Giật mình giữa đêm, ngủ ngáy, khó ngủ... Làm gì khi giấc ngủ gặp rắc rối?

Giấc ngủ bị gián đoạn, mộng du, ngưng thở khi ngủ hay mất ngủ kéo dài không chỉ khiến bạn mệt mỏi mà còn là dấu hiệu cảnh báo nhiều rối loạn nguy hiểm cho sức khỏe.

Một giấc ngủ ngon không chỉ đơn giản là nhắm mắt và nghỉ ngơi. Trong lúc ngủ, cơ thể chúng ta đi qua nhiều "vòng lặp" khác nhau, bao gồm giấc ngủ REM (giai đoạn não hoạt động mạnh, xuất hiện giấc mơ) và giấc ngủ không REM (NREM) với nhiều mức độ từ nông đến sâu.

Ở giai đoạn đầu, giấc ngủ còn rất nhẹ, người ngủ dễ giật mình tỉnh dậy. Càng về sau, giấc ngủ càng sâu, lúc này cơ thể mới thật sự được phục hồi và nạp lại năng lượng. Nếu giấc ngủ liên tục bị gián đoạn, sáng hôm sau dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi, kém tập trung, thậm chí tăng nguy cơ tai nạn trên đường đi…

Những rối loạn giấc ngủ thường gặp

Rối loạn nhịp sinh học. Cơ thể con người có một chiếc "đồng hồ sinh học" nằm sâu trong não, ngay phía trên dây thần kinh thị giác. Khi đồng hồ sinh học bị rối loạn, giấc ngủ cũng lệch theo. Cụ thể như hội chứng lệch múi giờ (jet lag) đó là cơ thể chưa kịp thích nghi khi di chuyển qua nhiều múi giờ. Thay đổi do làm việc ca kíp kiểu thể khó điều chỉnh khi phải ngủ ban ngày và thức làm việc ban đêm.

Hội chứng rối loạn trì hoãn giấc ngủ như ngủ rất trễ và thức dậy cũng trễ. Hội chứng giai đoạn ngủ đến sớm, dễ buồn ngủ và đi ngủ quá sớm, thường tỉnh giấc rất sớm vào buổi sáng.

Đặc biệt là mất ngủ. Người bị mất ngủ thường có cảm giác không ngủ đủ vào ban đêm. Bạn có thể khó đi vào giấc ngủ, dễ thức giấc nhiều lần trong đêm hoặc tỉnh dậy quá sớm vào buổi sáng. Mất ngủ sẽ trở thành vấn đề khi ảnh hưởng đến sinh hoạt ban ngày khiến bạn mệt mỏi, kém tập trung hay suy giảm hiệu suất làm việc. 

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến mất ngủ trong đó phổ biến là: căng thẳng, lo âu, trầm cảm, thói quen ngủ không tốt, rối loạn nhịp sinh học (như lệch múi giờ), hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc.

Hội chứng ngưng thở khi ngủ cũng là vấn đề đáng quan tâm. Ngưng thở khi ngủ xảy ra khi đường thở trên bị tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn, làm gián đoạn nhịp thở trong thời gian ngắn và khiến bạn tỉnh giấc. Tình trạng này có thể gây buồn ngủ nghiêm trọng vào ban ngày. Nếu không được điều trị, ngưng thở khi ngủ mức độ nặng còn liên quan đến nguy cơ cao huyết áp, đột quỵ và nhồi máu cơ tim.

Ngoài ra, chứng ngủ rũ là một rối loạn thần kinh khiến người bệnh buồn ngủ quá mức vào ban ngày. Hội chứng chân không yên, người mắc hội chứng chân không yên xuất hiện những cử động chân quá mức, lặp đi lặp lại theo nhịp ban đêm. Điều này làm cho việc đi vào giấc ngủ trở nên khó khăn hơn.

Mộng du và hoảng sợ khi ngủ khá đáng sợ. Ác mộng là những giấc mơ đáng sợ xảy ra trong giai đoạn ngủ REM. Chúng có thể bắt nguồn từ căng thẳng, lo âu hoặc tác dụng của một số loại thuốc. Tuy nhiên trong nhiều trường hợp, ác mộng xuất hiện mà không có nguyên nhân rõ ràng. Mộng du không chỉ làm giấc ngủ bị rối loạn mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn.

Vì sao ta gặp rối loạn giấc ngủ?

Mất ngủ có thể chỉ thoáng qua trong thời gian ngắn, ví dụ như khi bạn đi du lịch xa và bị lệch múi giờ. Nhiều người cũng rơi vào tình trạng khó ngủ tạm thời khi bị bệnh, gặp chuyện căng thẳng hoặc uống quá nhiều cà phê. Thậm chí một số loại thuốc điều trị bệnh cũng có tác dụng phụ gây mất ngủ.

Mất ngủ kéo dài (mạn tính) thường liên quan đến căng thẳng, trầm cảm hoặc lo âu. Ở một số người dần dần còn hình thành "thói quen mất ngủ": cứ bước vào giường là cảm thấy bứt rứt, khó chịu, sợ rằng mình sẽ không thể ngủ và rồi đúng thật là không ngủ được. Lâu ngày họ dễ cáu gắt, mệt mỏi và chính điều đó lại càng làm tình trạng mất ngủ trở nên trầm trọng hơn. Vòng luẩn quẩn này có khi kéo dài nhiều năm.

Ngoài ra, rối loạn nhịp sinh học cũng có thể gây mất ngủ, dù ít gặp hơn. Những người lạm dụng rượu, bia hoặc ma túy cũng thường xuyên phải đối mặt với chứng mất ngủ.

Ngáy và ngưng thở khi ngủ. Khi ngủ, nhiều nhóm cơ trong cơ thể sẽ thả lỏng (giãn ra). Nếu cơ ở cổ họng giãn quá mức, đường thở có thể bị hẹp lại, gây ra tiếng ngáy. Đôi khi ngáy còn liên quan đến dị ứng, hen suyễn hoặc những bất thường ở mũi làm cản trở hô hấp. 

Ngưng thở khi ngủ trước đây thường được cho là bệnh của nam giới trung niên, thừa cân. Nhưng thực tế tình trạng này có thể gặp ở mọi lứa tuổi, cả nam và nữ, bất kể cân nặng. Nghiên cứu cho thấy trong nhiều trường hợp, đường thở không bị tắc hoàn toàn mà chỉ hẹp một phần. Người mắc ngưng thở khi ngủ thường có cấu trúc cổ họng hẹp hơn bình thường hoặc có sự khác biệt nhỏ ở xương và mô mềm.

Trước kia việc giảm oxy trong máu khi ngủ được cho là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân tỉnh giấc, nhưng hiện nay các chuyên gia nhận định nguyên nhân có thể đến từ việc cơ thể phải gắng sức quá mức để vượt qua sự tắc nghẽn ở đường thở.

Rượu bia có thể làm tình trạng này nặng hơn vì khiến các cơ "giữ cho đường thở thông thoáng" bị giãn quá mức.

Ngoài ra, còn có một dạng hiếm gọi là ngưng thở khi ngủ trung ương, xảy ra khi não tạm thời không gửi tín hiệu đến cơ quan hô hấp; dạng này đặc biệt ở chỗ người bệnh có thể không hề ngáy. Để tìm hiểu chính xác nguyên nhân gây ngáy và bản thân có bị ngưng thở khi ngủ hay không, bạn có thể đi khám chuyên khoa tai mũi họng hoặc thực hiện đo đa ký giấc ngủ (PSG) để xác định.