Bản tuyên ngôn về quyền được là chính mình

“Lâu đài xanh” là một trong những tác phẩm đặc biệt nhất của nhà văn Canada L. M. Montgomery, người nổi tiếng toàn thế giới với bộ truyện “Anne tóc đỏ dưới chái nhà xanh”.

Nếu như Anne là biểu tượng của niềm tin và trí tưởng tượng tuổi thơ, thì Lâu đài xanh (The Blue Castle), xuất bản lần đầu năm 1926, lại là lời thì thầm đầy sâu sắc về tự do, khát vọng và hạnh phúc của người phụ nữ trưởng thành. Đây là một trong số ít cuốn tiểu thuyết mà Montgomery viết riêng cho độc giả người lớn, thể hiện một giọng văn khác biệt, chín chắn và có phần táo bạo hơn, nhưng vẫn thấm đẫm chất thơ và sự nhân hậu vốn có trong ngòi bút của bà.

Khi một cô gái nhút nhát trở nên can đảm

Nhân vật chính của truyện là Valancy Stirling, một phụ nữ 29 tuổi thuộc một gia đình trung lưu đáng kính ở thị trấn Deerwood, Ontario. Cả tuổi trẻ của Valancy trôi qua trong sự kiểm soát của gia đình họ Stirling, một tập hợp những người bảo thủ, tự mãn và khắt khe với mọi quy tắc xã hội.

Trong mắt họ, Valancy là “con gái chưa chồng”, là nỗi thất vọng vì đã 29 tuổi mà vẫn không có người theo đuổi, là người phải im lặng, phải ngoan ngoãn và luôn tuân theo những chuẩn mực mà họ đặt ra. Cô sống giữa những bữa ăn gia đình lạnh lẽo, những lời dạy dỗ lặp đi lặp lại về bổn phận, và những cái nhìn dò xét của người thân cùng hàng xóm. Đời sống của Valancy tưởng chừng phẳng lặng, nhưng trong tâm hồn cô luôn ẩn chứa một nỗi cô đơn và khát khao được sống thật với chính mình.

Sách Lâu đài xanh. Ảnh: B.V.

Montgomery đã miêu tả rất tinh tế thế giới nội tâm ấy. Mỗi đêm, trước khi ngủ, Valancy thường tưởng tượng ra “lâu đài xanh”, nơi cô có thể thoát khỏi hiện thực tẻ nhạt, được sống tự do, được yêu, được hạnh phúc. Đó là giấc mơ duy nhất của cô giữa đời sống bị trói buộc bởi đạo đức giả và lễ nghi. Nhưng rồi một ngày, thế giới tưởng tượng ấy lại trở thành động lực để cô bước vào một cuộc sống hoàn toàn mới.

Bước ngoặt xảy ra khi Valancy nhận được tin dữ từ bác sĩ rằng cô mắc bệnh tim và chỉ còn sống được chưa đầy một năm. Đối mặt với cái chết, Valancy bỗng nhận ra rằng mình chưa từng thực sự sống. Suốt 29 năm, cô chỉ tồn tại trong sự sợ hãi, trong nỗi lo người khác nghĩ gì, trong những quy tắc do người khác đặt ra.

Giây phút nhận ra giới hạn của thời gian cũng là khi cô tìm thấy sức mạnh để thay đổi. Montgomery đã viết những trang văn đầy cảm xúc về sự thức tỉnh ấy, khi một con người yếu đuối, nhút nhát bỗng trở nên mạnh mẽ, can đảm chỉ vì không còn gì để mất ngoài chính cuộc đời mình.

Từ đây, Valancy quyết định sống khác. Cô thẳng thắn nói lên suy nghĩ của mình, từ chối những lễ nghi giả tạo, rời bỏ căn nhà ngột ngạt và bắt đầu hành trình tự do.

Cô đến sống cùng Cissy Gay, một cô gái nghèo bị xã hội khinh thường vì lầm lỡ, và chăm sóc cô đến cuối đời. Chính hành động ấy cho thấy Valancy không chỉ tìm kiếm tự do cho bản thân, mà còn khao khát đem lại sự ấm áp và nhân hậu cho người khác, điều mà xã hội quanh cô đã quên mất.

Sau đó, cô kết hôn với Barney Snaith, một người đàn ông sống ẩn dật trong rừng, bị đồn là tội phạm, là kẻ ngoài lề xã hội. Thế nhưng với Valancy, Barney chính là hiện thân của tự do và sự bình yên mà cô hằng mơ ước. Hai người sống giữa thiên nhiên, trong một ngôi nhà nhỏ ven hồ, “lâu đài xanh” đích thực của cô.

Biểu tượng cho giải phóng tâm hồn

Những trang viết về quãng đời đó là phần đẹp nhất của tác phẩm. Montgomery miêu tả cuộc sống giản dị mà hạnh phúc của hai con người dám rũ bỏ định kiến, dám yêu thương và tin tưởng nhau.

Giữa khung cảnh rừng núi, Valancy như được tái sinh. Cô không còn là người phụ nữ rụt rè, mà trở thành người sống tràn đầy năng lượng, biết cười, biết yêu, biết tận hưởng từng khoảnh khắc. Lâu đài xanh không chỉ là nơi trú ẩn, mà là biểu tượng cho sự giải phóng, cho ước mơ được sống theo ý mình mà Montgomery gửi gắm cho độc giả.

Nhà văn Montgomery. Nguồn ảnh: anneofgreengables.

Với Lâu đài xanh, L. M. Montgomery đã thể hiện một tinh thần nữ quyền rất riêng, dịu dàng nhưng kiên định. Valancy không tranh đấu hay tuyên bố chống lại xã hội, cô chỉ đơn giản chọn cách sống thật, và chính điều đó đã trở thành hành động phản kháng mạnh mẽ nhất.

Trong thế giới của những người phụ nữ bị bó hẹp trong vai trò con gái ngoan, vợ hiền, cháu thảo, Valancy trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm và khát vọng tự do. Montgomery không viết về nữ quyền như một khẩu hiệu, mà để nó thấm dần qua từng hành động, từng lựa chọn chân thật của nhân vật.

Một điểm đáng chú ý khác trong Lâu đài xanh là cách Montgomery xây dựng thiên nhiên như một nhân vật song hành với con người. Rừng thông, mặt hồ, bầu trời và những cơn gió không chỉ là bối cảnh, mà còn là biểu tượng cho sự thanh lọc và tái sinh.

Khi Valancy bước vào thiên nhiên, cô cũng đồng thời bước vào chính mình, tìm lại bản thể đã bị xã hội bóp nghẹt bấy lâu. Cảnh sắc Ontario hiện lên qua ngòi bút Montgomery vừa gần gũi vừa lãng mạn, mang hơi thở của tự do, của sự chữa lành và tái sinh.

Không thể không nhắc đến giọng văn của Montgomery trong cuốn tiểu thuyết này: Mềm mại, tinh tế, đôi khi pha chút hài hước nhẹ nhàng, nhưng luôn thấm đẫm tình cảm. Dưới bề ngoài là một câu chuyện tình lãng mạn, Lâu đài xanh chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa, đó là hành trình tự khám phá bản thân, là sự phản kháng với áp lực xã hội, là khát vọng tìm kiếm niềm vui và vẻ đẹp của cuộc sống giản dị.

Gần một thế kỷ sau khi ra đời, Lâu đài xanh vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn. Câu chuyện của Valancy không chỉ thuộc về những người phụ nữ trong xã hội đầu thế kỷ XX mà còn vang vọng trong lòng người hiện đại, khi phụ nữ vẫn đang đối mặt với vô vàn khuôn phép và kỳ vọng vô hình. Đôi khi, giữa guồng quay công việc và trách nhiệm, mỗi người đều có một Valancy bên trong, khát khao được sống thật, được yêu thương, được bình yên. Và câu hỏi mà Montgomery để lại vẫn khiến ta suy ngẫm: Nếu chỉ còn một năm để sống, ta sẽ chọn sống như thế nào?

Câu trả lời của Valancy là sống trọn vẹn, thành thật, và dám yêu thương. Chính điều ấy khiến Lâu đài xanh không chỉ là một tiểu thuyết lãng mạn mà còn là bản tuyên ngôn dịu dàng về quyền được hạnh phúc, được là chính mình.

Với lối viết vừa hiện thực vừa trữ tình, Montgomery đã để lại một tác phẩm vượt thời gian, khiến Lâu đài xanh không chỉ là lâu đài của riêng Valancy mà còn là biểu tượng cho khát vọng tự do và ánh sáng trong tâm hồn mỗi con người.