Hộ kinh doanh lộ doanh thu lớn khi kê khai thực tế

Xuất hóa đơn bán hàng, kết nối máy tính tiền với cơ quan thuế, tính thuế theo kê khai thực tế đang lộ ra những 'mỏ thuế' từ các hộ kinh doanh.

Doanh thu 5 - 10 tỉ đồng là bình thường

Những ngày qua, chị Hoa - một cơ sở chuyên may quần áo bỏ sỉ ở các chợ Tân Bình (Q.Tân Bình), An Đông (Q.5, TP.HCM) - cũng "nghe ngóng" về việc chuẩn bị bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh (HKD).

Với giá bán sỉ bình quân khoảng 90.000 đồng/sản phẩm, từ đầu năm đến nay chị bán ra chỉ khoảng 400 triệu đồng. Chị cho hay từ năm trước đến nay, hàng hóa ngày càng ế do bị các quầy sạp lấy hàng ít và bị cạnh tranh bởi sản phẩm của nhiều cơ sở tự may, tự bán hàng qua mạng… Dù vậy ước tính cả năm có thể doanh thu cũng lên hơn tỉ đồng do cuối năm bán được nhiều hơn.

Cơ sở của chị hiện đóng thuế khoán 800.000 đồng/tháng, tương ứng 9,6 triệu đồng/năm. Mức thuế khoán này đã không thay đổi trong gần 3 năm qua. Theo chị, ngày càng cạnh tranh quá nhiều nên mức lợi nhuận cũng đi xuống, chỉ còn khoảng 10% - thấp hơn lợi nhuận trên 15% của giai đoạn trước đại dịch Covid-19.

"Hiện nay mình không phải là HKD bán lẻ, nên chưa phải thực hiện kê khai thuế mà vẫn đóng thuế khoán. Tuy nhiên theo quy định từ đầu năm tới bỏ hết thuế khoán nên sắp tới tôi cũng sẽ lên cơ quan thuế hỏi xem làm như thế nào để kê khai, xuất hóa đơn cho khách hàng như thế nào?", chị Hoa chia sẻ.

Chị Hoa thừa nhận cơ sở may của chị nếu thời "hoàng kim" doanh số cũng lên được 5 - 6 tỉ đồng/năm, nhưng từ trước đến nay đều đóng thuế khoán. Chị thuộc dạng "cò con" trong hàng ngàn cơ sở may tư nhân hiện nay ở TP.HCM, chủ yếu tập trung tại các quận Tân Bình, Tân Phú, Gò Vấp... Rất nhiều cơ sở có thâm niên 15 - 20 năm, chuyên sản xuất quần jeans hoặc hàng cao cấp hơn, số lượng hàng gấp hàng chục lần chị thì doanh số lên đến vài chục tỉ đồng mỗi năm nhưng mức thuế đóng cũng chỉ khoảng 4 - 5 triệu đồng/tháng.

Doanh thu của các cơ sở may chỉ là số nhỏ nếu so với nhiều sạp bán hàng quần áo tại 2 chợ đầu mối lớn nhất ở TP.HCM là An Đông và Tân Bình. Một chủ hàng chuyên bỏ mối ở cả hai chợ trên cho biết có những chủ sạp lấy hàng ở 4 - 5 đầu mối, mà chị chỉ là một trong số đó thì ước tính tổng doanh số lên 10 tỉ đồng/năm là bình thường. Đó là chưa kể thông thường, lợi nhuận của những sạp bán lẻ luôn cao hơn các cơ sở sản xuất, có thể lên 15 - 20%. Mỗi năm, một sạp kinh doanh quần áo lớn ở các chợ có thể thu về lợi nhuận vài tỉ đồng là phổ biến.

Trong khi đó, một sạp hàng kinh doanh quần áo tại chợ An Đông tiết lộ mức thuế khoán họ phải đóng hiện nay khoảng 7 triệu đồng/tháng. Có năm doanh số lên gần 20 tỉ đồng. Nhưng trong hai năm qua thì giảm hơn 50%.

Không chỉ riêng các tiểu thương, cơ sở sản xuất, nhiều hàng quán luôn kinh doanh nhộn nhịp và ước tính doanh số cũng lên vài tỉ đồng mỗi năm. Chẳng hạn, cứ trưa hay chiều tối, quán ốc N. trong hẻm thuộc Q.10 (TP.HCM) là đầy ắp khách hàng. Ban đầu chỉ bán trong một nhà, sau đó quán này đã thuê thêm 2 căn nhà phố nằm trong cùng căn hẻm. Mỗi căn nhà phố có tầm 10 - 20 bàn nhựa nhỏ nằm sát cạnh nhau. Một nhóm bạn 4 người ăn vài đĩa ốc và mỗi người kèm 1 ly nước thì thanh toán không dưới 1 triệu đồng. Nếu đi 2 người thì sẽ không dưới 500.000 đồng. Ước tính mỗi ngày, quán ốc này có khoảng 30 - 40 bàn khách thì sẽ thu về gần 40 triệu đồng, tương đương hơn tỉ đồng một tháng và có thể đạt doanh thu lên 12 - 13 tỉ đồng/năm. Hay rất nhiều người đều biết đến thương hiệu bánh N.L ở Q.1 (TP.HCM) vốn nổi tiếng với các loại bánh mì, bông lan, bánh trung thu… Đây là một thương hiệu bánh nổi tiếng mấy chục năm nay, nhưng vẫn giới thiệu là HKD…

Còn nhiều "mỏ thuế"

Theo quy định, từ đầu năm 2026, tất cả các HKD sẽ bỏ thuế khoán. Nhưng ngay từ lúc này, khi các HKD bán lẻ phải thực hiện xuất hóa đơn từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế thì đã "lộ" doanh thu thực tế. Cơ quan thuế đã phát hiện có hộ doanh thu mỗi năm lên đến 20 tỉ đồng, 30 tỉ đồng và có nơi 52 tỉ đồng dựa vào hóa đơn từ phía đơn vị bán hàng cho những hộ này.

TS Nguyễn Văn Thuận, Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM (UEF), phân tích trước đây số lượng HKD quá nhiều và doanh thu thấp thì ngành thuế khó quản lý. Vì thế, áp dụng thuế khoán là một phương pháp đơn giản cho cả 2 phía. Tuy nhiên đến nay, với việc ứng dụng công nghệ thông tin, cơ sở dữ liệu đầy đủ cũng như sự hỗ trợ của phần mềm kế toán, quản trị số… thì quản lý hoạt động của các cá nhân, HKD trở nên dễ hơn. Đồng thời, việc áp dụng thuế khoán đã ẩn chứa tính không minh bạch, công bằng khi nhiều cá nhân, chủ cơ sở cố tình kê khai thấp, né thuế. Nên bỏ thuế khoán với các HKD có doanh thu từ 1 tỉ đồng trở lên là hợp lý.

"Một cửa hàng tạp hóa, mỗi ngày chỉ cần bán 1 - 2 thùng bia, kèm thùng sữa và nhiều món khác thì có thể doanh thu đã lên vài triệu đồng. Hay những tiểu thương bán ra, thịt ngoài chợ nhìn nhỏ nhưng doanh số có thể vài triệu đồng/ngày, tương ứng doanh thu lên tiền tỉ trong một năm chứ không phải chỉ dừng ở mức 200 - 300 triệu đồng như trước đây", TS Nguyễn Văn Thuận ước tính.

Tuy nhiên, TS Thuận cũng lưu ý hiện nay khá nhiều hàng quán, cơ sở sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ thật sự không có kinh nghiệm về xuất hóa đơn, lưu giữ chứng từ. Vì vậy, cơ quan thuế cần có chính sách hỗ trợ sát sao. Thậm chí đề xuất các doanh nghiệp bán phần mềm, máy tính tiền kết nối cơ quan thuế để in hóa đơn có thể cho HKD trả góp. Đặc biệt, ngành thuế không nên thực hiện truy thu đối với cá nhân, HKD khi doanh thu thực tế từ ngày 1.6 trở đi cao hơn trước đây.

TS Nguyễn Văn Thuận nhấn mạnh: Cần có chính sách rõ ràng là không thực hiện truy thu thuế nếu doanh thu kê khai cao hơn trước hay hỗ trợ việc kê khai hàng tồn, chưa đầy đủ hóa đơn đầu vào trong thời gian trước đây. Đây là giải pháp để khuyến khích, phát triển HKD lớn hơn, nuôi dưỡng nguồn thu. Sau này khi bỏ thuế khoán, các HKD có doanh số lớn cũng sẽ từng bước lựa chọn chuyển lên doanh nghiệp (DN) vì sẽ thấy có lợi hơn khi đóng thuế theo doanh thu thực.

Doanh thu lớn, chuyển lên DN lợi hơn

Luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, phân tích: HKD có hàng chục tỉ đồng doanh thu mỗi năm thì nên lên DN sẽ có nhiều cái được hơn. Bởi các HKD tính thuế trên doanh thu nên phương pháp này không được trừ ra các chi phí như tiền thuê nhà, thuê người làm… Trong khi đó, lên DN thì tất cả những chi phí này sẽ được trừ trước khi tính thuế. Hơn nữa, DN làm ăn có lời mới tính 20% thuế trên phần thu nhập, còn HKD thì không biết lời hay lỗ đều phải đóng thuế.

"Các chính sách ưu đãi thuế hiện nay cũng tập trung vào DN. Chẳng hạn, những DN đầu tư, hoạt động trên các địa bàn đặc biệt khó khăn, thuế suất thuế thu nhập DN (TNDN) là 10% trong 15 năm; miễn thuế tối đa không quá 4 năm và giảm 50% số thuế phải nộp không quá 9 năm tiếp theo. Còn ở địa bàn có điều kiện khó khăn, thuế suất TNDN là 17% trong 10 năm, miễn thuế tối đa không quá 2 năm, giảm 50% số thuế nộp tối đa không quá 4 năm tiếp theo. Gần đây, Nghị quyết 198 còn đưa ra chính sách miễn thuế 3 năm đầu đối với DN nhỏ và vừa, chuyển lỗ 5 năm tiếp theo. Hơn nữa, những năm qua phí DN cũng thường hay có những chính sách gia hạn thuế. Ngoài ra, DN còn được khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào", ông Xoa dẫn chứng.

Chính vì vậy, ông Trần Xoa khuyên các HKD có doanh thu lớn, cần cân nhắc lên DN sẽ lợi hơn. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận, một trong những nỗi lo ngại của HKD khi chuyển lên DN ngoài chuyện nộp ít thuế hơn thì còn 1 lý do nữa là để không phải tiếp đoàn thanh, kiểm tra. Bên cạnh đó, DN hoạt động phải có đầy đủ hóa đơn đầu vào nhưng lâu nay, vướng mắc hóa đơn gây khó các DN.

"Để các HKD chuyển đổi lên DN thì quan trọng nhất là môi trường kinh doanh thuận tiện minh bạch. Những vướng mắc, quan ngại hiện nay cũng cần được giải quyết dứt điểm cho các DN hiện tại và để các HKD cũng không bị lo ngại", ông Xoa nói.

Một lợi thế nữa được LS Trần Xoa thông tin là trước đây, cơ quan thuế có một công văn hướng dẫn khi HKD chuyển đổi lên DN để hạch toán và tính vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế. Cụ thể, đối với hàng tồn khi không có đầy đủ hóa đơn, chứng từ, HKD đánh giá lại tài sản theo quy định. DN mới thành lập từ HKD căn cứ kết quả thẩm định của cơ quan thẩm định giá để làm cơ sở ghi sổ kế toán và được tính vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế. Đó chính là lợi thế của các HKD khi chuyển đổi lên DN.

Ông Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, nhận định: "Câu chuyện các HKD, tiểu thương đóng cửa hoạt động hiện nay không những lo về thuế tăng lên, mà còn lo quản lý thị trường kiểm tra hàng hóa đầu vào không có hóa đơn. Lượng hàng tồn kho chủ yếu là hàng nhái thương hiệu, hàng giả, hàng lậu, hàng không nguồn gốc… thì lấy đâu ra hóa đơn. Người mua mua mãi thành quen, người bán bán mãi thành quen. Tình trạng này đã tồn tại mấy chục năm nay. Khi cơ quan chức năng có đợt kiểm tra thì đóng cửa, tạm ngưng hoạt động. Khi mọi chuyện yên ắng thì đâu lại vào đấy. Tuy nhiên, câu chuyện này cũng đã đến lúc kết thúc", ông Tú nhấn mạnh.

Theo ông Tú, Nghị quyết 68 phát triển kinh tế tư nhân có nêu bỏ thuế khoán kể từ 1.1.2026. Như vậy, HKD phải xuất hóa đơn khi bán hàng, điều này đồng nghĩa doanh thu cao thì đóng thuế cao. Việc quản lý của cơ quan chức năng cũng chặt chẽ hơn nên HKD nên lấy hóa đơn đầu vào tương ứng với lượng hàng hóa của mình. Vì thế, HKD nên cân nhắc lên DN để thuận lợi trong hoạt động kinh doanh hơn.

"Có những quán ăn lớn, chi phí thuê nhà mấy chục triệu mỗi tháng, tiền thuê 10 - 20 người phục vụ cũng không ít… nhưng họ chọn đăng ký HKD. Đến khi không được trừ các chi phí, lỗ cũng phải đóng thuế thì lại than thở. Trong khi đó, HKD có thể lên DN để hoạt động minh bạch hơn, được trừ các chi phí hợp lệ, không phải giấu doanh thu rồi dẫn đến phát sinh chi phí tiêu cực. Ngoài ra, khi chuyển lên DN sẽ được khấu trừ chi phí hoạt động trước khi tính thuế, có lời mới đóng thuế. Chưa kể hóa đơn của DN cũng được khấu trừ thuế nên đối tác cũng yên tâm giao dịch… Lên DN thì có thể mở rộng thị trường, thu hút vốn đầu tư, có thương hiệu, vị thế làm việc với khách hàng cũng sẽ khác hơn", ông Nguyễn Ngọc Tú lưu ý.