Giải bài toán ô nhiễm không khí ở đô thị: Giao thông xanh và chuyển đổi số sẽ là trụ cột

Ngày 15-8, báo Tuổi Trẻ tổ chức hội thảo về giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí đô thị, với sự tham dự của lãnh đạo sở ngành và chuyên gia.

Nhiều ý kiến cảnh báo ô nhiễm ở Hà Nội, TP.HCM đã ở mức báo động, cần hành động khẩn cấp để đưa chất lượng không khí về ngưỡng an toàn trong 5 năm. Trong đó trọng tâm là phát triển giao thông công cộng và thúc đẩy chuyển đổi số gắn với chuyển đổi xanh.

Ngoại thành "dễ thở", nội thành "nóng"

TS Hoàng Dương Tùng - chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam - cho rằng thực trạng chất lượng không khí ở nhiều địa phương, khu vực ngoại thành Hà Nội, TP.HCM còn "dễ thở". Tuy nhiên khu vực nội đô Hà Nội, TP.HCM rất "nóng".

Chỉ trong hai quý đầu năm 2025, TP.HCM có hơn 65 ngày ô nhiễm vượt chuẩn, với chỉ số chất lượng không khí AQI ở mức 194 vào lúc 8h sáng 14-1 (chất lượng không khí nằm ở mức "Xấu"). Không chỉ vậy, thành phố xếp thứ 4 trong danh sách thành phố lớn ô nhiễm không khí nhất thế giới.

Còn tại Hà Nội, trung bình không khí năm là 47um/m3, vượt 1,8 lần so với quy chuẩn cho phép của Việt Nam. Vào 6 tháng đầu năm 2025, các đơn vị ghi nhận hơn 80 ngày có nồng độ PM2.5 vượt ngưỡng xấu và rất xấu, với những đợt cao điểm AQI lên tới 200-250. Ô nhiễm không khí đặc biệt vào mùa đông (từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau).

TS Tùng phân tích, "kẻ giấu mặt" nguy hiểm nhất gây ô nhiễm không khí ở đô thị phải kể đến giao thông ở phường nội thành và các tuyến quốc lộ, từ khí thải của ô tô, xe máy chạy xăng dầu, bụi đường, một phần do ma sát má phanh. Có hàng triệu ống xả xe máy là hàng triệu nguồn thải siêu nhỏ. 

"Một chiếc xe máy chạy xăng đời cũ có thể phát thải ra mức CO, HC, Nox và bụi mịn cao gấp 10-20 lần một chiếc ô tô đạt chuẩn Euro 4-5", ông Tùng cho hay.

Lý giải thêm, ông Tùng cho biết sở dĩ chất lượng không khí ngày càng xấu đi do các đô thị chưa kiểm soát tốt các nguồn thải, nhận thức về tác hại ô nhiễm không khí và quyết tâm giải quyết vấn đề ở một số nơi chưa cao. Ngoài cơ quan chuyên môn Sở Tài nguyên - Môi trường cũ, cấp quận/huyện cũ và ngành khác thiếu tham gia trong việc kiểm soát khí thải.

Để giải quyết ô nhiễm không khí đô thị, chuyên gia này cho rằng các sở ngành và địa phương phải vào cuộc quyết liệt, huy động mạnh mẽ nguồn lực tài chính và phối hợp chặt chẽ với các tỉnh lân cận.

Giai đoạn 2025-2030 cần đẩy mạnh chuyển đổi số để thúc đẩy chuyển đổi xanh, đặt mục tiêu nâng cao chất lượng không khí lên hàng đầu trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội. 

Ông đề xuất đánh giá trách nhiệm bằng KPI, phân định rõ người, rõ việc, rõ tiến độ và hiệu quả, đồng thời tham khảo kinh nghiệm Bắc Kinh trong việc phân bổ nhiệm vụ và gắn trách nhiệm người đứng đầu.

Giảm ô nhiễm không khí, hướng tới TP.HCM ít xe cá nhân

Về nguồn dữ liệu giám sát, PGS Nguyễn Đình Thọ, phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, cho hay Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng hệ thống quan trắc, quản lý cơ sở dữ liệu giám sát 34 tỉnh, thành. Viện đề xuất kiểm soát ô nhiễm thông qua định giá carbon, tín chỉ thay thế nhiên liệu hóa thạch và tín chỉ xe điện.

Thời gian tới các đơn vị sẽ rà soát, tham mưu xây dựng các chính sách tầm vĩ mô như Luật Không khí, cơ chế cho vay, hỗ trợ và ưu đãi; đồng thời kiểm kê và giám sát nguồn phát thải, đầu tư hệ thống quan trắc môi trường dày và rộng, tăng cường vệ sinh môi trường thường xuyên. 

Song song đó, cần siết tiêu chuẩn khí thải phương tiện, đẩy mạnh chuyển đổi sang phương tiện xanh. TP.HCM cũng dự kiến thiết lập các khu vực hạn chế xe cá nhân trong giờ cao điểm, nhất là tại khu vực đông dân cư và trung tâm..

PGS.TS Mai Tuấn Anh, Hội Nước và Môi trường TP.HCM, đặt ra kỳ vọng một năm tới, TP.HCM chuyển giao thông cá nhân thành giao thông công cộng, xây dựng văn hóa sử dụng giao thông công cộng. Tương tự, ông Thọ cũng ủng hộ bắt đầu kiểm soát, chuyển đổi xanh từ giao thông công cộng, xe công vụ.

Ông Thọ đánh giá xe máy đang tác động lớn vào ô nhiễm không khí môi trường, thế giới cũng không có thành phố nào mà cứ trung bình 1-2 người dùng 1 xe di chuyển. 

"Theo tôi, TP.HCM đã đúng hướng khi đang tập trung phát triển giao thông công cộng và dự kiến chuyển đổi 400.000 xe xăng của shipper, tài xế công nghệ sang xe điện. Về lâu dài, việc di chuyển xe điện tiết kiệm chi phí hơn nhiều so với thói quen đi xe xăng", ông nói.

Hạ tầng cho xe điện cần phải làm ngay

Đề cập các giải pháp kiểm soát khí thải, ông Bùi Hòa An - phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM - cho biết thành phố đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp kiểm soát khí thải, trong đó nổi bật là hai đề án: phát triển giao thông công cộng gắn với giảm xe cá nhân và kiểm soát khí thải phương tiện. 

Hai đề án này được thực hiện song song nhằm tối đa hiệu quả giảm phương tiện cá nhân và thúc đẩy giao thông xanh.

Hiện TP.HCM có khoảng 2.500 xe buýt, trong đó 49% đã chuyển sang xe buýt điện. Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM cũng sắp trình đề án chuyển đổi phương tiện của khoảng 400.000 shipper và tài xế công nghệ.

Theo ông An, chính sách hỗ trợ phải hợp lý để người dân chuyển đổi xanh mà ít bị ảnh hưởng, đồng thời tận dụng cơ chế khuyến khích, ưu đãi và hỗ trợ công bằng từ nghị quyết 98. Thành phố cũng đang chuẩn bị hạ tầng sạc và hệ thống giao thông tĩnh, với mục tiêu mở rộng bãi đỗ, trạm sạc tại nhà trọ, chung cư, siêu thị... để đáp ứng nhu cầu.

Ở góc độ quản lý môi trường, bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh, phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường - Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, cho biết mục tiêu của thành phố là giảm 90% lượng ô nhiễm không khí gia tăng từ hoạt động giao thông vận tải, đảm bảo 100% cơ sở sản xuất xử lý khí thải đạt quy chuẩn và lắp đặt hệ thống quan trắc khí thải hoạt động liên tục. 

Thành phố sẽ đẩy nhanh tiến độ các dự án hạ tầng giao thông công cộng, áp dụng lộ trình chuẩn khí thải quốc gia với ô tô, xe máy, đồng thời kiểm soát chặt khí thải từ xây dựng, nông nghiệp và sinh hoạt.

Bà Thanh nhấn mạnh thành phố sẽ tăng cường giám sát, xử lý nghiêm các vi phạm; thu phí khí thải công nghiệp; yêu cầu các dự án có nguy cơ ô nhiễm áp dụng công nghệ kiểm soát khí thải tiên tiến ngay từ khâu thiết kế và vận hành.