Hoàng hậu Nga và trọng trách sinh người kế vị

Trong cuốn sách “Peter Đại đế - Sự trỗi dậy của Đế quốc Nga”, nhà Sử học Robert K. Massie cho độc giả thấy chân dung của một con người vĩ đại, nhà lãnh đạo kiệt xuất cùng bức tranh sống động về nước Nga thế kỷ XVIII với những đổi thay vượt bậc trong tất cả lĩnh vực, từ kinh tế, quân sự tới văn hóa, giáo dục…

Tháng Ba năm 1669, khi Sa hoàng Aleksey đang ở tuổi bốn mươi thì người vợ đầu tiên của ông, Hoàng hậu Maria Miloslavskaya, qua đời khi đang gắng thực hiện chức trách mà triều đại giao phó: Sinh con đẻ cái.

Cái chết của bà là niềm tiếc thương không chỉ cho chồng mà còn cho vô số người thân của bà thuộc dòng họ Miloslavsky - những người mà quyền lực của họ trong triều đình phụ thuộc vào cuộc hôn nhân của bà với Sa hoàng. Giờ đây, tất cả chuyện này đã qua, và phía sau những giọt nước mắt thương nhớ người chị và cháu gái vừa nhắm mắt xuôi tay, họ vừa quan sát theo dõi vừa lo lắng.

Tình thế bất an của họ càng trở nên tồi tệ hơn vì hoàng hậu Maria Miloslavsky không để lại người thừa kế ngai vàng thuộc dòng họ Miloslavsky dù đã sinh mười ba đứa con. Sau khi bà qua đời khi nỗ lực sinh đứa con thứ mười bốn, chỉ còn lại hai hoàng tử yếu đuối và không có triển vọng: Fyodor mười tuổi thể trạng yếu ớt và Ivan ba tuổi mù dở và nói năng khó khăn. Nếu cả hai hoàng tử này chết, ngai vàng sẽ không có người kế vị rõ ràng. Do đó, mọi người hi vọng Sa hoàng Aleksey sẽ sớm tìm được người vợ mới.

Sinh người thừa kế là trọng trách lịch sử của các hoàng hậu. Ảnh: GW2RU.

Nếu Sa hoàng chọn một hoàng hậu mới, người ta hiểu rằng sự lựa chọn của ông sẽ là con gái của giới quý tộc Nga, không phải là một trong những công chúa nước ngoài thích hợp. Việc kết hôn giữa các vương triều nhằm thúc đẩy hoặc bảo vệ lợi ích quốc gia khá phổ biến ở hầu hết các khu vực của châu Âu thế kỷ XVII, nhưng ở Nga, tập tục này bị ghê tởm và tránh né. Các sa hoàng Nga đã luôn chọn vợ là người Nga, hay cụ thể hơn, một sa hoàng Chính thống giáo chỉ có thể chọn một hoàng hậu theo Chính thống giáo mà thôi.

Giáo hội Nga, giới quý tộc, thương gia và đại đa số người dân Nga bình thường sẽ kinh hãi khi nhìn thấy một cô dâu công chúa ngoại quốc kéo theo mình các linh mục Công giáo hoặc mục sư Tin lành để làm băng hoại đức tin Chính thống thuần túy của họ. Sự cấm đoán này đã giúp nước Nga thoát khỏi hầu hết các ảnh hưởng của việc hợp huyết với các quốc gia nước ngoài, đảm bảo sự ghen tị và cạnh tranh gay gắt nhất giữa các gia đình quý tộc Nga có con gái đủ điều kiện để trở thành một hoàng hậu tiềm năng.

Trong vòng một năm sau cái chết của Maria Miloslavskaya, Sa hoàng Aleksey đã tìm được người thay thế bà. Chán nản và cô đơn, ông thường xuyên dành những buổi tối ở nhà người bạn thân đồng thời là bộ trưởng của mình, Artamon Matveev, một người đàn ông khác thường đối với nước Nga thế kỷ XVII.

Ông ta không phải là một nhà quý tộc nhất đẳng nhưng đã vươn lên nấc thang quyền lực cao cấp nhờ những phẩm chất và công lao xứng đáng của mình. Ông quan tâm đến các vấn đề học thuật và bị văn hóa phương Tây mê hoặc. Tại những bữa tiệc dành cho người nước ngoài sống hoặc đến thăm Moskva mà ông thường xuyên tổ chức ở nhà mình, ông đã khéo léo hỏi họ về tình hình chính trị, nghệ thuật và công nghệ ở quê hương họ.

Quả thực, chính tại “Khu ngoại ô Đức”, một khu dân cư ngoại ô, nơi tất cả người nước ngoài phải sinh sống ở đó, ông đã tìm được vợ mình, Mary Hamilton, con gái của một người theo chủ nghĩa bảo hoàng người Scotland đã bỏ nước Anh ra đi sau vụ chặt đầu Vua Charles I và chiến thắng của Cromwell.

Ở Moskva, vợ chồng Matveev sống giống như những người châu Âu hiện đại ở thế kỷ XVII. Ngoài những bức tranh thánh, họ treo các họa phẩm và những tấm gương trên tường nhà; trưng bày đồ sứ phương Đông và đồng hồ chuông trong những chiếc tủ dát. Matveev học đại số và thực hiện các thí nghiệm hóa học trong phòng thí nghiệm tại nhà, đồng thời các buổi hòa nhạc, hài kịch và bi kịch được biểu diễn trong nhà hát tư nhân nhỏ của ông.

Đối với những người Nga truyền thống, cách cư xử của vợ Matveev thật sốc. Cô mặc váy và đội mũ kiểu phương Tây; trái ngược với các bà vợ ở Moskva, cô từ chối ẩn mình ở tầng trên trong căn nhà của chồng mà tự do xuất hiện giữa các vị khách của chồng, ngồi cùng họ trong bữa tối và thậm chí đôi khi còn tham gia trò chuyện.