Đừng xem AI như mối đe dọa

Nhiều nghiên cứu, chuyên gia chỉ ra tác hại của việc lạm dụng AI đến khả năng tư duy. Tuy vậy, chatbot vẫn không nên xem là mối đe doạ, và nên tận dụng đúng cách.

Việc sử dụng hay lạm dụng AI sẽ ảnh hưởng đến tư duy của bạn. Ảnh: Cesarrg Blog.

Một nghiên cứu mới gây chú ý gần đây đến từ MIT cho thấy việc lạm dụng ChatGPT có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tư duy phản biện, đặc biệt ở người trẻ tuổi. Nhiều giảng viên đại học cũng phàn nàn rằng sinh viên ngày càng phụ thuộc vào AI để làm bài luận, khiến chất lượng tư duy bị giảm sút.

Tuy vậy, AI là một thực tế không đảo ngược. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo đã trở thành một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong thị trường làm việc ngày nay, đi kèm với tư duy phản biện và sáng tạo. Thay vì lo sợ ảnh hưởng đến khả năng suy nghĩ, phân tích, chúng ta cần làm chủ, khai thác AI đúng cách.

Nỗi lo phụ thuộc vào AI

Nghiên cứu của MIT chia người tham gia thành 3 nhóm, sử dụng ChatGPT, Google tìm kiếm, và không dùng công cụ gì cả. Các nhà nghiên cứu yêu cầu họ viết bài luận theo phong cách SAT và dùng điện não đồ (EEG) để đo hoạt động não.

Kết quả cho thấy nhóm sử dụng ChatGPT có mức độ tương tác thần kinh thấp nhất. Cụ thể, bài luận của họ bị đánh giá thiếu chiều sâu và tư duy độc lập, phần lớn mang tính sao chép cũng như lặp lại.

Thầy Tuấn Nguyễn, giảng viên tại trường Đại học RMIT, giải thích trên trang cá nhân của mình rằng trong thời đại AI, để đổi lấy sự tiện lợi và nhanh chóng tức thì, bạn phải trả giá bằng “nợ nhận thức” (Cognitive debt). “Từ việc viết một bài luận, giải một bài toán cho đến lập kế hoạch, việc phụ thuộc vào AI khiến não bộ mất đi cơ hội được rèn luyện”, giảng viên này viết.

So sánh hoạt động não bộ giữa người sử dụng AI, và nhóm không. Ảnh: Nataliya Kosmyna.

Trả lời trong phần bình luận, người dùng Kim Anh chia sẻ rằng cô cũng cảm thấy một lỗ hổng vô hình khi dùng AI để tạo nội dung và sử dụng kết quả đó cho công việc, học tập. Hơn thế, cô cũng cảm thấy có lỗi với bản thân sau mỗi lần sử dụng chatbot.

Trong một số lĩnh vực khác, việc lạm dụng AI đã trở nên phức tạp hơn. Thanh Hải, sinh viên ngành Khoa học máy tính tại trường Đại học Bách Khoa, chia sẻ rằng bạn phát hiện nhiều sinh viên cùng lớp phụ thuộc hoàn toàn vào chatbot qua các bài tập làm nhóm. “Một số ngôn ngữ như C hay C++ dễ lập trình nên một số bạn dùng ChatGPT để đưa ra toàn bộ kết quả”, Hải cho biết.

Đối với Minh Thư, nhân viên văn phòng tại một công ty truyền thông, cho rằng AI đã trở thành yếu tố không thể thiếu trong công việc hàng ngày. Có thời điểm ChatGPT bị sập vào giữa tháng 6, cô bạn chia sẻ cảm giác hoảng loạn trên mạng xã hội, sau đó nhanh chóng sử dụng công cụ khác để làm giải pháp thay thế tạm thời.

AI là thực tế không thể đảo ngược

Từ khi ra mắt thế giới vào năm 2022, gần như ngày nay đa phần mọi người đều sử dụng AI. Một báo cáo từ Adecco trên 23 quốc gia cho thấy 70% người đi làm đang sử dụng chatbot trong công việc. Con số thậm chí còn cao hơn đối với nhóm học sinh, sinh viên, trưởng thành trong kỷ nguyên số.

Ông Trần Hồng Quang, Giám đốc công ty tư vấn quản trị HQBC, đồng thời cũng đi thỉnh giảng tại một số trường đại học, khuyên rằng đừng nhìn AI như mối đe doạ. Thay vào đó, đây là một công cụ có thể được khai thác để giúp sinh viên học sâu, sáng tạo hơn, nếu biết sử dụng đúng cách.

Là giảng viên môn Khởi nghiệp, thầy Quang cho phép sinh viên dùng ChatGPT để tra cứu thông tin thị trường, thử nghiệm khung giá trị. Sau đó, thầy sẽ yêu cầu các em đặt câu hỏi phản biện như vì sao mô hình này phù hợp (hoặc không), hay nếu thay đổi giá trị đầu vào, chiến lược có còn hợp lý không.

Thầy Quang khuyến khích sử dụng AI một cách chủ động và kiểm soát. Ảnh: NVCC.

“Chính những câu hỏi đó buộc sinh viên phải bước ra khỏi vùng thoải mái, không đơn thuần dựa vào AI để có được các câu trả lời mà phải hiểu, chất vấn và điều chỉnh lại kết quả do AI đưa ra”, thầy Quang viết trên trang cá nhân. AI lúc này đã trở thành công cụ hỗ trợ, chứ không còn là cổ máy làm thay.

Khi được hỏi về tính phụ thuộc vào AI, Minh Thư cho rằng do khối lượng công việc một ngày khá nhiều, cô bạn bắt buộc dùng ChatGPT để tối ưu hoá tác vụ đơn giản. “Tôi thường dùng AI để đề xuất thông tin cơ bản, hướng đi ban đầu. Đa phần lúc nào tôi cũng sẽ điều chỉnh, phát triển từ nội dung đó, chứ không mang toàn bộ vào bài làm”, cô cho biết.

Một số chuyên gia phản biện nghiên cứu của MIT, cho rằng chỉ áp dụng trên một lĩnh vực viết luận của sinh viên. Thứ hai, số lượng tham gia không quá cao (54 người), chưa phản ánh phần lớn người dùng.

Công nghệ đang phát triển nhanh chóng. Nếu lo sợ AI gây ảnh hưởng đến tư duy phản biện, suy luận, dẫn đến ngăn cản, không sử dụng sẽ đi ngược với xu hướng phát triển bây giờ.

Thầy Tuấn cho rằng công nghệ có thể là đòn bẩy giúp bạn tư duy tốt hơn. Để tránh nguy cơ “phá sản” trí tuệ, hãy sử dụng AI một cách có chủ đích. Chatbot có thể trở thành đối tác để khởi tạo ý tưởng, người phản biện để thách thức lập luận của bạn, hay gia sư để giải thích các khái niệm phức tạp.