Cần biết về hai loài gà lôi thuộc nhóm IB bị nghiêm cấm săn bắt

Gà lôi tía (Tragopan temminckii) và gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi) đều nằm trong sách đỏ Việt Nam, thuộc nhóm IB - tức nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại.

Theo thông tư 27/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (có hiệu lực từ 1-7-2025) quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm - gà lôi lam mào trắng và gà lôi tía vẫn nằm trong nhóm IB, còn gà lôi trắng được chuyển sang nhóm IIB (trước đây, theo nghị định 84/2021 của Chính phủ, gà lôi trắng thuộc nhóm IB).

Theo thông tư 27/2025, các loài thuộc nhóm IB thuộc diện nguy cấp quý hiếm được ưu tiên bảo vệ tại nước ta và bị nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại. Do đó người dân cần lưu ý để tránh gặp phải những vấn đề về mặt pháp lý.

Gà lôi tía (Tragopan temminckii) và gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi) đều thuộc bộ Gà, họ Trĩ, là hai trong bốn loài gà lôi nằm trong sách đỏ Việt Nam.

Gà lôi lam mào trắng có kích thước cơ thể từ 58-65cm, riêng đuôi dài 24-26cm. Gà trống toàn thân xanh đen, cánh xanh sáng hơn, mào trắng, mặt và chân đỏ. Gà mái đầu, cổ, thân và ngực nâu, phần dưới cơ thể nâu xám nhạt, đuôi đen nhạt với phần giữa đuôi hung nâu.

Sách đỏ Việt Nam đánh giá (năm 2023) gà lôi lam mào trắng hiện nay tuyệt chủng ngoài tự nhiên (EW) bởi trong vòng hơn 20 năm gần đây không ghi nhận lại loài này ngoài tự nhiên tại Việt Nam dù đã có rất nhiều chuyến điều tra bằng các phương pháp truyền thống và hiện đại ở các địa điểm trước đây từng ghi nhận loài này.

Còn sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) đánh giá (2021) gà lôi lam mào trắng đang ở mức cực kỳ nguy cấp (CR) - tức đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên rất cao trong một tương lai rất gần, khi quần thể loài suy giảm đến 80% hoặc diện tích phân bố chỉ còn trên khoảng 100km².

Chúng thường sống ở rừng lá rộng và ăn côn trùng, bò sát, ếch nhái và các loại hạt. Về sinh sản, trong điều kiện nuôi nhốt ghi nhận loài này thường đẻ 4-7 trứng trong khoảng từ tháng 3 đến tháng 6.

Gà lôi lam mào trắng bị săn bắt cạn kiệt, sinh cảnh sống bị thu hẹp và suy thoái do mất rừng, khai thác lâm sản, tác động của các hoạt động canh tác nông nghiệp.

Còn gà lôi tía (con trống) có thân hung đỏ điểm các chấm trắng và sọc đen trắng nhỏ, mặt và họng xanh, đỉnh đầu đen, viền đỏ dài kéo từ trên mắt ra sau gáy, gáy và ngực đỏ đậm, bụng điểm các đốm trắng đỏ, đuôi đen nâu. Con mái toàn thân nâu điểm các viền trắng nhỏ hình chữ V, viền mắt xanh.

Sách đỏ Việt Nam đánh giá (2023) gà lôi tía thuộc phân hạng rất nguy cấp (CR). Ở Việt Nam, vùng phân bố của loài này bị phân mảnh, hiện chỉ ghi nhận tại Vườn quốc gia Hoàng Liên (tỉnh Lào Cai).

Sinh cảnh sống của loài bị suy thoái do xâm lấn đất rừng, khai thác lâm sản và phát triển du lịch.

Gà lôi tía thường sống ở rừng lá rộng, rừng thứ sinh và thức ăn chủ yếu là côn trùng, bò sát, ếch nhái, quả, hạt quả và giun đất.

Gà lôi tía đang bị đe dọa do sinh cảnh sống bị thu hẹp và suy thoái do mất rừng, khai thác lâm sản và phát triển du lịch, săn bắt.