Hà Nội cần học gì từ kinh nghiệm thiết kế quảng trường ở nhiều nước?

Nhìn ra thế giới, các quảng trường có quy mô nhỏ nằm xen kẹt giữa các khu phố giống như Đông Kinh Nghĩa Thục (bên hồ Hoàn Kiếm), Cách mạng tháng Tám (trước Nhà hát lớn) của Thành phố Hà Nội có rất nhiều, nhất là tại châu Âu.

Điểm nhấn kiến trúc trong quy hoạch đô thị

UBND Thành phố Hà Nội vừa hoàn thành giai đoạn 1 dự án cải tạo cảnh quan Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục và chuẩn bị tiến hành giai đoạn 2 (tập trung chỉnh trang cảnh quan). Nhìn nhận dưới góc nhìn quy hoạch kiến trúc, KTS Nguyễn Phú Đức, Viện Quy hoạch kiến trúc quốc gia cho rằng: “Việc thiết kế quảng trường với các công trình phụ trợ (chiếu sáng, đài phun nước, tượng đài…) phải phù hợp với cảnh quan xung quanh, cần bàn tay tài năng của các kiến trúc sư và quan trọng hơn là phải phù hợp với quy hoạch kiến trúc chung tổng thể của một thành phố”.

Lấy kinh nghiệm của các nước châu Âu trong thiết kế các quảng trường có diện tích khiêm tốn, nằm lọt giữa các khu dân cư giống như Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, KTS Nguyễn Phú Đức chia sẻ: “Thiết kế và xây dựng quảng trường là một trong những việc “khó” và “đau đầu” nhất của giới kiến trúc quy hoạch. Bởi, công việc này cần sự tỉ mỉ và tinh tế tới từng viên gạch khi xây dựng quảng trường chứ không có chuyện “tô màu cho quạ và công”. Khu vực nào nên lát gạch, khu vực nào nên lát đá, loại đá, kích thước đá lát cũng cần chọn lọc rất kĩ để có khả năng thoát nước, chống lún nhưng vẫn đảm bảo yếu tố kĩ thuật, mỹ thuật”.

KTS Nguyễn Phú Đức ví dụ, nước Ý có rất nhiều quảng trường ở các thành phố, nhất là tại Thủ đô Rome và Milan. Đặc trưng của các quảng trường tại Ý là có diện tích rất “khiêm tốn”, được bao bọc bởi các công trình kiến trúc cổ xung quanh nên việc thiết kế các quảng trường – điểm nhấn kiến trúc trong quy hoạch đô thị của nước này cần những bàn tay “ma thuật” của những kiến trúc sư lão luyện. Đơn cử như Quảng trường Piazza del Duomo (trước mặt Nhà thờ Milan) với điểm nhấn chính là ngôi thờ lớn cùng tên. Xung quanh quảng trường là các công trình kiến trúc có tuổi đời cả nghìn năm, trong đó nổi bật là những ngọn tháp Gothic và các tác phẩm điêu khắc bằng đá cẩm thạch Candoglia.

“Đứng ở giữa quảng trường này, du khách như lạc vào một bảo tàng ngoài trời với vô vàn các tác phẩm điêu khắc tinh tế đúng phong cách Ý. Nếu đứng từ nóc nhà thờ Piazza del Duomo nhìn xuống, bạn sẽ choáng ngợp bởi các công trình điêu khắc (tượng, phù điêu…) với sự điêu luyện đáng kinh ngạc. Từ đây, bạn cũng có thể ngắm toàn cảnh thành phố Milan, thậm chí là dãy Alps ở đường chân trời dù bốn mặt xung quanh quảng trường đều bị “vây kín” bởi các ngôi nhà. Kinh nghiệm “thêm” hay “bớt” các hạng mục phụ trợ như: đài phun nước, tháp biểu tượng, đèn chiếu sáng, thậm chí là bố trí ghế ngồi (ghế đá hay ghế gỗ)… ở những quảng trường này là bài học cho Hà Nội”, KTS Nguyễn Phúc Đức nhấn mạnh.

Giá trị biểu tượng nhưng không nên lạm dụng

Còn nhớ tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIII (cách đây 10 năm), Đại biểu Quốc hội Lê Việt Trường, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang từng trăn trở rằng: Nhiều địa phương xuất hiện phong trào xây dựng quảng trường hoành tráng tới mức lạm phát, cá biệt có nơi còn xây mới cả “Văn Miếu” dù địa phương vốn không có trường thi hay truyền thống khoa bảng gì. Điều đáng nói, những quảng trường ấy đa phần dùng ngân sách nhà nước khiến dư luận không khỏi ái ngại khi đời sống mặt bằng chung của người dân vẫn còn khó khăn.

Quay lại với các quảng trường của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung chúng ta thấy, việc xây dựng quảng trường mới hay cải tạo quảng trường cũ cần được nghiên cứu trên cơ sở tổng hòa giữa nhu cầu của địa phương, cộng đồng dân cư; theo tiêu chuẩn, quy chuẩn của Bộ Xây dựng và phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội cũng như khả năng huy động vốn. Chiểu theo Luật Quy hoạch đô thị (đang được sửa đổi), việc thiết kế quảng trường là một phần của nội dung thiết kế đô thị. Tuy nhiên, không phải đô thị nào cũng được xây dựng quảng trường mà yêu cầu tối thiểu phải là đô thị loại III trở lên.

Về mặt kiến trúc – đây chính là vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất sau câu chuyện về tài chính xây dựng quảng trường. Theo nhà báo Lê Trung Khoa, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, thiết kế quảng trường thường nhận được những ý kiến trái chiều từ dư luận do nhiều nguyên nhân từ khách quan cho tới chủ quan. Lấy ngay dự án cải tạo Quảng trường Đông kinh Nghĩa Thục làm ví dụ, nếu giải tỏa trắng khu dân cư phố Cầu Gỗ để mở rộng quảng trường thì chi phí sẽ rất lớn. Trong khi đó, việc chỉnh trang mặt tiền nhà các hộ dân và các công trình nhà nước xung quanh quảng trường cũng là bài toán nan giải không chỉ liên quan tới câu chuyện tài chính mà còn là bài toán về cải tạo cảnh quan.

“Không ai muốn thay thế một công trình xấu bằng một công trình… xấu hơn. Nhưng để am hiểu, thiết kế và cải tạo được một quảng trường cũ trở thành biểu tượng là việc làm khó khăn, nhất là công trình ấy lại nằm ở vùng lõi của Thủ đô. Do vậy, các thiết kế kiến trúc vừa được giới kiến trúc sư có tay nghề đánh giá cao, vừa được cảm quan thẩm mỹ của người dân chấp nhận và khen ngợi là việc làm không hề dễ dàng”, nhà báo Lê Trung Khoa kết luận.