Giới tài phiệt Nga: Càng bị cấm, càng giàu nhanh?

(Dân trí) - Dù bị trừng phạt nặng nề, giới siêu giàu Nga vẫn phất lên mạnh mẽ, gom thêm hơn 20 tỷ USD từ đầu năm nay - một nghịch lý đặt dấu hỏi lớn về hiệu quả của các lệnh cấm vận.

Trong một thập kỷ đầy biến động, câu chuyện kinh tế - tài chính của Nga đang trở thành một trong những hiện tượng bất ngờ nhất.

Bất chấp nỗ lực không ngừng của các chính phủ phương Tây nhằm bóp nghẹt nền kinh tế Nga bằng hàng loạt lệnh trừng phạt, những con số từ Chỉ số Tỷ phú Bloomberg (Bloomberg Billionaires Index - BBI) lại phơi bày một thực tế trái ngược: giới tài phiệt Nga không chỉ trụ vững mà còn gia tăng tài sản một cách ngoạn mục. Đây là câu chuyện về sự kiên cường, khả năng thích nghi và một mạng lưới làm giàu đang vận hành ngoài mọi dự đoán.

Kể từ đầu năm đến nay, tổng tài sản của 22 doanh nhân Nga giàu có nhất trong danh sách 500 người giàu nhất thế giới đã tăng thêm 22,5 tỷ USD, nâng tổng giá trị tài sản ròng của họ lên con số ấn tượng 305,58 tỷ USD. Đây không chỉ là những con số thống kê khô khan, mà là minh chứng cho một "hệ miễn dịch" kinh tế dường như đang hoạt động hiệu quả đến khó tin.

Bảng vàng tăng trưởng: Những gương mặt dẫn đầu

Đứng đầu danh sách những người giàu nhất nước Nga vẫn là một cái tên quen thuộc: Vladimir Potanin - ông trùm của gã khổng lồ khai khoáng Norilsk Nickel. Với khối tài sản ròng trị giá 30,4 tỷ USD, ông đã "bỏ túi" thêm 2,56 tỷ USD chỉ trong vài tháng đầu năm. Sự vững vàng của Potanin cho thấy sức mạnh của ngành kim loại và khai khoáng, vốn là xương sống của nền kinh tế Nga, vẫn không hề suy chuyển trước bão táp.

Tuy nhiên, ngôi sao sáng nhất trên bảng vàng tăng trưởng lại không đến từ ngành công nghiệp nặng truyền thống. Pavel Durov, nhà sáng lập ứng dụng nhắn tin toàn cầu Telegram, mới là người có mức tăng tài sản ấn tượng nhất với 3,27 tỷ USD, nâng tổng tài sản của anh lên 14,3 tỷ USD. Câu chuyện của Durov là một điểm nhấn thú vị, cho thấy sự đa dạng trong các "cỗ máy kiếm tiền" của giới tỷ phú Nga, không chỉ phụ thuộc vào dầu mỏ hay kim loại mà còn vươn sang cả lĩnh vực công nghệ toàn cầu.

Nhiều nhân vật khác trong giới tài phiệt Nga cũng chứng kiến khối tài sản của mình gia tăng mạnh mẽ trong thời gian qua. Alisher Usmanov, cổ đông của tập đoàn khai khoáng Metalloinvest, đã kiếm thêm 3,12 tỷ USD, nâng tổng giá trị tài sản lên 16,3 tỷ USD. Tương tự, Alexey Mordashov - cổ đông chính của Severstal, một trong những hãng thép lớn nhất nước Nga - ghi nhận mức tăng 1,94 tỷ USD, đưa tổng tài sản của ông lên 25,2 tỷ USD.

Leonid Mikhelson, đồng sở hữu tập đoàn năng lượng Novatek, cũng bỏ túi thêm 1,46 tỷ USD, nâng tổng tài sản lên 23,8 tỷ USD. Trong khi đó, Vagit Alekperov, một trong những cổ đông lớn của “gã khổng lồ” dầu mỏ LUKOIL, đã tăng thêm 1,18 tỷ USD, đưa giá trị tài sản cá nhân cán mốc 26,5 tỷ USD.

Tất nhiên, không phải tất cả đều là một màu hồng. Một trường hợp đáng chú ý là ông Vladimir Lisin, cổ đông của Tập đoàn Luyện kim Novolipetsk (NLMK), người đã chứng kiến tài sản của mình giảm 3,58 tỷ USD. Điều này cho thấy bức tranh không hoàn toàn đồng nhất và sự biến động vẫn tồn tại tùy thuộc vào từng ngành và cơ cấu doanh nghiệp cụ thể.

Giải mã "hệ miễn dịch" của giới siêu giàu Nga

Vậy, đâu là bí quyết đằng sau sự gia tăng tài sản đáng kinh ngạc này? Câu trả lời nằm ở sự kết hợp của nhiều yếu tố.

Thứ nhất, "pháo đài" hàng hóa và tài nguyên. Nền kinh tế Nga từ lâu đã dựa vào nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào. Các lĩnh vực chủ chốt như kim loại, khai khoáng, dầu khí và hóa chất vẫn là những "mỏ vàng" thực sự.

Chừng nào giá cả các mặt hàng này trên thị trường toàn cầu còn duy trì ở mức cao, các ông trùm như Potanin (niken), Alekperov (dầu khí) và Mikhelson (khí đốt) vẫn sẽ tiếp tục thu về những khoản lợi nhuận khổng lồ. Kể từ khi xung đột ở Ukraine nổ ra, Nga được cho là đã thu về tổng cộng 847 tỷ euro chỉ riêng từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch, một con số đủ để thấy quy mô của dòng tiền này.

Thứ hai, khả năng thích ứng và tìm kiếm thị trường mới. Các lệnh trừng phạt đã buộc các doanh nghiệp Nga phải xoay trục, tìm kiếm các đối tác và thị trường mới ở châu Á, Trung Đông và Nam Mỹ. Kyle Haynes, trợ lý giáo sư tại Đại học Purdue, nhận định: "Các quốc gia bị trừng phạt luôn cố gắng tìm cách lách luật bằng cách sử dụng bên trung gian hay các công ty bình phong". Sự linh hoạt này đã giúp giảm thiểu tác động từ việc mất đi thị trường phương Tây.

Thứ ba, sự lấp đầy khoảng trống thị trường. Việc hàng loạt tập đoàn phương Tây rút khỏi Nga đã vô tình tạo ra một khoảng trống khổng lồ trên thị trường nội địa. Điều này mở ra cơ hội vàng cho các doanh nghiệp và tài phiệt trong nước vươn lên thâu tóm thị phần, giành lại tài sản và củng cố vị thế của mình ngay trên sân nhà.

Nghịch lý của các lệnh trừng phạt và cái nhìn về tương lai

Sự gia tăng tài sản của các tỷ phú Nga đang đặt ra một bài toán khó cho các nhà hoạch định chính sách phương Tây. Mục tiêu ban đầu của các lệnh trừng phạt là gây áp lực lên nền kinh tế và giới tinh hoa Nga nhằm buộc họ thay đổi lập trường chính trị. Thế nhưng các con số lại kể một câu chuyện khác, làm dấy lên nghi ngờ về hiệu quả thực sự của công cụ này.

Phải chăng các lệnh cấm vận, dù mạnh mẽ, vẫn chưa đủ sức xuyên thủng “bức tường thành” được xây dựng từ tài nguyên thiên nhiên, thị trường nội địa rộng lớn và khả năng thích nghi cao độ của nền kinh tế Nga? Hay chúng đang vô tình tạo ra hiệu ứng ngược, giúp củng cố vị thế và quyền lực của một nhóm tài phiệt ngay trên sân nhà?

Trong thời gian tới, các nhà phân tích kỳ vọng sẽ có thêm nhiều cuộc điều tra sâu về nguồn gốc của sự tăng trưởng tài sản này. Bởi câu chuyện về các tỷ phú Nga không còn đơn thuần là vấn đề giàu nghèo, mà đã trở thành một chỉ dấu quan trọng phản ánh sự dịch chuyển quyền lực kinh tế toàn cầu, giới hạn của công cụ trừng phạt, và sức đề kháng đặc biệt của một nền kinh tế đang bị vây hãm.

Như nhận định của Torbjörn Becker, Giám đốc Viện Kinh tế Chuyển tiếp Stockholm, “các biện pháp trừng phạt chỉ phát huy hiệu quả thực sự khi chúng đánh trúng vào hệ thống vận hành tài sản toàn cầu của giới tinh hoa Nga nơi quyền lực không nằm ở tiền mà ở khả năng che giấu và luân chuyển nó".

Có lẽ, thay vì đặt cược vào các lệnh cấm mang tính biểu tượng, thế giới cần nghĩ đến một chiến lược kinh tế sâu và dài hơi hơn nếu không muốn tiếp tục chứng kiến bảng xếp hạng tài sản toàn cầu ngày một phản chiếu một thực tại trớ trêu.