Giảm phát thải: Không thể chậm trễ

Nhiều chuyên gia và doanh nghiệp tham gia tọa đàm "Giảm phát thải, lọc không khí" do Báo Thanh Niên tổ chức sáng 22.8 đều có chung quan điểm là không thể chần chừ hơn nữa mà cần kiểm soát ngay các nguồn phát thải.

Cấp bách chặn thủ phạm chính gây ô nhiễm không khí

Phát biểu khai mạc tọa đàm, nhà báo Lâm Hiếu Dũng, Phó tổng biên tập Báo Thanh Niên, nhấn mạnh: Ô nhiễm môi trường đã và đang ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực, ngành nghề và không ai có thể trốn chạy. Mặt khác, đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại VN đặt mục tiêu xây dựng khuôn khổ pháp lý, thí điểm sàn giao dịch carbon trong giai đoạn từ năm 2025 - 2028 và vận hành chính thức vào năm 2029… Trong đó có mục tiêu thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển công nghệ phát thải thấp, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp (DN), phát triển kinh tế carbon thấp và ứng phó biến đổi khí hậu, hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như cam kết của VN với thế giới.

"Cả yếu tố chủ quan và khách quan đều không cho phép chúng ta chậm trễ. Năm bản lề của kỷ nguyên xanh, kỷ nguyên số, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc như hiệu triệu của Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ còn vài tháng nữa là kết thúc. Chúng ta phải chuẩn bị sẵn sàng cho một giai đoạn mới, giai đoạn phát triển bền vững, có trách nhiệm. Hiện nay, chúng ta đang chuyển từ xe xăng sang xe điện, giảm khí thải từ hàng triệu phương tiện nhả khói mỗi ngày. Đồng thời, đẩy mạnh điện sạch, phát triển năng lượng tái tạo, sử dụng nhiên liệu sạch, triển khai du lịch không carbon, thí điểm các vùng không phát thải... Dù vậy, giữa chủ trương và thực tế; giữa mong muốn và hiện thực; giữa mục tiêu và triển khai áp dụng còn khoảng cách rất xa. Nếu không ngồi lại với nhau để chia sẻ, để cùng tháo gỡ thì tiến độ rất khó đáp ứng mục tiêu đề ra", nhà báo Lâm Hiếu Dũng nhấn mạnh.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch VN, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, cùng quan điểm: "Giảm ô nhiễm không khí không thể có phép màu trong ngày một ngày hai, phải giảm nhanh trước khi quá muộn. Không khí sạch không tự đến, mà chỉ có được khi chúng ta quyết liệt thay đổi".

Phân tích sâu hơn về tình trạng ô nhiễm môi trường đang ngày càng nghiêm trọng tại Hà Nội và TP.HCM, TS Hoàng Dương Tùng chỉ rõ: Mỗi nơi đều có những nguyên nhân riêng nhưng giao thông luôn là nguyên nhân số 1 gây ô nhiễm không khí ở hầu hết các đô thị trên thế giới, trong đó có tại VN. Số lượng các loại phương tiện giao thông lớn, nhiều phương tiện có chất lượng kém vẫn đang lưu hành dẫn đến thải lượng ô nhiễm không khí đang có xu thế gia tăng. "Một chiếc xe máy chạy xăng đời cũ có thể phát thải ra mức CO, HC, NOx và bụi mịn cao gấp 10 - 20 lần một chiếc ô tô đạt chuẩn Euro 4 - 5. Đối với Hà Nội, số lượng xe máy khoảng 7 triệu và 800.000 ô tô. Trong đó có nhiều xe máy cũ, ô tô tải. Với TP.HCM, giao thông đô thị dày đặc với trên 9 triệu xe máy và 1 triệu ô tô, nhiều xe tải, xe buýt. Có thể thấy, xe máy hiện vẫn là nguồn phát thải chính", ông nói.

Không trực diện xả khói như xe máy, song máy bay cũng là một trong những nguồn gây phát thải rất lớn trong hệ thống các nguồn từ giao thông. Theo ông Tô Việt Thắng, Phó tổng giám đốc Vietjet, nhiên liệu hàng không sử dụng là Jet A1, một tấn đốt thải ra 3,16 tấn khí CO2. Xác định vấn đề giảm phát thải của ngành hàng không là vấn đề mang tính toàn cầu nên trong hơn 14 năm cất cánh, chiến lược phát triển bền vững được Vietjet đưa lên hàng đầu. Gần đây, công ty ban hành báo cáo ESG (môi trường - xã hội và quản trị), xác định chiến lược phát triển bền vững dựa trên 4 giải pháp: Thứ nhất là hàng không phải bù trừ carbon, thải ra thì có cơ chế bù lại hoặc tín chỉ carbon, trồng rừng; thứ hai, ứng dụng giải pháp công nghệ, máy bay nhẹ hơn, sử dụng nhiên liệu thay thế; thứ 3 là sử dụng hiệu quả hạ tầng, năng lượng sạch, điện năng lượng mặt trời; thứ 4, sử dụng nhiên liệu thay thế, nhiên liệu sản xuất từ chế phẩm sinh học chứ không phải dầu mỏ.

"Ngành hàng không thế giới đang quan tâm đến nhiên liệu này vì có thể giúp giảm 80% phát thải. Vietjet tiên phong trong lĩnh vực này, đã thử nghiệm cho 2 chuyến bay vào năm 2024 đi Úc và Hàn Quốc. Trong tháng 8, Vietjet cũng đã ký với đối tác cung cấp nhiên liệu bền vững để hãng có thể khai thác, giảm phát thải. Trong giải pháp công nghệ, xe có xe điện, xe hybrid thì máy bay cũng có thiết kế và thử nghiệm máy bay điện. Đến 2030 sẽ có máy bay từ 20 - 30 ghế đưa vào khai thác. Đến 2040, máy bay điện sẽ phổ biến hơn. Vietjet cũng đã làm việc với các đối tác bắt kịp với xu hướng", ông Tô Việt Thắng thông tin.

Bài toán chuyển đổi xe xăng - xe điện

Nhận diện thủ phạm chính gây ô nhiễm không khí trong giao thông là xe máy, Th.S Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm tư vấn ứng dụng thuộc Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS), cho biết HIDS đang hoàn thiện và trình đề án chuyển đổi xe 2 bánh từ xe xăng sang xe điện cho toàn bộ tài xế công nghệ trong tháng 9. Dự kiến từ năm 2026, TP.HCM sẽ bắt đầu lộ trình chuyển đổi bằng việc hạn chế, không cho phép tài xế xe xăng đăng ký mới tham gia các nền tảng dịch vụ vận tải; các tài xế cũ có thời gian 3 năm (2026 - 2028) để chuyển đổi dần sang xe điện. Từ nay đến cuối năm, HIDS phối hợp cùng cơ quan quản lý nhà nước, các DN, tổ chức tín dụng nghiên cứu ban hành các chính sách tổng thể hỗ trợ tài xế chuyển đổi phương tiện bao gồm: đề nghị miễn lệ phí đăng ký trước bạ, miễn thuế giá trị gia tăng cho tài xế mua xe, cũng như cung cấp các gói vay ưu đãi khuyến khích tài xế 2 bánh vay mua xe điện trả góp…

Ông Lê Thanh Hải kỳ vọng trong năm 2026, TP.HCM sẽ chuyển đổi được 30% lượng xe công nghệ và giao hàng hiện tại. Chương trình hỗ trợ khuyến khích tiếp tục kéo dài đến hết 2027 để đạt mục tiêu chuyển đổi thêm 50% tài xế xe xăng sang xe điện. Đến ngày 1.1.2029, chính sách đưa ra là không cho phép xe xăng 2 bánh cung cấp dịch vụ vận tải, giao hàng trên tất cả các nền tảng.

Ủng hộ chiến lược chuyển đổi phương tiện sử dụng nhiên liệu xanh, bà Đặng Thùy Trang, Giám đốc đối ngoại Công ty Grab VN, khẳng định công ty nhận thức rõ chuyển đổi xanh là xu hướng tất yếu hướng đến phát triển bền vững. Tuy nhiên, trong quá trình khảo sát ý kiến, tâm tư từ đối tác tài xế, phía Grab nhận thấy đây sẽ là cuộc chuyển đổi vô cùng thách thức. Các tài xế rất quan tâm đến kế hoạch chuyển đổi phương tiện mà TP.HCM đang nghiên cứu và có rất nhiều quan ngại. Có tới 80% tài xế tham gia khảo sát cho biết chưa bao giờ trải nghiệm xe điện; trên 60% tài xế chưa sẵn sàng chuyển đổi với những lo ngại phổ biến là chi phí đầu tư cho phương tiện cao, việc tiếp cận nguồn hỗ trợ tài chính còn nhiều trở ngại. Bên cạnh đó, các tài xế của Grab cũng lo ngại thiết kế xe điện chưa phù hợp với công việc, quãng đường di chuyển với mỗi lần sạc còn ngắn, thời gian sạc pin dài. Trong khi đó, hạ tầng hỗ trợ xe điện chưa thuận tiện và ổn định, đặc biệt là số lượng và sự thuận tiện của trạm sạc pin, đổi pin thấp, điện lưới sạc không ổn định; chi phí bảo dưỡng, sửa chữa cao.

"TP dự kiến hỗ trợ các tài xế thuộc diện hộ nghèo và cận nghèo 3 - 5 triệu đồng, nhưng trong số 400.000 tài xế đang hoạt động trên địa bàn TP.HCM hiện nay có rất nhiều tài xế đến từ địa phương lân cận, họ không có hộ khẩu ở TP.HCM. Vậy làm sao để tiếp cận các nguồn hỗ trợ từ phía TP? Hay cả việc tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi từ ngân hàng cũng là thách thức bởi đa phần tài xế là nhóm lao động dễ bị tổn thương, thu nhập thấp, khó có tài sản thế chấp hoặc chứng nhận công việc ổn định làm bảo lãnh được các tổ chức tín dụng chấp nhận", bà Đặng Thùy Trang đặt vấn đề.

Thấu hiểu những trăn trở của các DN giao thông, ông Nguyễn Đông Phong, Giám đốc Trung tâm Thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (Cục Đăng kiểm VN), giải thích rõ hơn: Trong các quy định hiện nay không bắt buộc phải chuyển xe xăng sang xe điện mà là chuyển sang nhiên liệu xanh sạch không phát thải. Tuy nhiên, thực tế ngoài xe điện thì các phương tiện sử dụng nhiên liệu khác vẫn chưa phổ biến; hay nói cách khác, bài toán hiện vẫn là xe xăng - xe điện. Vì vậy, việc chuyển đổi này dẫn đến rất nhiều băn khoăn, lo lắng, song hiện nay đã có nhiều giải pháp để khắc phục.

"Quá trình chuyển đổi hiện nay còn nhiều khó khăn, trở ngại, nhưng nói về mặt tích cực thì việc chuyển đổi này nhằm cải thiện môi trường và ách tắc giao thông. Thế giới đã chuyển đổi, chúng ta đi sau phải tận dụng và thu hẹp khoảng cách. Quá trình này chắc chắn có sự đánh đổi, có lợi hơn thì mới làm. Theo tôi, trong ngắn hạn thì khó khăn nhưng về lâu dài, lợi ích sẽ lớn hơn rất nhiều. Khi kinh tế tăng trưởng, đất nước phát triển, thu nhập tăng lên thì vấn đề sức khỏe, môi trường xanh sạch đẹp là điều cần được chú trọng. Ở thời điểm hiện nay, chuyển đổi xanh là cơ hội "vàng", nếu bàn càng lâu thì càng mất thời gian, mất cơ hội", ông Nguyễn Đông Phong nhấn mạnh.

Giảm phát thải từ sản xuất

Ngoài lĩnh vực giao thông, việc kiểm soát các nguồn phát thải khác cũng vô cùng quan trọng. Nhiều DN đã bắt đầu chuyển đổi, áp dụng công nghệ để giải quyết bài toán môi trường song hành với sản xuất, kinh doanh.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Trần Bảo Minh, Phó chủ tịch HĐQT NutiFood, đặt vấn đề: Sữa là mặt hàng thiết yếu với tất cả mọi người nhưng chăn nuôi bò sữa lại là lĩnh vực tạo ra phát thải. Vì thế, khi NutiFood đầu tư trang trại nuôi bò công nghệ cao ở Mang Yang (Gia Lai), công ty đã xác định ngưỡng chịu đựng của môi trường với 100.000 con nên bước tiếp theo là chọn nhập khẩu bò giống từ Mỹ. Những con bò này có khả năng cho sản lượng sữa từ 35 - 40 lít/ngày, cao gấp đôi so với bò truyền thống để giúp hạ giá thành sữa tươi khi đưa đến người tiêu dùng. Việc không chạy theo sản lượng, theo ông Minh, là một giải pháp bảo vệ môi trường mà NutiFood học hỏi từ Iceland, một trong những quốc gia có thế mạnh trong ngành bò sữa thế giới. Họ tập trung vào việc bảo vệ và sử dụng, khai thác môi trường ở mức hợp lý. Các DN nước này tập trung phân tách các chất trong sản phẩm sữa để tạo thành những sản phẩm khác nhau theo từng đối tượng như sữa cho trẻ em, sữa cho người già... Nhờ vậy, doanh số và sản phẩm của họ luôn đi đầu trong ngành sữa thế giới và mang lại giá trị thặng dư cho đất nước.

Ông Trần Bảo Minh nhấn mạnh: Công ty đặt mục tiêu tăng trưởng rất cao, tăng gấp đôi trong thời gian chỉ 3 - 4 năm nhưng đàn bò thì có giới hạn. Vì thế, để làm được điều này, Nutifood phải tối ưu giá trị trên mỗi lít sữa. Ví dụ dùng sữa để sản xuất kem bởi 1 lít sữa có thể tạo ra 6 lít kem và 1 lít kem có giá gấp đôi 1 lít sữa. "Để bảo vệ môi trường, cần có sự cân bằng trong sử dụng, khai thác tự nhiên thông qua quy hoạch rõ ràng cần sản lượng bao nhiêu, nuôi trồng cây gì, con gì để mang lại hiệu quả tốt nhất", ông Minh nêu quan điểm.

Bà Lâm Thúy Ái, Tổng giám đốc Công ty Mebi Farm, cho biết khi nói về chăn nuôi người ta nghĩ đến ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước... Tuy nhiên, đó là chăn nuôi kiểu truyền thống. Hiện nay, một số DN, trong đó có công ty bà, đã theo đuổi công nghệ chăn nuôi xanh và sạch, giảm phát thải, làm xanh ngành nghề của mình. Chẳng hạn, xây dựng nhà máy trên khu đất 72 ha cách xa khu dân cư, được xây hàng rào cây xanh xung quanh để lọc không khí. Trên mái nhà được đầu tư hệ thống năng lượng mặt trời để sản xuất điện sạch. Toàn bộ phân gà tươi được ủ, xử lý bằng công nghệ tiên tiến để trở thành phân hữu cơ bón lại cho cây xanh trong dự án… Tất cả quy trình đều tự động hóa, giảm sử dụng điện năng, hạn chế phát thải. Tuy nhiên, để vận hành được dự án này, Công ty Mebi Farm phải mất 10 năm mới hoàn thành. Bà Lâm Thúy Ái mong rằng thủ tục hành chính cho các dự án xanh cần được đẩy nhanh hơn để hỗ trợ DN.

Trong khi đó, theo ông Võ Minh Nghi, Phó giám đốc Quản trị rủi ro của Công ty Nam Long, ngành bất động sản, vốn chiếm tỷ trọng lớn trong phát thải khí nhà kính, đang đứng trước yêu cầu phải thay đổi mạnh mẽ để đáp ứng mục tiêu giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050. Đối với Nam Long, phát triển bền vững là yêu cầu bắt buộc, là hành trình gắn liền với trách nhiệm xã hội và môi trường. Từ cách đây hơn 10 năm, Nam Long đã là một trong những đơn vị đầu tiên đạt chứng chỉ công trình xanh tại VN. 

Để làm được điều này, ngay trong quy hoạch và thiết kế, Nam Long đã chú trọng các yếu tố kỹ thuật nhằm tiết kiệm năng lượng. Các tòa nhà được thiết kế để tận dụng thông gió tự nhiên, giúp giảm đáng kể nhu cầu sử dụng điều hòa. Mật độ xây dựng được tính toán hợp lý để dành không gian cho cây xanh, mảng xanh nội khu và luôn ưu tiên lựa chọn các đối tác, nhà cung cấp và nhà thầu thi công có sử dụng vật liệu thân thiện môi trường. Tuy nhiên, ông thẳng thắn nhìn nhận đây là hành trình nhiều thách thức. Thực tế cho thấy, chi phí đầu tư cho thiết kế xanh, vật liệu mới hay hạ tầng bền vững cũng là rào cản lớn mà DN phải vượt qua để góp phần vào mục tiêu chung của quốc gia trong giảm phát thải và ứng phó biến đổi khí hậu.