Hồi sinh người Neanderthal có phải ý tưởng tốt?

(Dân trí) - Giả sử công nghệ cho phép tái tạo người Neanderthal, liệu nhân loại có nên làm điều đó?

Cơn ác mộng đạo đức

"Việc cố gắng tạo ra một giống người khác dựa trên DNA bằng những công nghệ chưa chắc chắn mà họ không thể đồng ý là điều vô cùng đáng ghê tởm về mặt đạo đức", Jennifer Raff, Nhà nhân chủng học sinh học tại Đại học Kansas (Mỹ) nói.

Tuy nhiên, theo quan điểm của Hank Greely, Giám đốc Trung tâm Luật và Khoa học Sinh học tại Đại học Stanford, Mỹ, trẻ sơ sinh chào đời mỗi ngày mà không hề có sự đồng ý. Đối với ông, việc đảm bảo an toàn cho quá trình và kết quả mới là vấn đề đạo đức quan trọng hơn cả.

Những cha mẹ thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm có thể giúp con cái họ tránh được một số bệnh di truyền bằng cách chọn phôi không có đột biến gen, hoặc bằng cách hiến tặng ty thể, trong đó các bác sĩ IVF chuyển ty thể khỏe mạnh vào phôi để giảm nguy cơ mắc bệnh di truyền.

Dù vậy, việc chỉnh sửa bộ gen phôi người vẫn còn gây tranh cãi, chưa được chứng minh và đầy rủi ro.

"Chúng tôi chưa có kinh nghiệm chỉnh sửa phôi người để chứng minh rằng nó an toàn", Greely nói, điều đó có nghĩa là hiện tại "không có bằng chứng nào cho thấy việc biến đổi chúng thành phôi người Neanderthal là an toàn".

Ngay cả khi phôi người Neanderthal có thể phát triển thành một người Neanderthal khỏe mạnh, cuộc sống mà chúng phải đối mặt khi đến với thế giới này sẽ vô cùng ảm đạm.

Việc là người Neanderthal duy nhất được nuôi dưỡng trong thế giới loài người của thế kỷ XXI có thể sẽ rất cô đơn và lạc lõng, có thể giống như cuộc sống của những người Neanderthal cuối cùng ở châu Âu. "Họ sẽ không có thế hệ trước hay bạn bè để học hỏi", Raff nói.

Và đó là kịch bản tốt nhất, chứ chưa nói đến khả năng đen tối hơn là chúng ta sẽ nuôi nhốt bất kỳ người Neanderthal nào đã tuyệt chủng trong các sở thú như động vật, Raff nói, điều này thật đáng lên án bởi vì "Người Neanderthal cũng là con người, họ chỉ là một dạng người khác".

“Con người không có uy tín trong việc đối xử tốt với người khác qua nhiều thế kỷ”, Greely nói, “vì vậy tôi không tin rằng chúng ta sẽ không đối xử tệ với người Neanderthal".

Chúng ta có thể học được gì từ một người Neanderthal được hồi sinh?

Chưa ai rõ các nhà khoa học sẽ thu thập được loại thông tin nào, xét đến thực tế là thế giới đã thay đổi đáng kể trong 30.000 năm kể từ khi người Neanderthal tuyệt chủng.

"Một người Neanderthal được tái tạo theo cách này sẽ không sống trong quá khứ - họ sẽ sống ở hiện tại và trong một môi trường không phù hợp cũng như không an toàn cho họ", Raff nói. Và vì chúng ta không biết gì về cách gen của người Neanderthal tương tác với môi trường của họ, nên chúng ta sẽ không biết người Neanderthal được tái tạo giống với người Neanderthal trong quá khứ đến mức nào.

Nhà khảo cổ học Rebecca Wragg Sykes, tác giả của cuốn "Kindred: Neanderthal Life, Love, Death and Art" (Bloomsbury, 2020), nhận định "Việc này sẽ không thể trả lời hầu như tất cả những điều mà chúng ta muốn biết về người Neanderthal".

Ví dụ, nhiều nhà nghiên cứu quan tâm đến việc tìm hiểu ngôn ngữ nói của người Neanderthal tinh vi đến mức nào. Sự kết hợp giữa các nghiên cứu giải phẫu, thông tin di truyền và công nghệ công cụ tiên tiến cho thấy họ đã giao tiếp với nhau, nhưng có thể không có ẩn dụ hay từ ngữ trừu tượng.

Tuy nhiên, ngay cả khi các nhà khoa học có thể đưa một người Neanderthal khỏe mạnh sống lại và cố gắng dạy cho họ một ngôn ngữ hiện đại, điều đó cũng không cung cấp nhiều thông tin chi tiết về ngôn ngữ mà họ thực sự sử dụng, Nhà khảo cổ học Wragg Sykes nói, cũng giống như việc phục dựng một nhạc cụ cổ đại sẽ không cho bạn biết người xưa đã chơi những bài hát nào trên đó.

"Người Neanderthal là một cộng đồng rộng lớn, đa dạng về văn hóa, ẩm thực và rất có thể là ngôn ngữ", bà Wragg Sykes nói. “Vì không có bối cảnh tự nhiên nào trong quá trình phát triển của người Neanderthal có thể sao chép được, "nên việc nhân bản hoặc tái tạo người Neanderthal sẽ không thể đạt được điều đó".

Tương tự như vậy, việc dạy một người Neanderthal đọc hoặc giải một phương trình đại số sẽ chỉ cung cấp lượng thông tin về người Neanderthal cổ đại ngang bằng với việc kiểm tra một người sống sẽ tiết lộ về khả năng của tất cả con người trên hành tinh này.

Việc hồi sinh một người Neanderthal có hợp pháp không?

Mặc dù việc hồi sinh người Neanderthal là hoàn toàn phi đạo đức, nhưng tính hợp pháp của việc này vẫn chưa rõ ràng. Theo Giám đốc Trung tâm Luật và Khoa học Sinh học tại Đại học Stanford, ông Greely, thì mặc dù việc chỉnh sửa phôi thai người theo cách này là bất hợp pháp ở Mỹ và EU, nhưng không phải quốc gia nào trên thế giới cũng có luật liên quan.

"Theo tôi biết, chưa có ai nói rằng việc tạo ra người Neanderthal là bất hợp pháp cả", ông nói. "Về mặt lý thuyết, nếu một người giàu muốn thành lập một phòng thí nghiệm ở Cộng hòa Trung Phi có khả năng làm được điều này, thì cũng không quá khó khăn".

Các nhà khoa học khác cũng lo ngại về khả năng này.

Trong một bài luận quan điểm được công bố trên tạp chí PLOS Biology vào tháng 9/2025, Arthur L. Caplan, một Nhà đạo đức sinh học tại Đại học New York, Mỹ, đã cảnh báo rằng "việc phục hồi sự tuyệt chủng của tổ tiên loài người có thể được thực hiện bất cứ lúc nào bởi các tổ chức tư nhân".

Ông kêu gọi các nhà khoa học bắt đầu một cuộc thảo luận ngay bây giờ, khi việc phục hồi sự tuyệt chủng của người Neanderthal và các tổ tiên loài người khác chỉ còn là lý thuyết.

Năm 2024, Giám đốc khoa học của Colossal Biosciences, ông Beth Shapiro, đã được hỏi liệu công ty có bao giờ thành lập một nhóm nghiên cứu phục hồi sự tuyệt chủng của người Neanderthal hay không. Ông trả lời rằng "Người Neanderthal cũng là con người, và nếu bạn muốn nghiên cứu trên người, bạn cần phải có sự đồng ý có hiểu biết. Tôi không biết làm thế nào để có được sự đồng ý có hiểu biết từ một người Neanderthal mà bạn muốn hồi sinh".

Nhưng việc công ty này không mặn mà với ý tưởng hồi sinh người Neanderthal không có nghĩa là một đơn vị nào khác sẽ không làm nếu việc này hợp pháp.

"Việc phục hồi sự tuyệt chủng của người vượn cổ đại không nên nằm trong tay các công ty tư nhân, hoạt động vì lợi nhuận", Nhà đạo đức sinh học Caplan bày tỏ quan điểm.

Thay vào đó, việc tìm thấy một thi thể người Neanderthal được bảo quản tốt có thể có giá trị hơn trong việc tìm hiểu văn hóa và điều kiện sống của những người anh em họ đã tuyệt chủng của chúng ta.

Ví dụ, Ötzi, Người Băng, đã bị đóng băng trong một sông băng ở dãy Alps suốt 5.300 năm. Phân tích hài cốt của ông cho thấy ông mặc một bộ quần áo bằng da thú, dùng dương xỉ độc để gói thức ăn và có hàng chục hình xăm. Và điều kiện thiếu oxy trong một đầm lầy ở Đan Mạch đã tiết lộ thi thể được bảo quản đặc biệt của "Người Tollund", sống cách đây 2.400 năm. Phân tích này cho thấy ông bị nhiễm sán dây, ăn cháo yến mạch trong bữa ăn cuối cùng, và bị sát hại theo nghi lễ.

Tương tự như vậy, "nếu chúng ta tìm thấy một người Neanderthal trong vùng đất đóng băng vĩnh cửu hoặc vùng đất ngập nước như một thi thể đầm lầy, điều đó sẽ dạy cho chúng ta rất nhiều điều", Nhà khảo cổ học Wragg Sykes nói, "có lẽ còn nhiều hơn những gì bạn nhận được khi có một người Neanderthal được nhân bản. Đó là điều tôi thấy thú vị hơn".