Đường sắt đô thị xóa nhòa khoảng cách xã hội Arab Saudi

Suốt nhiều thập kỷ, vòng quan hệ xã hội của Zayed al-Ghamdi, công chức Arab Saudi, gần như không có gì mới mẻ mà chỉ bó hẹp với người quen và gia đình tại một đất nước nơi khoảng cách trong xã hội hiếm khi bị thách thức. Thế rồi, đường sắt đô thị xuất hiện.

Sau 10 năm xây dựng, hệ thống đường sắt đô thị của Riyadh khai trương hồi tháng 12/2024, đem tới cho 8 triệu cư dân lựa chọn thay thế những tuyến đường thường xuyên ách tắc bởi hai triệu ôtô.

Ngoài tiết kiệm thời gian di chuyển, hệ thống còn đánh dấu bước ngoặt lớn là người giàu có chia sẻ không gian công cộng với người nghèo, công dân Arab Saudi hòa mình với cộng đồng người nước ngoài đông đảo, từ dân văn phòng tới lao động chân tay.

"Suốt 40 năm, tôi chỉ đi lại bằng xe hơi, ăn uống trong nhà hàng với bố và anh em, sau đó là vợ con", Ghamdi, công chức 42 tuổi làm việc tại trung tâm Riyadh, chia sẻ. "Tôi không tiếp xúc hay trò chuyện với ai ngoài những người quen biết hoặc cùng tầng lớp với mình".

"Giờ đây, mọi thứ đã thay đổi. Tôi cảm nhận rằng cả xã hội, mọi tầng lớp, đang ở cùng một nơi", ông nói trong lúc tàu lao vun vút trên tuyến màu xanh kết nối khu vực tầng lớp lao động sinh sống đông đúc phía nam với trung tâm thương mại và những khu dân cư giàu có phía bắc.

Với nguồn dầu mỏ khổng lồ, mạng lưới bộ tộc phức tạp và lượng lao động nước ngoài đông đảo, xã hội Arab Saudi lâu nay chia rẽ bởi những cấu trúc giai cấp kiên cố. Nhưng trên tàu điện, những rào cản ấy trở nên mong manh hơn.

Các toa tàu thường xuyên chật kín công nhân, sinh viên đại học, nhân viên chính phủ và giám đốc doanh nghiệp mặc vest đắt tiền.

"Giờ tôi có thể thảo luận những chủ đề phổ thông với người lạ và thậm chí khám phá những điều mới, nền văn hóa mới một cách trực diện", kỹ sư Nasser Al-Qahtani, 56 tuổi, vừa nói vừa chỉ về phía một thiếu niên Arab Saudi cầm ván trượt.

Dù chưa chứng minh hiệu quả rõ rệt trong cải thiện tình trạng tắc đường kinh niên ở Riyadh, việc khai trương đường sắt đô thị đã trở thành "một sự kiện mang tính xã hội và tâm lý quan trọng", nhà xã hội học Mohammed Al-Hamza nhận định.

"Đường sắt đô thị đang thay đổi tư duy của xã hội Arab Saudi, kéo mọi người xích lại gần nhau hơn", ông nói. "Văn hóa Arab Saudi thường xoay quanh gia đình và bạn bè, nhiều người ngại làm quen người lạ".

Ngoài xóa mờ ranh giới giai cấp, hệ thống còn giúp người dân tiết kiệm thời gian và tiền bạc. "Trước đây, tôi mất hơn một tiếng rưỡi để đến chỗ làm, luôn trong tình trạng kiệt sức và căng thẳng vì tắc đường", Ghamdi nói, cho hay kể từ khi có tàu điện, chiếc SUV của ông gần như "đắp chiếu" suốt nhiều tháng.

"Giờ thì tôi đến chỗ làm trong tâm trạng thoải mái, không còn căng thẳng", ông nói thêm.

Giá vé dao động từ 4 riyal (1 USD) cho vé ngày đến 140 riyal cho vé tháng. Giống nhiều quốc gia Trung Đông và thế giới, hệ thống đường sắt đô thị Arab Saudi có toa dành riêng cho phụ nữ, trẻ em và vợ chồng. Những toa này giúp phụ nữ di chuyển an toàn và phù hợp với chuẩn mực xã hội khi đi làm hoặc đi học.

Với những ai sẵn sàng trả thêm 10 riyal mỗi ngày, có thể lựa chọn khoang hạng nhất để tránh những toa đông đúc toàn đàn ông.

Với Hadeel Waleed, sinh viên luật 20 tuổi, đường sắt đô thị là bước ngoặt, rút ngắn hành trình từ vùng ngoại ô phía nam đến Đại học Công chúa Nourah từ 3-4 tiếng xuống còn một tiếng hoặc ít hơn. "Bây giờ tôi đi học về nhà, vẫn còn năng lượng để dành cho gia đình và học tập", cô nói.

Dự án là một trong nhiều sáng kiến hạ tầng trọng điểm thuộc "Tầm nhìn 2030", chương trình cải cách do Thái tử Mohammed bin Salman, người cai trị trên thực tế ở Arab Saudi, đề ra. Quốc vương Arab Saudi đã cao tuổi và gần đây ít khi xuất hiện trước công chúng.

Với 6 tuyến trải dài 176 km, hệ thống có 85 nhà ga, trong đó 34 ga trên mặt đất và 47 ga ngầm, đồng thời có ga kết nối với tất cả các nhà ga trong sân bay quốc tế Riyadh.

Nhiều quan chức thành phố từng lo ngại dự án khổng lồ này có thể trở thành dự án tốn kém vô dụng. Hệ thống xe buýt từng được phát triển nhưng không thu hút được người dân do thói quen sử dụng ôtô cá nhân, đặc biệt trong những tháng hè nắng nóng lên đến 50 độ C.

"Thành thật mà nói, suốt 10 năm xây dựng, câu hỏi luôn là: 'Ai sẽ đi tàu điện?'", một quan chức cấp cao tham gia vận hành hệ thống chia sẻ. "Không ai ngờ hệ thống này được sử dụng tới mức độ này, cũng không ngờ hệ thống đem lại lợi nhuận tài chính".

Ủy ban Hoàng gia Riyadh không cung cấp thông tin về số lượt khách hàng ngày, nhưng quan chức này cho biết con số có thể lên tới hàng chục nghìn hoặc hơn. Chính quyền đang lên kế hoạch mở rộng mạng lưới, phát triển tuyến thứ 7 để kết nối Riyadh với nhiều dự án mới ở ngoại ô thủ đô.

Với Muneer, nhân viên chính phủ 28 tuổi, tàu điện ngầm là hệ thống mới đem lại nhiều giá trị cho một thành phố đang thay đổi chóng mặt.

"Nó khiến cuộc sống dễ dàng hơn", anh nói.

Hồng Hạnh (Theo AFP)