Hà Tiên thập cảnh: Mũi Nai - Lộc Trĩ thôn cư

"Lộc là con nai, Trĩ là mũi núi. Lộc Trĩ là Mũi Nai. Thôn cư là chỗ thôn trang dân cư. Nhân ở đây có núi Mũi Nai, xóm dân cư gọi là xóm Mũi Nai, chính thức viết là làng Lộc Trĩ, cho nên Mạc Thiên Tích đặt là Lộc Trĩ thôn cư".Thi sĩ Đông Hồ giải thích bài Lộc Trĩ thôn cư trong tập Hà Tiên thập vịnh của Mạc Thiên Tích như vậy.

Chuyện con nai đi lạc

Tuy nhiên, sau này nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt có cách giải thích khác. Theo ông, tên gọi xưa nhất của Mũi Nai là Pù Nạy. Pù là núi, Nạy là lớn, dịch nghĩa là Núi Lớn. Người Việt lại đọc Nạy thành Nai. Thời Mạc Thiên Tích người ta dịch chữ Nai ra thành chữ Hán là Lộc. Cái Núi Lớn ấy là núi Đèn Rọi, người Miên gọi là Phnom P'Nay, còn dân địa phương gọi là Bà Nay. Theo ông, người Việt đã đến cư trú ở vùng đất này trước thời ông Mạc Cửu đến Hà Tiên.

Nhưng để giải nghĩa một cách thuyết phục cái tên Lộc Trĩ, sau này người ta sáng tác ra câu chuyện về một chú nai con đi lạc. Tương truyền, từ thuở xa xưa, vùng đất này mênh mông toàn nước và trời. Có một chú nai con thường xuyên ghé nơi đây để uống nước. Rồi một hôm, vì quá say mê cảnh đẹp của đất trời Hà Tiên, nai con đã không về kịp trước khi cửa rừng đóng lại. Chú nai đành thơ thẩn quay lại bờ biển để đi dạo. Bỗng nhiên đến đêm tối thì có gió to, sóng lớn xô vào khiến chú nai gục ngã và hóa thành tảng núi đá nằm bên bờ biển. Tảng đá ấy là chỗ nhô ra của núi Tà Pang…

Đầu thế kỷ 20, thôn Lộc Trĩ cũng chưa là bãi tắm. Đây chỉ là một xóm nhà, có đông cư dân người Hoa chuyên nghề làm nò ngoài biển khơi bắt cá, hiện nay còn địa danh Bãi Nò ở dưới chân núi Đèn. Còn người Việt đa số làm rẫy, làm vườn chân lấm tay bùn. Mùa lúa cấy lúa, hết mùa lúa thì trồng mía, bắp, đậu, khoai, dưa gang, dưa hấu… Bài Cảnh vật Hà Tiên đăng trên Nam Phong Tạp chí (số 150-1930) cho biết, vào tháng chạp, dưa hấu ở làng Lộc Trĩ chở ra chợ Hà Tiên bán. Tháng 7 thì có khoai lang, đặc biệt khoai lang Lộc Trĩ ruột đỏ, củ nhỏ mà ngọt, khoai được bán theo tạ, mỗi tạ 2 hoặc 3 đồng tùy loại…

Cho đến những năm 1950, bãi tắm Mũi Nai cũng còn hoang sơ. Theo mô tả trên tờ Nam Phong Tạp chí, trên bờ biển chỉ có dăm ba cái nhà lá bán nước giải khát. Sát bờ biển có một cái chòi lá hình tròn, bố trí vài cái ghế để du khách ngồi ngắm biển, thêm một cái chòi dài có bố trí bàn cho khách ăn uống và cũng có chỗ để thay quần áo cho khách tắm biển. Món giải khát được ưa thích ở đây là nước dừa. Khoảng sau năm 1962, do ảnh hưởng chiến tranh, một số phong cảnh du lịch ở Hà Tiên bị cấm đoán, người dân không được lui tới. Bãi biển Mũi Nai trở thành hoang vắng.

Mũi Nai hiện giờ là một khu du lịch với bãi trước, bãi sau. Từ năm 2020, các bãi tắm đã được chính quyền Hà Tiên đầu tư hàng trăm tỉ đồng bơm cát trắng cải tạo làm cho bãi cát sạch hơn nhằm thu hút du khách. Nhiều dịch vụ phục vụ du khách được mở ra như nhà hàng ăn uống, các hoạt động vui chơi giải trí như xe trượt núi, dịch vụ thuê ca nô đi câu cá, ca nô lướt sóng, kéo dù, mô tô nước… Một người làm nghề chụp ảnh dạo cho biết, dịch vụ ca nô lướt sóng làm ăn được lắm, mặc dù giá cả khá cao: 100.000 đồng/người. Trên núi Tà Pang có hệ thống "xe trượt ống" kéo lên đỉnh núi. Ở đây có lầu vọng cảnh để du khách có thể ngắm được toàn bộ khung cảnh xinh đẹp của Mũi Nai.

Trăm năm hải đăng núi Nai

Đường Núi Đèn được đưa vào khai thác sử dụng đầu năm 2024 với chiều dài hơn 3 km, hiện được xem là tuyến đường ven biển đẹp nhất Hà Tiên. Toàn tuyến có hàng cây dương uốn lượn, một bên là sườn núi, một bên là bờ biển. Hai bên đường có vỉa hè để du khách tản bộ hoặc ngồi nghỉ ngơi ngắm biển.

Núi Đèn còn gọi là núi Đèn Rọi, hay núi Bà Nay, nằm cạnh bờ biển, cách bãi trước của khu du lịch Mũi Nai chừng 1 km, trung tâm của bán đảo Mũi Nai. Khu vực này có 2 ngọn núi cách nhau khoảng 300 m, gọi là núi Đèn Nhỏ và núi Đèn Lớn, nhưng chiều cao không chênh lệch mấy. Ngọn hải đăng được xây cất trên núi Đèn Nhỏ.

Theo các tài liệu xưa, ngọn hải đăng Núi Đèn được người Pháp xây dựng vào năm 1896. Đó là ngọn đèn hải đăng loại ba, ánh sáng màu trắng, tầm chiếu sáng khoảng 30 cây số, phục vụ không gian khá rộng vùng biển Hà Tiên. Ngày xưa ở trạm hải đăng Núi Đèn chính quyền thực dân Pháp cũng có bổ nhiệm người quản lý. Niên giám thư mục Đông Dương do người Pháp xuất bản, thấy có ghi tên những người chịu trách nhiệm giữ hải đăng Núi Đèn, như ông M.Natte vào năm 1912 hay ông Pierre Chapuis… có người vợ Việt, người đã mua chiếc trâm vàng đào được ở ngôi mộ bà phu nhân họ Nguyễn, đã nói trong bài Chuyện ly kỳ trên núi Bình San.

Đến năm 1956, Hà Tiên trở thành một quận thuộc tỉnh Kiên Giang. Bấy giờ, các cơ quan hành chánh của tỉnh Hà Tiên cũ dời về tỉnh lỵ Rạch Giá, ngọn hải đăng ở Núi Đèn cũng bị tháo dỡ, không còn hoạt động nữa, về sau chưa thấy tài liệu nào nhắc đến. Từ năm 2000, hải đăng Núi Đèn được khôi phục lại, ghi là Trạm hải đăng Núi Nai. Ngọn hải đăng này nằm trong hệ thống đèn biển Phú Quốc - Mũi Nai - Hòn Khoai. (còn tiếp)