Có nên bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT, góc nhìn thẳng thắn từ chuyên gia

TS Nguyễn Sóng Hiền - nhà nghiên cứu giáo dục. Ảnh: Tiền Phong.

Nhiều năm, tỷ lệ đỗ tốt nghiệp gần như tuyệt đối. Kỳ thi tốt nghiệp THPT đang đảm đương đồng thời các mục đích - xét tốt nghiệp cho học sinh, đánh giá chất lượng dạy và học ở bậc phổ thông và làm căn cứ xét tuyển đại học. Dư luận đặt ra câu hỏi có nên bỏ kì thi tốt nghiệp không?

Tiền Phong đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Sóng Hiền - nhà nghiên cứu giáo dục - để hiểu rõ hơn về vấn đề này.

Tỷ lệ đỗ cao không đồng nghĩa kỳ thi là “vô nghĩa”

Nhiều năm, tỷ lệ đỗ tốt nghiệp gần như tuyệt đối, theo ông có nên bỏ kì thi tốt nghiệp không?

- Theo quan điểm cá nhân tôi, tỷ lệ đỗ cao không đồng nghĩa kỳ thi là “vô nghĩa”. Kỳ thi tốt nghiệp vẫn đang đảm nhiệm các chức năng thiết yếu của hệ thống giáo dục phổ thông.

Thứ nhất, đây là kỳ thi quốc gia duy nhất để chuẩn hóa chất lượng dạy học THPT.

Thứ hai, đó là công cụ kiểm định, giám sát, tạo áp lực tích cực để các địa phương, trường học thực thi chương trình giáo dục phổ thông một cách nghiêm túc, đảm bảo chất lượng và đạt được các mục tiêu giáo dục đề ra.

Thứ ba, nó còn là căn cứ pháp lý để công nhận hoàn thành giai đoạn giáo dục phổ thông cho học sinh trong hệ thống quốc gia làm cơ sở tham chiếu đảm bảo điều kiện để người học sau khi hoàn thành chương trình phổ thông có thể tham gia thị trường lao động trong nước cũng như quốc tế…

Tuy nhiên, để kỳ thi có giá trị thực hơn, thiết nghĩ, Bộ GD&ĐT cần điều chỉnh chuẩn đầu ra, nội dung thi để đánh giá năng lực chứ không chỉ tái hiện kiến thức hay đánh đố người thi.

Kết hợp đánh giá quá trình học tập (school-based assessment) với kỳ thi cuối cấp, theo hướng giảm áp lực thi cử nhưng đảm bảo chuẩn chất lượng đầu ra. Và kỳ thi này chỉ nên phục vụ cho một mục tiêu duy nhất là tốt nghiệp chương trình phổ thông .

Về lâu dài, Việt Nam nên có chiến lược hội nhập với thế giới, tách và có những kì tuyển sinh đại học riêng như các bài thi đánh giá năng lực ACT, SAT của Mỹ không, thưa ông?

- Đây là xu hướng tất yếu trong chiến lược hội nhập giáo dục quốc tế. Tuyển sinh đại học cần đo lường năng lực phân hóa cao hơn, phục vụ mục tiêu chọn lọc nhân lực chất lượng (tư duy, logic, phân tích, ứng dụng…).

Vì vậy, việc “dùng chung” kỳ thi tốt nghiệp THPT để xét ĐH dẫn đến mâu thuẫn mục tiêu. Về mặt nguyên tắc, một kỳ thi không thể đáp ứng yêu cầu cho 2 mục tiêu.

Cá nhân tôi cho rằng để giải quyết vấn đề này, Việt Nam có thể thiết kế 1 đến 2 dạng bài thi đánh giá năng lực chuẩn hóa quốc gia (National Standardized Tests) do một cơ quan khảo thí độc lập tổ chức (theo mô hình ETS - Mỹ).

Khi đó, kỳ thi tốt nghiệp THPT chỉ giữ vai trò hoàn thành chương trình phổ thông. Các trường đại học có thể sử dụng kết quả “năng lực” cho đầu vào (kết hợp hoặc độc lập với học bạ).

Điều này hoàn toàn phù hợp với xu hướng quốc tế và quá trình thực thi chính sách tự chủ giáo dục đại học ở Việt Nam. Bộ không nên ôm đồm làm thay cho các đại học trong công tác tuyển sinh ở bậc này.

Bộ GD&ĐT tiếp tục tổ chức kỳ thi tốt nghiệp

Có ý kiến cho rằng cần xem xét phân cấp tổ chức kì thi tốt nghiệp THPT cho các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là một bước đi cần thiết và tất yếu để thích ứng với thực tiễn và cải cách toàn diện hệ thống giáo dục?

Về nguyên tắc quản trị hiện đại, phân cấp là xu thế tất yếu. Tuy nhiên, cần đảm bảo 2 điều kiện.

Thứ nhất, chuẩn hóa đề thi, ma trận câu hỏi, quy trình khảo thí phải do Bộ GD&ĐT thiết kế để bảo đảm tính hệ thống, tính thống nhất, tính nhất quán.

Thứ hai, kiểm định, giám sát độc lập phải có một đơn vị khảo thí riêng tránh nguy cơ “địa phương hóa chất lượng”. Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay có thể thực hiện theo phương án “phân quyền từng phần” (bộ ra đề, địa phương coi thi chấm thi, bộ hậu kiểm).

Đề xuất giao kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương đã được nhiều lần đề cập. Để hiện thực hóa việc chỉ có một đề thi tuyển sinh đại học hiệu quả, chúng ta cần phải làm gì?

Muốn hiện thực hóa điều này, phải thực hiện từng bước. Thiết lập cơ quan khảo thí quốc gia độc lập (National Testing Agency) tách khỏi Bộ GD&ĐT, đảm nhiệm tổ chức bài thi chuẩn hóa đầu vào đại học. Chuẩn hóa khung năng lực đầu vào đại học, xây dựng ma trận bài thi theo hướng kỹ năng (tư duy phân tích, logic, ngôn ngữ, STEM…).

Bộ GD&ĐT tiếp tục tổ chức kỳ thi tốt nghiệp như một phần của hệ thống đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông.

Đối với tuyển sinh bậc đại học, các trường đại học nên thống nhất sử dụng kết quả bài thi năng lực chuẩn hóa quốc gia để tuyển sinh (có thể kết hợp học bạ, phỏng vấn…).

Có thể khẳng định rằng việc duy trì hai kỳ thi (tốt nghiệp & tuyển sinh đại học) là hợp lý nếu tách bạch mục tiêu, công cụ, đơn vị tổ chức.

Trong giai đoạn quá độ, Việt Nam nên áp dụng mô hình chuyển tiếp, kỳ thi tốt nghiệp tinh gọn + bài thi năng lực chuẩn hóa quốc gia cho tuyển sinh, tiến tới thành lập hệ thống khảo thí độc lập như các nước tiên tiến.

Australia là một ví dụ. Australia là một trong các quốc gia đã vận hành song song hai cấu phần này một cách hài hòa.

Thi tốt nghiệp THPT do từng bang tổ chức. Australia không có một kỳ thi tốt nghiệp “quốc gia”, mà chia theo bang, lãnh thổ, mỗi bang có chương trình và kỳ thi riêng. Chẳng hạn, bang NSW, kỳ thi cuối cấp là các môn học thuật lớp 12. Hoàn thành bậc này học sinh được cấp chứng nhận tốt nghiệp cấp 3 (Higher School Certificate).

Ở bang Victoria, học sinh tham gia thi các môn học thuật và được cấp chứng nhận giáo dục của bang (Victorian Certificate of Education). Mục đích chính của kỳ thi là công nhận hoàn thành phổ thông phổ cập, mang tính đánh giá quá trình kết hợp thi cuối kỳ, có phân cấp cho bang quản lý nhưng Bộ Giáo dục Liên bang ban hành khung năng lực chuẩn quốc gia (Australian Curiculum) để đảm bảo chuẩn đầu ra thống nhất.

Xét tuyển đại học dùng hệ thống điểm năng lực chuẩn hóa toàn quốc (ATAR). Sau thi tốt nghiệp, kết quả học tập lớp 11-12 và bài thi ngoài kỳ thi trường lớp được đưa vào hệ thống xử lý để gán chỉ số ATAR (Australian Tertiary Admission Rank).

ATAR là thước đo xếp hạng năng lực toàn quốc, từ 0.00 đến 99.95 cho biết học sinh nằm ở top bao nhiêu % và được dùng để xét tuyển đại học. Các trường đại học không tổ chức kỳ thi riêng, mà lấy kết quả ATAR + một số tiêu chí bổ sung (nếu cần như phỏng vấn, năng khiếu, hồ sơ cá nhân).