, nhấn mạnh vào cầu nguyện bình an và thực hành chánh tín. Không còn chen lấn, phung phí, mọi người tham dự trong không khí trang nghiêm, trật tự.

Chuyện này có thể áp dụng cho tập tục cúng cô hồn. Thay vì người cúng thả tiền, vật phẩm ra đường cho đám đông lao vào tranh giành, các địa phương hoàn toàn có thể phối hợp cùng tôn giáo - đặc biệt là Phật giáo - để tổ chức những đàn tràng chẩn tế cô hồn tập trung. 

Người dân được mời tham dự trong không khí trang nghiêm, cùng tưởng niệm cửu huyền thất tổ, anh linh liệt sĩ, đồng bào tử nạn...

Không đốt vàng mã, không rải tiền, không phóng sinh tùy tiện, chia sẻ thiết thực thay vì "bố thí". Việc đối thoại cộng đồng, nhất là với giới trẻ, cần được tăng cường, qua đó giải thích vì sao "giật cô hồn" là sai lệch, vì sao nghi lễ cần trật tự để giữ phẩm giá người sống và tôn kính người đã khuất.

Có thể lồng ghép hoạt động từ thiện: trao quà cứu tế cho người nghèo, cơ nhỡ. Như vậy nghi thức cúng kính vừa mang giá trị cộng đồng, giáo dục nhân văn thay vì để lại hình ảnh hỗn loạn, méo mó. Khi hiểu đúng mọi người sẽ làm đúng. Thay đổi tập tục phải bằng sự đồng thuận văn hóa.

Một khi nghi thức được tổ chức quy củ sẽ không còn lý do để duy trì thói quen giành giật. Niềm tin tâm linh được chuyển hóa thành hành động thiện lành, hướng đến sự gắn kết và sẻ chia. Người nghèo được nhận phần quà xứng đáng, người tham dự có được sự an tâm, người khuất được tưởng niệm trong khung cảnh trang nghiêm.

Một tập tục đẹp không chỉ nằm ở hình thức mà ở chỗ nó nuôi dưỡng được đạo lý, gieo trồng hạt giống thiện lành trong lòng người. Và để làm được điều đó cần sự chung tay từ cả phía tôn giáo, chính quyền và người dân để lễ cúng cô hồn trở về đúng nghĩa một nghi thức chia sẻ, một nếp sống văn minh.