100 năm trước người Việt 'nhường cơm sẻ áo' dân vùng bị lũ lụt ra sao?

Bên cạnh việc kêu gọi đồng bào giúp dân vùng bị lụt, các tờ báo khi ấy cũng đặc biệt quan tâm các hoạt động quyên góp ủng hộ bão lũ.

Người Việt có lòng yêu thương giống nòi và tinh thần tương thân tương ái, được hun đúc qua lịch sử hàng nghìn năm đối mặt với chiến tranh, thiên tai, địch họa. Điều này thể hiện qua sự đoàn kết hỗ trợ lẫn nhau, tinh thần "nhường cơm sẻ áo" trong những lúc khó khăn như bão lũ.

Lần giở những trang báo cũ cách đây trên dưới 100 năm, chúng ta có thể thấy nhân dân cả ba miền Bắc - Trung - Nam luôn sôi sục tinh thần đoàn kết, tương trợ, cùng nhau vượt qua khó khăn mỗi khi phải đương đầu với những trận bão lũ khốc liệt.

Thực nghiệp dân báo số 1246, ra ngày 11/12/1924.

Kêu gọi đồng bào giúp dân vùng bị lụt

Những năm 1920-1930, ở Bắc Kỳ đã xảy ra không ít trận lụt kinh hoàng do vỡ đê. Ở Trung Kỳ và Nam Kỳ cũng xảy ra bão lụt liên miên, khiến đời sống người dân trong vùng chịu ảnh hưởng bao phen khốn đốn.

Trên tờ Thực nghiệp dân báo (do ông Bùi Huy Tín làm chủ bút), số 1246, ra ngày 11/12/1924 có bài Năm nay là năm gì ??? của tác giả Vương Gia Bật cho biết:

Năm 1924, nước Việt Nam ta bị lắm thiên tai dữ dội. Sau khi gây ra nạn lụt ở ba tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, khiến cho “gần khắp 20 mươi phủ huyện, mấy vạn sinh linh bị cái tình cảnh trôi nổi đói khát thật không bút nào kể xiết”, “ông Hoàng thiên độc địa kia chưa hả lòng thỏa dạ, nạn ấy chưa rồi, đã bồi nạn khác, cái thiên tai bão lũ ghê gớm kia lại lưu hành đến xứ Trung Kỳ”, khiến cho suốt một dải sáu tỉnh từ Quảng Trị đến Phú Yên đều bị bão lụt.

Bài báo cho biết, trong mấy tỉnh trên, Phú Yên bị thiệt hại nặng nề nhất: 1.170 người chết trôi, 15.989 nhà đổ, trâu bò chết 1.290 con, thuyền bè đắm 301 chiếc, lúa má, mùa màng gần hết sạch… Tổng cộng thiệt hại của cả 6 tỉnh: 1.539 người chết, khoảng 20.027 nhà đổ, trâu bò chết 2.952 con, thuyền đắm 318 chiếc… Kể đến những thiệt hại này, tác giả bài báo cảm thán: “Than ôi! Nói đến càng thêm đau lòng sót [xót] dạ, nát ruột tan gan. Đã nghèo lại mắc cái eo…”.

Với tinh thần “Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng”, tác giả bài báo đã làm một bài ca khuyên đồng bào nên giúp dân vùng bị lụt:

“Nghĩa đồng bào,

Nghĩa đồng bào,

Ta nên chớ lãng xao, [sao]

Kiến kia còn có,

Đoàn thể với nhau,

Huống chi ta người vậy,

Dẫu rằng chia cách,

Hình thức kia khu vực khác nhau,

Nhưng tóc cùng nước, da một màu,

Chung cùng một bọc,

Lạc Hồng mà ra,

Anh em một nhà,

Kẻ Nam người Bắc,

Nhưng xét ra nào xa,

Gặp khi tai biến,

Ta lỡ đi mà,

Lãnh đạm lơ là,

Thời hồ người lắm ma,

Người khác nòi ta còn dạ sót [xót] xa,

Huống chi chung giống,

Ấy là nghĩa vụ của chúng ta”.

Tương tự, khi nghe tin các tỉnh Nam Định, Thái Bình, Kiến An ở miền Bắc lũ lụt dâng cao làm vỡ cả đê, các ký giả của Tràng An báo (tờ báo thứ hai của ông Bùi Huy Tín) đã ra một lời kêu gọi ủng hộ với toàn thể người dân Trung Kỳ.

Trên số báo 258, ra ngày 24/9/1937 đăng bài Mấy mươi vạn đồng bào ngoài Bắc đương ngắc ngoải thoi thóp. Trước quang cảnh não nùng thê thảm ấy, dân Trung Kỳ chúng ta lẽ nào đành đoạn làm ngơ. Kẻ nhiều người ít chúng ta nên mau mau cứu mạng người bị nạn.

Bài báo kêu gọi: “Con Hồng cháu Lạc, chúng ta đều là anh em nhà Nam cả! Chúng ta nhớ lại những ngày hắc ám của chúng ta: gió bão tàn phá! Chúng ta cũng đã từng gặp nạn. Đồng bào chúng ta ở ngoài Bắc đã cứu giúp chúng ta… Chúng ta đừng cho là một cách trả nợ! Đó, chỉ là bổn phận của chúng ta!”.

Tiếp đó, Tràng An báo, số 259, (ngày 28/9/1937) đăng bài Giúp dân bị lụt. Theo bài báo, ông Bùi Huy Tín chủ nhiệm Tràng An báo đã lấy danh nghĩa hội trưởng hội Bắc Kỳ Tập Thiện Phả, một tổ chức có vai trò là cầu nối giao lưu giữa Trung Kỳ với Bắc Kỳ ở Huế đệ đơn xin Khâm sứ Trung Kỳ cho phép tổ chức một hội đồng cứu tế trung ương làm tiêu biểu cho tất cả các tỉnh Trung Kỳ giúp dân miền Bắc bị lụt.

Một ban trung ương cứu tế được thành lập. Còn Tràng An báo thì được phép mở cuộc lạc quyên.

Bài báo cũng kêu gọi “Vậy xin các nhà từ thiện có lòng hào hiệp muốn giúp cho dân tai nạn nhiều hay ít ở gần thì đem tới nhà báo ở xa thì cứ gửi mandat về cho bản báo và xin biên rõ phương danh quý tính, cùng địa chỉ, để bản báo đăng tên lên báo, và sẽ đem số tiền nộp vào Trung ương cứu tế, hoặc cứ nạp cho các hội viên người nào có sổ lạc quyên của nhà nước giao cho đi thâu cũng được”.

Hà Nội bị đe dọa trong trận lụt năm 1926. Nguồn: TTLTQGI.

Những nghĩa cử cao đẹp

Bên cạnh việc kêu gọi đồng bào giúp dân vùng bị lụt, các tờ báo khi ấy cũng đặc biệt quan tâm các hoạt động quyên góp ủng hộ bão lũ.

Báo Sài Gòn, số 38, ngày 6/1/1931 có bài viết Đồng bào ta ngoài Bắc đối với nạn lụt Cà Mau phản ánh rõ tinh thần “tương thân tương ái” của người dân miền Bắc đối với nạn lụt ở Cà Mau năm 1930: “Lâu nay ở Bắc Kỳ mỗi lần gặp tai nạn thì đồng bào Nam Kỳ ta đều có giúp đỡ lúa gạo tiền bạc luôn. Nhưng đến lúc trong Nam ta có nạn thì đồng bào ngoài Bắc cũng không phải là không hết lòng: Báo chương thì cổ động, các hội thì quyên tiền, anh em cũng hết lòng hết sức với bà con ta lắm”.

Hà Thành ngọ báo số 2380, ngày 19/8/1935 có bài Anh em Bắc Kỳ đối với nạn lụt Biên Hòa cho biết: Nghe tin ban cứu tế nạn dân Nam Kỳ mở cuộc quyên góp để thu tiền cứu giúp dân bị lụt ở tỉnh Biên Hòa, thành viên các hội Bắc Kỳ Ái Hữu và Bắc Kỳ Nghĩa Trang ở miền Bắc đã họp lại để bàn tính công việc cứu nạn dân ở Biên Hòa. Các hội đều cử ra một ủy ban để đi từng nhà các anh em Bắc Kỳ mà quyên tiền.

Tràng An báo, số 173, ngày 14/11/1936 có bài Kết quả cuộc chợ đêm hội quảng tri Trung Kỳ tổ chức ngày 31 Octobre 1936 để giúp nạn dân bị lụt ở Bắc Kỳ cho biết cuộc chợ đêm hội Quảng Tri Trung Kỳ đã thu tiền quyên góp bằng nhiều cách khác nhau. Tổng số tiền thu được là 950,33 đồng, riêng vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương quyên góp 200 đồng. Trừ các chi phí tổ chức 141,02 đồng, số tiền gửi cho nạn dân Bắc kỳ là 809,31 đồng.

Năm 1945, cơn lũ năm Ất Dậu đã diễn ra trên khắp Đồng bằng Bắc Bộ. Hầu hết các tuyến đê sông Đà, Thao, Lô, Hồng, Phó Đáy, Đáy, Đuống, Cầu, Thái Bình và đê sông Hoá đều bị vỡ. Hàng triệu dân vùng đồng bằng bị ảnh hưởng trực tiếp của ngập lụt.

Ngay sau khi ra mắt quốc dân đồng bào, nhận rõ, vai trò, nhiệm vụ cấp thiết của mình, chính quyền cách mạng đã huy động nhân dân chiến đấu với giặc thủy, lập ra Ban Hộ đê, đồng thời tổ chức các cuộc lạc quyên chia sẻ với đồng bào bị ngập lụt.

Báo Cứu quốc số 61, ra ngày 8/10/1945 có bài Nhường cơm sẻ áo cho biết “Đồng bào 9 tỉnh bị ngập lụt đương sống vất vưởng, cơm không có ăn, áo không có mặc. Thật là trăm chiều cơ cực.

Tổng hội Cứu tế sẽ tổ chức những cuộc lạc quyên gạo trong khu Hoàng Diệu để giúp những đồng bào ấy, nên định đến 8 giờ ngày 10/10/45 sẽ mở một buổi lễ long trọng khai mạc ngày quyên gạo. Rồi đoàn quân tiễu trừ giặc đói, sẽ tiến thẳng đến Bắc bộ phủ để cụ Hồ Chủ tịch ban cho bơ gạo đầu tiên, tiêu biểu lòng nhân từ, đoàn sẽ đi các phố quyên gạo theo lời hô hào của cụ Hồ, 10 ngày ta nhịn một bữa để bớt bơ gạo giúp đồng bào nghèo đói”.

“Ban tổ chức đã ấn định 1 tháng quyên 3 lần bắt đầu từ 10, 20, 30 mỗi tháng. Vậy xin quốc dân, đồng bào nên hưởng ứng nhiệt liệt tấm gương nhân từ, bác ái của cụ Hồ Chủ tịch là người lúc nào cũng mưu lo nền hạnh phúc chung của chúng ta”, bài báo viết.