Chủ nghĩa ưu việt - điều khiến con người tàn ác với các loài?

Trong "The Arrogant Ape", nhà linh trưởng học Christine Webb đã nhìn nhận một cách nghiêm túc về sự tự mãn của con người, theo A Journal of Ideas.

Đối với câu hỏi “Liệu các loài động vật có suy nghĩ hay không?”, tác giả Christine Webb đã đưa ra câu trả lời khẳng định chắc chắn trong The Arrogant Ape.

Webb thuộc một nhóm các nhà sinh thái học, nhà tự nhiên học và nhà sinh học tiến hóa đang ngày càng lớn mạnh, những người cho rằng động vật thực sự có tâm trí, cùng với đó là cảm xúc, khả năng hành động và ý thức.

“Tự ám thị” với chủ nghĩa ưu việt

Đối với những người nuôi thú cưng ở nhà, riêng tại Mỹ là 2/3 số hộ gia đình, mọi người từ lâu đã cho rằng mèo và chó có suy nghĩ và cảm xúc riêng. Tuy nhiên, Webb đặt câu hỏi tại sao chúng ta vẫn tiếp tục cho phép tra tấn và giết hại những loài động vật khác có trí thông minh và cảm xúc tương tự ở quy mô lớn? Đồng thời còn để cho các trường đại học và phòng thí nghiệm của các công ty dược phẩm và mỹ phẩm giam cầm và thử nghiệm trên nhiều loài động vật?

Cuốn sách ra mắt ngày 2/9. Ảnh: PRH.

Webb cho rằng thủ phạm chính là niềm tin vào chủ nghĩa ưu việt của con người, cho rằng loài người là một tồn tại đặc biệt với trí thông minh phi thường. Niềm tin đó tồn tại bất chấp con người không phải là loài to lớn nhất, nhanh nhất hay mạnh nhất. Đại bàng nhìn xa hơn con người rất nhiều. Bọt biển sống lâu hơn nhiều hay cá heo rất giỏi định vị bằng tiếng vang, điều con người không thể làm được.

Chính sự tự mãn này đã khiến con người hành động theo những cách có lợi cho bản thân nhưng gây hại cho các loài động vật khác.

Trong nhiều thí nghiệm, các nhà nghiên cứu đã so sánh sự trái ngược giữa những con người có đặc quyền cao, những người tình nguyện hoặc để cho con cái của họ tham gia các nghiên cứu học thuật với các loài động vật bị tước đoạt hoàn toàn môi trường sống, các mối quan hệ xã hội và mọi thứ cho phép chúng phát triển.

Theo Webb, với chủ nghĩa ưu việt, con người dễ dàng coi mình là những sinh vật có cảm xúc và suy nghĩ trong khi lại phủ nhận những đặc tính tương tự của động vật. Khi chúng ta loại bỏ "động vật ra khỏi môi trường vật chất và xã hội của chúng, chúng ta đã biến chúng thành những cỗ máy, và sau đó nghiên cứu chúng như vậy".

Thế giới động vật như khoa học viễn tưởng

Để chứng minh luận điểm của mình, Webb đã mang đến nhiều câu chuyện học thuật sống động. Ví dụ, chim ruồi có thể nhìn thấy những màu sắc mà con người thậm chí không thể tưởng tượng được. Voi có khứu giác đáng kinh ngạc, cho phép chúng phát hiện nguồn nước từ cách xa nhiều km. Cú có thể nghe thấy nhịp tim của chuột từ khoảng cách 7,6 m. Nhờ định vị bằng tiếng vang, cá heo cảm nhận âm thanh ba chiều. Chúng biết bên trong các vật thể ở gần mình có gì. Khi bơi về phía con người, chúng thậm chí có thể cảm nhận được các cơ quan nội tạng của con người đang hoạt động.

Nhiều nghiên cứu siêu hình xem xét các phát hiện kinh điển trong lĩnh vực tâm lý học và sinh học tiến hóa cũng phần lớn ủng hộ tuyên bố của bà.

Ngoài ra, Webb cũng chia sẻ nhiều trải nghiệm cá nhân rất gần gũi và sống động, chẳng hạn như câu chuyện về cuộc gặp gỡ tại phòng thí nghiệm linh trưởng của Viện Tâm thần bang New York với một con khỉ đuôi dài bị nuôi nhốt tên là Macduff. Webb đã mô tả cách Macduff muốn có sự gần gũi và chia sẻ cảm xúc khi Webb chải chuốt cho Macduff qua hàng rào của lồng.

“Gốc rễ của khủng hoảng sinh thái”?

Cuốn sách sống động và cảm động của Webb có thể được đọc theo hai cách khác nhau. Đầu tiên là một tập hợp phát hiện khoa học ấn tượng, thậm chí gây kinh ngạc, về khả năng của các loài động vật. Những phát hiện này truyền cảm hứng và có khả năng thay đổi suy nghĩ của độc giả với các loài động vật.

Thứ hai, cuốn sách không chỉ là một luận cứ đạo đức ủng hộ việc bảo vệ phúc lợi của các loài động vật, mà còn nhằm khẳng định chủ nghĩa ưu việt "là gốc rễ của khủng hoảng sinh thái".

Trong câu chuyện của mình, bà cho rằng các thí nghiệm khoa học trên động vật quá tàn nhẫn, và vì điều kiện phòng thí nghiệm quá nhân tạo, nên những kết quả thu được thường là sai lầm. Bà cũng nhấn mạnh rằng chủ nghĩa ưu việt có hại cho chính con người.

Những hành động của con người đang “phản tác dụng, gây ra cháy rừng, mực nước biển dâng cao, tuyệt chủng hàng loạt và các đại dịch như Covid-19”. Theo quan điểm của Webb, chủ nghĩa ưu việt thực sự nguy hiểm, thậm chí là là sản phẩm của sự “tẩy não”.

Trong khi những tuyên bố của Webb về hậu quả của chủ nghĩa ưu việt có thể đúng hoặc không, cuốn sách chắc chắn đã làm tốt việc khiến độc giả phải suy nghĩ về mối quan hệ của con người với động vật và thế giới xung quanh, điều có thể là mầm mống cho một sự thay đổi nào đó trong tương lai.