Bộ sách giáo khoa thống nhất: Làm ra sao?

Chủ trì cuộc họp liên quan tình hình triển khai thực hiện nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo ngày 9-9, Tổng Bí thư Tô Lâm đã lưu ý về vấn đề cụ thể, mốc thời gian cụ thể đưa các nội dung nghị quyết vào cuộc sống.

Chẳng hạn với yêu cầu một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc, Tổng Bí thư Tô Lâm gợi mở: "Các thầy giáo, phụ huynh hỏi bao giờ làm được việc này? Người ta bảo bây giờ năm học này (2025 - 2026) lại trôi qua rồi, năm học tới có được hay không? Cái này ngành giáo dục phải trả lời. Tôi nghĩ không thể chậm trễ hơn được nữa".

Tuổi Trẻ ghi nhận một số ý kiến trước khi ngành giáo dục bắt tay làm bộ sách giáo khoa thống nhất này.

Chắt lọc, tích hợp các ưu điểm, phù hợp của 3 bộ sách giáo khoa đang có

Trao đổi với Tuổi Trẻ về vấn đề sách giáo khoa, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (thành viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội) cho rằng chủ trương của Bộ Chính trị nêu ra nhằm mục đích khắc phục những vướng mắc, bất cập trong việc triển khai thực hiện nhiều bộ sách giáo khoa thời gian qua, khẳng định trách nhiệm của Nhà nước trong lĩnh vực giáo dục và một trong những nội dung rất cụ thể là việc phát triển sách giáo khoa.

Bộ Giáo dục và Đào tạo có trách nhiệm biên soạn một bộ sách giáo khoa thống nhất, có chất lượng tốt nhất trong thời gian tới. Để thực hiện được việc này như các vấn đề được Tổng Bí thư nêu ra, theo bà Nga, cần chú ý đến bốn vấn đề.

Đầu tiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần rà soát lại toàn bộ chuẩn kiến thức trong chương trình để bảo đảm nội dung phù hợp, tránh tình trạng quá tải.

Thứ hai, quá trình biên soạn phải công khai, minh bạch, có sự tham gia rộng rãi, kết hợp của các nhà khoa học, chuyên gia có uy tín, trực tiếp giảng dạy giàu kinh nghiệm. Đồng thời phải được phản biện xã hội đầy đủ.

Điều này giúp tạo ra bộ sách gần gũi, phù hợp với tâm lý lứa tuổi, khả năng tiếp thu của học sinh cũng như tránh được sai sót, bảo đảm tính khoa học và phù hợp thực tiễn.

Vì vậy cần xây dựng cơ chế thẩm định, đánh giá độc lập, khách quan, tránh tình trạng hình thức hoặc "đóng khung" cứng nhắc. Việc thẩm định phải hướng tới chất lượng, không chỉ dừng ở việc "hợp thức hóa thủ tục".

Khâu triển khai phải đồng bộ, từ tập huấn đội ngũ giáo viên, bảo đảm cơ sở vật chất đến việc hỗ trợ các địa phương còn khó khăn. Có như vậy bộ sách mới thực sự đi vào cuộc sống, không gây thêm áp lực cho phụ huynh, học sinh và giáo viên.

Thứ ba, việc xử lý các bộ sách giáo khoa đã có cũng là một vấn đề cần được giải quyết hợp lý.

Bà Nga nói chúng ta ủng hộ chủ trương bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc nhưng không nên loại bỏ ngay ba bộ sách giáo khoa phổ thông đã được phê duyệt hiện nay (gồm Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống và Cánh diều) bởi những bộ sách này cũng được biên soạn rất công phu, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã thẩm định chặt chẽ, khoa học, nếu loại bỏ có thể gây lãng phí.

Sau này các trường, giáo viên và học sinh cần coi các bộ sách giáo khoa này là những tài liệu tham khảo bổ ích, góp phần đa dạng hóa kiến thức, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.

Tuy vậy cũng cần có biện pháp quản lý sát sao, phù hợp, tránh tình trạng lạm dụng sách tham khảo, tạo ra những áp lực không đáng có cho học sinh như đã xảy ra thời gian qua.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhấn mạnh nếu được giao nhiệm vụ, chỉ một thời gian ngắn ông có thể xây dựng được chương trình, kế hoạch cũng như làm một bộ sách giáo khoa thống nhất.

Nói về giải pháp của mình, ông Nhĩ chỉ rõ để có một bộ sách giáo khoa chất lượng nhất, không nên phủ nhận hoàn toàn các bộ sách đã có bởi những ưu điểm của từng bộ, đã được thẩm định, phê duyệt chặt chẽ.

Vì vậy cách làm nhanh nhất, tiết kiệm nhất là Bộ Giáo dục và Đào tạo nên thành lập các hội đồng chuyên môn, mời các tác giả của ba bộ sách giáo khoa hiện tại đến trình bày, nêu rõ quan điểm về các ưu điểm, mặt tốt, hay của các bộ sách, từng cuốn sách thể hiện. Sau đó hội đồng sẽ có đánh giá, chắt lọc, chọn lấy những nội dung, cách thể hiện tốt nhất, ưu việt nhất từ các bộ sách đó.

"Từ đó cấu tạo nên một cuốn sách giáo khoa mới và nhiều cuốn sách sách giáo khoa sẽ tạo thành một bộ mới. Cách làm này sẽ tận dụng tối đa nguồn lực đã được đầu tư, tránh lãng phí thời gian, tiền bạc.

Đồng thời bảo đảm chất lượng khoa học và tính ưu việt của bộ sách mới. Với cách làm như vậy nếu triển khai quyết liệt, bài bản thì chỉ trong năm học 2025 - 2026 sẽ có bộ sách mới, tốt, thống nhất toàn quốc và không tốn nhiều công sức, kinh phí", ông Nhĩ nhấn mạnh.

Thống nhất một bộ sách giáo khoa không triệt tiêu sáng tạo, linh hoạt

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ nhấn mạnh việc một bộ sách giáo khoa thống nhất sẽ không làm mất đi tính linh hoạt hay sáng tạo trong giáo dục bởi sách giáo khoa nên hiểu là tài liệu tham khảo để giáo viên dạy theo chương trình chứ sách giáo khoa không phải pháp lệnh và phải lấy học sinh làm trung tâm. Vì vậy vấn đề cốt lõi chính là phương pháp giảng dạy.

Thay vì chỉ truyền thụ kiến thức theo một chiều, giáo viên cần chuyển sang vai trò là người gợi mở, đưa ra câu hỏi để học sinh tự tìm tòi.

Thêm vào đó hiện nay khoa học, công nghệ đã rất phát triển, đặc biệt sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), chat GPT... đã giúp học sinh có thể dễ dàng tiếp cận với vô vàn nguồn thông tin trên Internet, từ đó mở rộng kiến thức và phát triển tư duy một cách chủ động.

Vì vậy vai trò của giáo viên phải chủ động, sáng tạo, tổ chức dạy theo hướng mở và tạo điều kiện cho học sinh tham gia quá trình xây dựng bài học, phát huy hứng thú, hợp tác nhóm và năng lực sử dụng công nghệ thông tin nhạy bén.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cũng đánh giá chủ trương một bộ sách giáo khoa thống nhất sẽ thiết lập một nền tảng chung, bảo đảm tính công bằng, thống nhất, khắc phục tình trạng phân tán, thiếu đồng bộ trong tiếp cận tri thức.

Đồng thời vẫn giữ được sự linh hoạt thông qua những phần mở, để các địa phương và nhà trường có thể bổ sung nội dung phù hợp với điều kiện thực tế.

Bà Nga khẳng định chủ trương một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc không phải phủ nhận những giá trị của mô hình "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" mà đây là sự kế thừa, chọn lọc có điều chỉnh cần thiết để đảm bảo phù hợp thực tiễn.