Hé lộ lời giải cho tham vọng đưa Việt Nam trở thành điểm đến ưu tiên của dòng vốn xanh toàn cầu

Tài chính xanh, ESG và Net Zero đã không còn là khẩu hiệu thời thượng mà trở thành cấu phần cốt lõi trong chiến lược phát triển của nhiều nền kinh tế và Việt Nam đang bước vào quỹ đạo này với một thực tế đầy kỳ vọng, thử thách.

Theo Ngân hàng Thế giới, với cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nhu cầu tài chính cho chuyển đổi xanh của Việt Nam ước khoảng 368 tỷ USD chỉ trong gần hai thập kỷ tới, và áp lực phải duy trì tăng trưởng đi cùng với giảm phát thải.

Trong bối cảnh đó, chiều 05/09, tại Tea Resort Prenn (Đà Lạt), hội nghị quốc tế do Nam A Bank (HoSE: NAB) tổ chức đã khép lại ba phiên làm việc liên tục xoay quanh thị trường vốn xanh, phát triển bền vững và tài chính toàn diện. Đây là một trong số ít hội nghị về tài chính xanh trong vài năm gần đây quy tụ nhiều chuyên gia kinh tế, đại diện cơ quan quản lý, quỹ đầu tư quốc tế, định chế tài chính trong nước, tư vấn xếp hạng, hiệp hội các ngành nghề,…

Mở màn cho chuỗi thảo luận, đại diện Nam A Bank đặt vấn đề từ góc nhìn của một định chế tài chính đang chủ động hòa vào dòng chảy phát triển bền vững toàn cầu. Theo ông Trần Khải Hoàn, Thành viên HĐQT kiêm Quyền Tổng Giám đốc, tài chính xanh và tài chính toàn diện đã khẳng định vai trò động lực phát triển bền vững trên bình diện quốc tế, dưới sự hậu thuẫn của các chính phủ và định chế phát triển. Việt Nam cũng đang đứng trước cơ hội lớn để bước vào quỹ đạo đó, khi cam kết Net Zero 2050 đòi hỏi một lượng vốn khổng lồ và khu vực tư nhân sẽ giữ vai trò chủ lực. Trong bối cảnh ấy, Nam A Bank xác định không thể đứng ngoài cuộc và đã sớm xem ngân hàng xanh, ngân hàng số là chiến lược hoạt động.

Ông Hoàn cũng cho rằng, con đường phát triển bền vững là một hành trình dài, nhiều thách thức nhưng cũng đầy cơ hội. Không một quốc gia hay tổ chức nào có thể đi một mình. Chúng ta cần hợp tác, liên kết và đồng hành để biến khát vọng thành hành động, biến cam kết thành kết quả cụ thể.

Đồng tình với ý kiến trên, ông Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam nhấn mạnh thêm phải có các cơ chế, chính sách để huy động nguồn vốn trong và ngoài nước, thúc đẩy phát triển thị trường tài chính xanh, khuyến khích dòng vốn tư nhân đầu tư vào các lĩnh vực của kinh tế xanh.

Việc huy động nguồn lực tài chính cho mục tiêu phát thải ròng bằng 0 đến năm 2050, theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam cần khoản đầu tư khoảng 6,8% GDP mỗi năm, tương đương 368 tỷ USD cho đến năm 2040. Điều này đòi hỏi phải có các cơ chế, chính sách để huy động nguồn vốn trong và ngoài nước, thúc đẩy phát triển thị trường tài chính xanh, khuyến khích dòng vốn tư nhân đầu tư vào các lĩnh vực của kinh tế xanh.

Theo Hiệp hội Ngân hàng, từ năm 2017 đến nay thị trường tín dụng xanh, trái phiếu xanh đã có tốc độ phát triển hơn 20%/năm, cao hơn hẳn tốc độ tăng trưởng tín dụng chung của nền kinh tế. Tuy nhiên, tỷ trọng dư nợ tín dụng xanh, chiếm chưa đến 4,5% tổng dư nợ và trong 5 năm qua mới có 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh được phát hành, còn rất khiêm tốn so với nhu cầu vốn khoảng 20 tỷ USD trung bình mỗi năm để thực hiện các mục tiêu chuyển đổi xanh, dự án xanh.

Đáng chú ý, đại diện của các quỹ đầu tư quốc tế lớn đánh giá Việt Nam đang nổi lên là thị trường tài chính xanh tăng trưởng bậc nhất ASEAN. Ông Weichuan Xu – Đại diện Quốc gia mảng Định chế Tài chính (FIG), khu vực Mekong, IFC nói tại hội nghị, sự chuyển dịch mạnh mẽ về nhu cầu vốn cho năng lượng tái tạo, hạ tầng bền vững và nông nghiệp carbon thấp đã biến Việt Nam trở thành một trong những "điểm đến ưu tiên" của các định chế tài chính toàn cầu.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ rõ những thách thức hiện hữu khi quy mô tín dụng xanh tại Việt Nam vẫn chỉ chiếm một tỷ trọng nhỏ trong tổng dư nợ toàn ngành; thị trường trái phiếu xanh còn sơ khai; hệ thống dữ liệu và chuẩn mực ESG chưa đồng bộ.

Đại diện một tổ chức quốc tế khác, ông Kim Ju Hern, Đại diện quốc gia của Tổ chức Global Green Growth (GGGI) nhấn mạnh rằng Việt Nam đang có cơ hội chiến lược để trở thành trung tâm vốn xanh trong khu vực. Ông Kim khẳng định, Việt Nam có lợi thế chiến lược để trở thành "hub vốn xanh" trong ASEAN.

Vậy bài toán đặt ra, làm thế nào để Việt Nam thực sự bứt phá trong vấn đề thu hút vốn xanh, tăng trưởng bền vững?

Phó giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Hữu Huân - Thành viên Tổ tư vấn thành lập Trung tâm Tài chính quốc tế TP. Hồ Chí Minh cho rằng, Trung tâm Tài chính Quốc tế sẽ đóng vai trò then chốt trong việc thu hút nguồn vốn xanh.

"Nếu chưa có một trung tâm tài chính quốc tế, các ngân hàng buộc phải đi tìm các quỹ ủy thác để xin vốn tài trợ lại cho các dự án, đòi hỏi nhiều chi phí và nguồn lực. Nhưng khi trung tâm này ra đời, đây sẽ trở thành một hub kết nối để các quỹ đầu tư, đặc biệt là quỹ tài chính xanh, biết đến Việt Nam", ông Huân nói. Chúng ta sẽ có một danh mục đầu tư rõ ràng, giúp các quỹ không mất quá nhiều thời gian tìm kiếm. Khi thị trường hình thành và khung pháp lý được thiết lập, tính minh bạch sẽ được nâng cao. Đây chính là yếu tố quan trọng để các quỹ đầu tư yên tâm giải ngân mạnh mẽ hơn.

Ông Kim Ju Hern (GGGI) dẫn ví dụ từ những trung tâm tài chính quốc tế lớn trên thế giới như London, Luxembourg, Singapore hay Dubai đã và đang dịch chuyển mạnh mẽ sang tài chính xanh. Điểm chung của họ là khung pháp lý minh bạch, chính sách đồng bộ và nguồn nhân lực chất lượng cao. Ông nhấn mạnh: "IFC không được xây dựng bằng những tòa nhà, mà được xây dựng bằng niềm tin, nhân lực và dòng vốn".

Với Việt Nam, GGGI nhận định thế mạnh chính là khả năng khởi tạo pipeline dự án xanh – từ hạ tầng tái tạo, nông nghiệp carbon thấp đến các startup công nghệ khí hậu. Trong giai đoạn 2025–2027, GGGI dự kiến hỗ trợ hơn 70 dự án và startup công nghệ khí hậu tại Việt Nam, với kỳ vọng tạo ra các tài sản xanh đủ sức hấp dẫn dòng vốn quốc tế.

Ông Kim Siriyakul – Cán bộ đầu tư của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) lại đề cập đến một cơ chế thú vị trong việc thúc đẩy tài chính bền vững ở Việt Nam. Theo đại diện ADB, với cơ chế "blended finance", cứ mỗi 1 USD ADB cấp vốn, khu vực tư nhân sẽ đồng tài trợ thêm 2,5 USD –giúp giảm rủi ro và khuyến khích dòng vốn quốc tế tham gia vào thị trường Việt Nam.

Trong khi đó, đại diện IFC cho biết hiện đang đồng hành cùng Việt Nam bằng mô hình kết hợp đầu tư và tư vấn. Cụ thể, IFC đã cam kết hơn 2,8 tỷ USD cho khu vực tài chính, trong đó có 400 triệu USD tài trợ cho các dự án xanh. IFC cũng hỗ trợ xây dựng lộ trình ESG, phát triển sản phẩm tài chính mới như trái phiếu xanh, xã hội, bền vững, và nâng cao quản trị rủi ro môi trường – xã hội.

Phần lớn giới chuyên gia cho rằng cần một giải pháp tổng thể, và sự hợp tác của định chế tài chính trong nước với các tổ chức quốc tế là điều cần thiết. Chẳng hạn, tại hội nghị, responsAbility cho biết đã bắt đầu hợp tác với Nam A Bank từ năm 2018, thời điểm thị trường tài chính xanh còn rất sơ khai. Quỹ đã hỗ trợ ngân hàng xây dựng hệ thống quản trị rủi ro môi trường – xã hội (ESMS) theo chuẩn mực quốc tế, triển khai đào tạo nhân sự, và đồng hành trong việc mở rộng danh mục tín dụng xanh.

Kết quả, chỉ sau vài năm, Nam A Bank đã phát triển danh mục xanh từ các sản phẩm cho vay tiết kiệm năng lượng gia dụng tới các dự án năng lượng mặt trời, gió, giao thông và nông nghiệp thông minh, với tổng quy mô lên đến 65 triệu USD.

Đặc biệt, ông Võ Hoàng Hải, Phó Tổng Giám đốc Nam A Bank nhấn mạnh, Việt Nam không nên áp dụng máy móc các tiêu chuẩn của quốc tế trong vấn đề này. Ở góc thực thi thị trường, ông Hải rút ra ba bài học. Thứ nhất, không áp dụng máy móc tiêu chuẩn quốc tế, cần nội địa hóa linh hoạt phù hợp thực tiễn sản xuất. Thứ hai, nhân lực là lõi, đội ngũ phải có năng lực nội tại và công cụ để triển khai dự án xanh.

Đặc biệt, theo ông Hải, chúng ta cần nâng cao nhận thức khách hàng: chuyển đổi xanh là hành trình dài, không phải "hôm nay làm – ngày mai có kết quả". Vai trò ngân hàng vì thế không dừng ở cấp vốn, mà còn hỗ trợ kỹ thuật, tái cấu trúc, kết nối khách hàng với vốn quốc tế.

Theo ông Hải, chính nhờ cách tiếp cận toàn diện này, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu coi vốn xanh như một lợi thế cạnh tranh, thay vì gánh nặng. Ông tiết lộ, từ đầu năm 2025 đến nay, Nam A Bank đã huy động khoảng 200 triệu USD phục vụ phát triển xanh và đặt mục tiêu nâng con số này lên 500 triệu USD trong năm tới. "Đây không phải là chi phí mà là khoản đầu tư cho tương lai, cả của ngân hàng, doanh nghiệp lẫn xã hội", ông nhấn mạnh.

Các chuyên gia cũng thừa nhận rằng, mặc dù đã nhìn ra những triển vọng cho Việt Nam trong tăng trưởng xanh, một thực tế không thể phủ nhận là mức độ áp dụng của các doanh nghiệp Việt còn rất hạn chế.

Đó cũng là lý do vì sao có rất nhiều Hiệp hội các ngành, lĩnh vực quan trọng có mặt tại Hội nghị để nói lên câu chuyện của họ.

Ông Nguyễn Hoài Nam – Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) – lấy ví dụ "điểm đau" mà nhà xuất khẩu gặp phải: để xuất khẩu vào Mỹ, một con tôm phải chịu tới 4 loại thuế, trong khi doanh nghiệp còn phải đối mặt với hàng loạt yêu cầu kỹ thuật và quản lý mang tính "rào cản xanh". Ông không phủ nhận những bước tiến của doanh nghiệp Việt, từ cải thiện quy trình, đạt các chứng nhận bền vững, nhưng vẫn thẳng thắn đặt vấn đề: thuật ngữ "xanh" đang được sử dụng rất rộng, có phần lạm dụng. Nhiều doanh nghiệp thủy sản chưa "dấn thân" mạnh mẽ với tài chính xanh bởi sức ép thuế, rào cản phi thuế quan ngày càng dày, chi phí tuân thủ lớn, trong khi "định nghĩa xanh" và tiêu chí đo đếm chưa phải lúc nào cũng nhất quán giữa các bên đánh giá.

Trong khi đó, ông Hoàng Vĩnh Long – Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam cho hay, phần lớn doanh nghiệp nhỏ ngành này vẫn đang sử dụng công nghệ lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng và gặp nhiều khó khăn khi muốn chuyển đổi.

Sự bộc bạch của các Hiệp hội khi đặt cạnh nhau cho thấy doanh nghiệp Việt không phủ nhận "xanh". Họ đang đi, nhưng bước chân còn nặng vì chi phí chuyển đổi, khoảng trống kỹ thuật, thiếu chuẩn dữ liệu thống nhất và công cụ tài chính phù hợp quy mô. Câu hỏi không phải "có xanh hay không", mà là "xanh thế nào để vừa đáp ứng thị trường, vừa sống được về tài chính".

Ông Hà Huy Cường, Phó Tổng Giám đốc Nam A Bank cho rằng, một định chế tài chính phải vượt lên vai trò "cấp vốn". Ông cho biết Nam A Bank đã xác định ngân hàng xanh, ngân hàng số là trọng tâm chiến lược, và hiện là một trong số ít đơn vị có danh mục cho vay xanh chiếm trên 10% tổng dư nợ.

Quan trọng hơn, theo ông Cường, nguồn tài chính xanh cần gắn với hỗ trợ kỹ thuật, không chỉ dừng lại ở việc cấp vốn. Ngân hàng phải cùng khách hàng tái cấu trúc, chuẩn hóa hồ sơ ESG, thiết kế dòng tiền, và kết nối mạng lưới quốc tế.

Chủ tịch FiinGroup cũng nêu quan điểm, bản chất doanh nghiệp rất thực tế: có lợi thì sẽ học rất nhanh, đặc biệt là doanh nghiệp Việt Nam. Do đó, cái thiếu lớn nhất hiện nay không phải là kiến thức hay công cụ tài chính, mà chính là các dự án khả thi, có sức hấp dẫn về tài chính để thu hút vốn.

Việc chuyển đổi xanh cần được nhìn nhận ở góc độ rộng hơn: không chỉ để tiếp cận vốn rẻ, mà là con đường nâng cao giá trị và sức cạnh tranh dài hạn.

Về tiêu chuẩn xanh, ông cho rằng nếu nhìn ở ngắn hạn, lợi ích tài chính có thể chưa rõ rệt với các doanh nghiệp. Nhưng về dài hạn, doanh nghiệp sẽ được hưởng những ưu thế lớn hơn về kỳ hạn, chi phí vốn và khả năng tiếp cận nhà đầu tư toàn cầu.

Vị chuyên gia nhấn mạnh một điểm quan trọng: phát hành trái phiếu xanh giúp doanh nghiệp giảm chi phí vốn. Ông dẫn nghiên cứu của AMRO cho thấy, tại ASEAN, lãi suất phát hành trái phiếu xanh thấp hơn trái phiếu thường 8–15 điểm cơ bản, trong khi tại châu Âu, con số này là 3–7 điểm cơ bản.

Theo ông Thuân, ngay tại Việt Nam, một số lô trái phiếu xanh gần đây đã ghi nhận mức tiết kiệm chi phí 1–2% so với phát hành trái phiếu thường, khi tính cả lãi suất và các loại phí liên quan. Bên cạnh lợi ích tài chính, trái phiếu xanh còn giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín, đa dạng hóa nguồn vốn, thu hút các quỹ đầu tư ESG và cải thiện năng lực quản trị rủi ro.

Hội nghị đã trở thành một trong những cầu nối quan trọng cho việc chuyển giao tri thức, khai mở dòng vốn đầu tư tác động và tăng cường kết nối giữa doanh nghiệp Việt Nam với các tổ chức quốc tế. Sự kiện cũng góp phần hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị, thúc đẩy tài chính toàn diện phù hợp với định hướng trọng tâm của Trung tâm Tài chính quốc tế: thu hút nguồn vốn xanh gắn với phát triển bền vững.