Đưa dừa thành ngành công nghiệp tỉ USD

Trái dừa, sản phẩm thân thuộc với mọi người dân VN từ thuở nào giờ đã trở thành ngành hàng tỉ USD nhờ tính ứng dụng cao trong nhiều lĩnh vực từ nước giải khát, thực phẩm đến dược phẩm và thậm chí là mỹ phẩm.

Từ cây dừa bên bờ ao vườn nhà

Tại TP.HCM, cứ mỗi dịp nắng nóng giá dừa lại tăng cao chóng mặt. Các điểm bán dừa ở ven đường cũng đạt mức 20.000 đồng/trái. Vào thấp điểm như hiện nay, giá phổ biến cũng 15.000 - 17.000 đồng/trái. Nhiều người bất ngờ vì cơn sốt giá giá kéo dài chưa có hồi kết. Bởi trong trí nhớ của họ, trái dừa quen thuộc với giá rẻ, đâu đó chưa đến 10.000 đồng/trái. Bất kể ai khi khát cũng ghé ven đường, chờ người bán chặt một nhát dao ngọt lịm là có thể uống. Thế nhưng dừa giờ đây là vươn xa, bay xa.

Bến Tre được xem là xứ dừa của VN với diện tích trồng lớn nhất cả nước. Ông Nguyễn Văn Bảy, ngụ xã Châu Hòa (tỉnh Vĩnh Long mới) nói: Hai năm nay dừa trúng giá, còn từ đầu năm đến nay thì cao chót vót. Tôi đang trồng 5 ha dừa thu nhập đạt gần 100 triệu đồng/tháng. Hiện tại, vườn dừa nhà tôi trung bình mỗi tháng thu hoạch khoảng 6.000 trái nên "sống khỏe". Cao điểm giá dừa khô đạt mức gần 200.000 đồng/chục (12 trái). So với những cây trồng khác, cây dừa nhẹ công chăm sóc và đầu tư. "Mới 4 - 5 năm trước việc tiêu thụ, giá cả còn biến động nhiều nên cuộc sống người trồng dừa rất bấp bênh. Nhiều người chỉ trồng xen canh, bên bờ ao hoặc ở những khu vực thường xuyên bị nhiễm phèn mặn không trồng được cây gì khác. Nhưng mấy năm nay nhiều người cũng bất ngờ vì giá dừa tăng vọt, mang đến thu nhập tốt cho nhiều người không thua kém gì các loại cây trái khác", ông Bảy cũng không khỏi ngỡ ngàng vì sự "lên đời" của trái dừa.

Là người gắn bó cả đời với vùng đất và cây dừa, ông Trần Văn Đức, Chủ tịch HĐQT Công ty CP đầu tư Dừa Bến Tre (BEINCO), Phó chủ tịch Hiệp hội Dừa Bến Tre, kể: Khoảng 10 năm về trước, dừa chỉ là sản phẩm phụ được trồng xen canh trong các vườn cây ăn trái, trồng giữ đất, làm ranh. Sản phẩm thu hoạch chủ yếu chỉ bán nguyên liệu thô cho Trung Quốc, Thái Lan. Bán xong, ngoài một ít tiền thu về thì không mang lại giá trị gì cho người dân, doanh nghiệp và đất nước. Do vậy, trái dừa chỉ là nguồn thu nhập phụ của nhiều bà con nông dân. Cuộc lội ngược dòng này bắt đầu từ khi một số doanh nghiệp không chấp nhận cảnh bán rẻ nguồn tài nguyên quý này nên đã học hỏi và đầu tư mạnh vào lĩnh vực chế biến dừa thành các sản phẩm có giá trị cao hơn.

"Nếu 10 năm trước chúng ta chỉ xuất khẩu dừa nguyên liệu và sản phẩm thô, thì hiện nay doanh nghiệp Bến Tre phải nhập nguyên liệu từ nước ngoài đặc biệt là Indonesia về để phục vụ sản xuất, chế biến xuất khẩu. Công suất các nhà máy tăng nhanh nhưng vùng sản xuất và nguyên liệu trong nước không phát triển kịp", ông Đức lý giải.

Thống kê của UBND tỉnh Bến Tre (cũ) cho biết, tổng kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng từ trái dừa mang về cho địa phương nguồn doanh thu đến 516 triệu USD năm 2024. Trái dừa góp phần đưa tổng doanh thu xuất khẩu của địa phương cán mốc 1,75 tỉ USD, tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm 2023 và đứng thứ 3 ở ĐBSCL. Đặc biệt, giá dừa nguyên liệu (dừa khô) trước chỉ dao động trong khoảng 50.000 đồng/chục (12 trái) thì đến năm 2024 và năm 2025 đã tăng lên 130.000 đồng rồi 180.000 đồng/chục, thậm chí cao hơn. Sản phẩm dừa từ Bến Tre hiện đã được xuất khẩu đi trên 150 nước, các mặt hàng chế biến từ dừa tăng trưởng mạnh như nước cốt dừa, nước dừa, sữa dừa đóng hộp. Nhu cầu tiêu thụ tăng, giá dừa tăng, không chỉ mang về nguồn thu lớn cho địa phương và doanh nghiệp mà còn trực tiếp giúp cải thiện nguồn thu nhập cho hơn 200.000 hộ dân trồng dừa ở địa phương.

Đến cường quốc thứ 4 thế giới về chế biến dừa

Ông Trần Văn Đức cho biết: Riêng với BEINCO, trong những năm gần đây nhờ liên kết với nông dân xây dựng vùng dừa nguyên liệu đạt tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế và đầu tư thiết bị, công nghệ sản xuất hiện đại để chế biến sâu các sản phẩm dầu dừa, cơm dừa, sữa dừa, nước dừa... Nhờ vậy, sản phẩm của công ty đã xuất khẩu đến 40 nước trên thế giới, trong đó có EU, Mỹ, Trung Đông và các nước châu Á. Với đà tăng trưởng như hiện tại thì riêng tỉnh Bến Tre (cũ) trái dừa sẽ mang về nguồn thu đến 600 - 700 triệu USD trong năm nay. "Sau khi thực hiện sáp nhập với Vĩnh Long, Trà Vinh; không gian phát triển của sản phẩm dừa sẽ được mở rộng lên rất nhiều, có thể chạm mốc tỉ USD trong tương lai không xa", ông Đức lạc quan.

Cũng là người gắn bó với ngành dừa, bà Đặng Huỳnh Ức My, Chủ tịch HĐQT Công ty CP xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex), cho biết: Ngành dừa VN đang bước vào giai đoạn tăng trưởng vượt bậc. Từ con số kim ngạch xuất khẩu 280 triệu USD năm 2010, ngành dừa đã đạt 1,6 tỉ USD vào năm 2023 dù tổng diện tích trồng dừa cả nước hơn 200.000 ha. VN hiện là quốc gia xuất khẩu sản phẩm từ dừa lớn thứ 4 tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương. VN cũng là nhà cung cấp và trung tâm đổi mới hàng đầu của ngành dừa toàn cầu. "Là doanh nghiệp dừa hàng đầu VN và đứng thứ 6 thế giới, chúng tôi mong muốn đồng hành cùng các bên liên quan để khai thác sâu chuỗi giá trị cây dừa, đưa sản phẩm dừa trở thành biểu tượng châu Á và ngành công nghiệp tiêu biểu của thế kỷ", bà Ức My nói.

Theo các chuyên gia và doanh nghiệp, so với một số nước trong khu vực, ngành dừa VN còn khá non trẻ và do đó có nhiều cơ hội để tiếp tục đầu tư, phát triển. Nếu Philippines, Indonesia có hơn 3 triệu ha dừa thì VN chỉ khoảng 200.000 ha. Điều này cho thấy VN đã khai thác rất tốt chuỗi giá trị để gia tăng kim ngạch trong khi diện tích và sản lượng còn hạn chế. Tuy nhiên, nếu so với một số nước trong khu vực, như Thái Lan, đã phát triển một hệ sinh thái các doanh nghiệp ngành dừa thì việc đầu tư của VN cũng còn hạn chế và cần một định hướng chính sách hỗ trợ.

Một doanh nghiệp trong ngành này cho rằng, để phát triển bền vững ngành dừa, ngoài câu chuyện thị trường và giá cả cần phải giải quyết bài toán liên kết chuỗi giá trị. Bởi dù cho trái quanh năm, nhưng cây dừa và sức tiêu thụ dừa có tính mùa vụ. Vào mùa nắng, nhu cầu tiêu thụ dừa tăng, sản lượng cho thu hoạch ít nên giá cao. Do vậy, nông dân thường bán dừa tươi dẫn đến việc nhà máy thiếu nguyên liệu để hoạt động. "Việc bà con nông dân có thu nhập cao là điều rất tốt nhưng về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến tính bền vững của cả chuỗi giá trị. Do vậy cần có sự tổ chức, hợp tác giữa nông dân và doanh nghiệp cũng như nhà nước. Bên cạnh đó, nhà nước cần có định hướng cho ngành dừa VN phát triển bền vững từ chính sách đầu tư vùng nguyên liệu, thúc đẩy các viện trường nghiên cứu lai tạo giống mới cho năng suất và chất lượng tốt hơn. Hiện tại, một số giống dừa truyền thống của chúng ta có xu hướng bị thoái hóa dần ảnh hưởng đến ngành này trong tương lai", vị này nhấn mạnh.

Trung tâm của ngành công nghiệp hàng chục tỉ USD

Ông Nuwan Chinthaka, Phó chủ tịch Hiệp hội Dừa thế giới, cho biết: Tính đến cuối năm 2023, ngành dừa thế giới có tổng giá trị lên đến trên 14 tỉ USD và đang tăng trưởng với tốc độ 2 con số. Trong số này, sản phẩm nước dừa chiếm giá trị 5,7 tỉ USD, tương đương tỷ lệ 46% và cơm dừa chiếm 5,2 tỉ USD, bằng 41%. Tổng giá trị xuất khẩu ngành dừa đang tăng nhanh và có thể đạt tới con số vài chục tỉ USD trong những năm tiếp theo do nhu cầu tiêu thụ sản phẩm dừa của thế giới tăng cao. Ngày nay, dừa là loại sản phẩm có tính ứng dụng rất cao không chỉ trong lĩnh vực thực phẩm mà còn cả trong ngành dược phẩm và mỹ phẩm. Do vậy, tiềm năng và giá trị của dừa tăng rất mạnh. Với sự đầu tư mạnh vào khoa học công nghệ, sẽ giúp ngành này gia tăng giá trị rất nhanh trong lĩnh vực chế biến dược phẩm và mỹ phẩm.

Ông Trần Văn Đức tự hào: Cây dừa Bến Tre cũng như ĐBSCL nói chung có lợi thế rất lớn so với các nước trong khu vực. Nhờ phù sa sông Mê Kông bồi đắp nên quả dừa có mùi vị rất đặc trưng; thơm nhẹ, béo ngậy, độ ngọt trong nước dừa cao và hàm lượng tinh dầu trong dừa cũng vượt trội so với các loại dừa của các nước trong khu vực. "Các khách hàng của chúng tôi ở Mỹ hay châu Âu sau khi dùng thử sản phẩm, đặc biệt thích thú. Trong bối cảnh hiện nay, nhiều loại cây trồng có giá trị kinh tế cao nên bản thân chúng phải cạnh tranh gay gắt lẫn nhau thì cây dừa ở ĐBSCL lại khác. Đây là loại cây có khả năng thích nghi với điều kiện tự nhiên rất tốt, chống chịu các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt như nắng gắt, khô hạn, mưa bão, xâm nhập mặn… Đó là lợi thế lớn trong bối cảnh ngành nông nghiệp đối mặt với thách thức lớn về biến đổi khí hậu. "Trồng dừa bà con rất an nhàn, ít tốn công chăm sóc, chỉ cần làm sạch cỏ dại, bồi đất, thỉnh thoảng bón phân. Tới tháng thì hái trái, thành ra nông nhàn rất khỏe", ông Đức hồ hởi.

Một đặc điểm nổi trội khác theo ông Đức là cây dừa có vòng đời lên đến 60 năm. Nông dân có thể xen canh và cải tạo vườn dừa bằng các giống mới có năng suất cao trước khi những vườn cũ lão hóa. Chưa kể, năng suất dừa ở ĐBSCL từ 11.000 - 12.000 trái/ha/năm, cao nhất thế giới. Xếp sau là Ấn Độ với năng suất bình quân khoảng 8.000 trái/ha và đứng thứ 3 là Thái Lan. Còn năng suất dừa bình quân của Indonesia và Philippines chỉ khoảng 4.500 trái/ha.

Ông Cao Bá Đăng Khoa, Tổng thư ký Hiệp hội Dừa VN, cho biết: Số nhà máy chế biến hiện đại được đầu tư bài bản tại VN đang tăng nhanh. Nếu năm 2015 chỉ có 8 nhà máy thì đến nay đã có trên 45 nhà máy với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp lớn có tên tuổi như Betrimex, AIG, Lương Quới, BEINCO... Nhờ vậy thị trường xuất khẩu cũng mở rộng từ 80 lên tới 125 thị trường. Trước đây chỉ có khoảng 40 sản phẩm chế biến sâu thì giờ đã lên đến hàng trăm sản phẩm và nhu cầu tiêu thụ vẫn đang tăng mạnh.