HIV đang trẻ hóa, có trẻ 15-16 tuổi đã mắc bệnh

(Dân trí) - Dịch HIV Việt Nam trẻ hóa rõ rệt với 70% ca mới dưới 40 tuổi, thậm chí một số trường hợp phát hiện mắc bệnh khi mới chỉ 15-16 tuổi.

HIV đang trẻ hóa

Theo báo cáo của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, tính đến tháng 6/2025, Việt Nam ghi nhận 267.455 ca nhiễm HIV lũy tích, với 250.496 người còn sống và hơn 13.000 ca nhiễm mới trong năm 2024, giảm 56% so với năm 2010.

Tuy nhiên, phân bố ca nhiễm mới cho thấy sự trẻ hóa rõ rệt. Cụ thể, năm 2024, nhóm tuổi 16-29 chiếm 37,7% và nhóm 30-39 chiếm 31,5% tổng số ca nhiễm mới, tổng cộng khoảng 70% ca mới thuộc nhóm dưới 40 tuổi.

Tại TPHCM, nhóm 15-29 tuổi chiếm 31% ca nhiễm mới. Đặc biệt, nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) chiếm tới 59% ca nhiễm mới, với tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm này tăng từ 1,3% năm 2022 lên 5% năm 2024.

Chia sẻ tại chương trình tập huấn Thúc đẩy phối hợp liên ngành y tế - báo chí - cộng đồng truyền thông về HIV/AIDS khoa học và không kỳ thị diễn ra sáng 13/9, bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Phòng chống HIV/AIDS TPHCM nhận định, dịch HIV đang có xu hướng trẻ hóa rõ rệt.

"Trước đây, giáo dục HIV bắt đầu từ sinh viên đại học, nhưng nay cần mở rộng xuống cấp ba và cấp hai, vì các em dậy thì từ 13-14 tuổi. Chúng tôi cũng ghi nhận một số ca nhiễm khi mới 15-16 tuổi, cho thấy hành vi tình dục không an toàn từ 12-13 tuổi", bác sĩ nhấn mạnh với Dân trí.

Trong đó, nguyên nhân chính là hành vi tình dục không an toàn, với tỷ lệ lây bệnh qua quan hệ tình dục chiếm khoảng 70%, thay thế tiêm chích ma túy như trước đây.

Theo bác sĩ Thủ, người trẻ hiện nay có ý thức bảo vệ bản thân nhưng tự chủ hành vi thấp hơn người lớn, dẫn đến tỷ lệ sử dụng bao cao su thấp, quan hệ nhiều bạn tình hoặc kèm chất kích thích, làm gia tăng nguy cơ nhiễm HIV.

Theo bác sĩ Thủ, các em thiếu kiến thức và hỗ trợ từ gia đình, dẫn đến hành vi nguy cơ cao. Hiện nay, chương trình giáo dục trường học đã đề cập HIV, nhưng còn dè dặt, chủ yếu lý thuyết do giáo viên môn sinh học giảng dạy, chưa đi sâu vào hành vi tình dục an toàn. Việc truyền đạt gặp khó khăn vì cần cân bằng giữa tránh mơ hồ và không quá trực diện để phù hợp lứa tuổi.

"Do đó, giải pháp bền vững nhất là tích hợp giáo dục giới tính, phòng chống bệnh tật và mang thai ngoài ý muốn vào chương trình học đường, với sự tham gia thực tiễn của học sinh, gia đình và ngành y tế; cần tạo môi trường học đường an toàn, nơi giáo dục giới tính được thực hành xuyên suốt", bác sĩ Thủ đề xuất.

Sự phối hợp ba bên (y tế - trường học - gia đình) sẽ tạo tiếng nói chung, giảm nguy cơ lây nhiễm và nâng cao ý thức bảo vệ bản thân ở thanh thiếu niên.

Ngành y tế đã bắt đầu phối hợp chặt chẽ hơn với trường học, với các chuyên gia được mời đến cấp hai, cấp ba để chia sẻ, đánh dấu bước tiến trong tiếp cận giáo dục.

HIV "phòng dễ, khó lây" nhưng vẫn bị kỳ thị 

Theo bác sĩ Thủ, HIV được các chuyên gia xác định là bệnh "phòng dễ, khó lây", tuy nhiên, cộng đồng vẫn chưa có cái nhìn cởi mở về căn bệnh này. 

"Vấn đề kỳ thị người nhiễm HIV vẫn là một thách thức lớn, không chỉ tại Việt Nam mà trên toàn thế giới, kể cả ở các quốc gia tiên tiến như Mỹ hay Anh. Kỳ thị bắt nguồn từ nỗi sợ hãi bệnh tật, một cảm giác tự nhiên ở con người. Tuy nhiên, khi nỗi sợ không được giải thích đúng cách hoặc không được cung cấp thông tin đầy đủ, nó dễ dẫn đến kỳ thị", bác sĩ Thủ phân tích. 

Nghiên cứu Stigma Index 2020-2021 tại Việt Nam (1.623 người tham gia tại 7 tỉnh/thành) đã chỉ ra, kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV vẫn còn phổ biến, cả trong cộng đồng và các cơ sở y tế.

Điều này gây ra rào cản đáng kể cho việc tiếp cận và duy trì điều trị, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người sống chung với HIV.

Theo thống kê, 12,9% người sống chung với HIV báo cáo đã trải qua kỳ thị hoặc phân biệt đối xử do tình trạng HIV trong 12 tháng trước khảo sát. Các hình thức phổ biến nhất bao gồm bị nói xấu, bị quấy rối bằng lời nói và bị gia đình nói xấu. Kỳ thị phổ biến hơn ở các nhóm nguy cơ như MSM, nữ chuyển giới, người tiêm chích ma túy, phụ nữ mại dâm.

Trong khi đó, 24,2% người sống chung với HIV cho biết từng trải qua ít nhất một hình thức phân biệt đối xử khi tìm kiếm dịch vụ HIV. Các hình thức phổ biến có thể gồm bị lạm dụng lời nói và bị khuyên không nên quan hệ tình dục. Rất nhiều người trong số này lo ngại về bảo mật thông tin, đặc biệt khi sử dụng BHYT.

Ngoài ra, người có HIV cũng thường có các vấn đề về tâm lý, tâm thần như tự kỳ thị bản thân (cảm thấy tội lỗi, xấu hổ...). Vì những vấn đề này, nhiều người có xu hướng tránh tìm kiếm chăm sóc sức khỏe do HIV. Đặc biệt, hơn 40% người mắc HIV tham gia khảo sát cho biết có triệu chứng lo âu, gần 25% trầm cảm.

Theo bác sĩ Thủ, để chống lại kỳ thị, cần giải quyết nỗi sợ bằng cách cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch và khoa học.

Các công cụ và bằng chứng về phòng ngừa, xét nghiệm và điều trị HIV cần được phổ biến rộng rãi qua các kênh truyền thông. Đồng thời, người sống chung với HIV cần được khuyến khích xây dựng sức mạnh nội tại, chứng minh rằng họ có thể sống khỏe mạnh và đóng góp cho xã hội.