Định kiến về những cỗ máy khoa học

Cuốn "The Shape of Wonder: How Scientists Think, Work, and Live" đưa thế giới khoa học đến gần cuộc sống và đưa các nhà khoa học đến gần với độc giả, theo Science News.

Ảnh: Ted.

Khi nghe thấy nghề nghiệp của ai đó là một nhà khoa học thần kinh, chuyên nghiên cứu cách các tế bào não phát triển, phản ứng thông thường là chúng quá phức tạp, khô khan, thậm chí đáng sợ.

Tuy nhiên, khi không trong giờ làm việc để giải mã bí ẩn của bộ não, nhà khoa học đó cũng giống như bao người khác. Vào thời gian rảnh rỗi, bà có thể xem phim Netflix và chạy bộ. Khi gặp gỡ bạn bè vào buổi sáng, bà cũng nói về những cuốn sách mình đang đọc, trong đó có rất nhiều tác phẩm là tiểu thuyết.

Khoảng 0,1% dân số toàn cầu, khoảng 8,8 triệu người, tự nhận mình là nhà khoa học. Con số này có nghĩa là 99,9% còn lại không hiểu rõ hoặc thậm chí không biết một nhà khoa học là như thế nào.

Giới khoa học đang làm gì?

Có lẽ sự xa lạ đó là lý do gần một phần tư người Mỹ nói rằng họ không tin các nhà khoa học và không cho rằng giới khoa học đang làm việc vì lợi ích tốt nhất của nhân loại.

Trong cuốn sách mới The Shape of Wonder, hai nhà vật lý Alan Lightman và Martin Rees muốn thay đổi nhận thức này của công chúng bằng cách làm sáng tỏ những gì các nhà khoa học làm, động lực của họ là gì và mục tiêu họ đang phấn đấu.

Ảnh: Amazon.

Lightman và Rees đưa độc giả vào thế giới nội tâm của các nhà khoa học, chia sẻ suy nghĩ và hành động của họ. Bằng cách quan sát thế giới vật chất và áp dụng các kỹ năng tư duy phản biện, các nhà khoa học liên tục đặt ra các giả thuyết về cách thức vận hành của vũ trụ và tìm cách kiểm chứng. Quá trình cơ bản này là nền tảng cho nhiều tiến bộ xã hội, bao gồm sản xuất lương thực tăng lên, tuổi thọ trung bình được kéo dài hơn và các phương pháp điều trị bệnh tật.

Tuy nhiên, các nhà khoa học không phải là những cỗ máy nghiên cứu. Họ, giống như bất kỳ con người nào khác, đều có thể bị chi phối bởi cảm xúc và có những thành kiến riêng. Nhưng với tư cách là một tập thể, một cộng đồng, họ làm việc cùng nhau, hướng đến việc liên tục cải thiện hiểu biết chung về thế giới một cách khách quan.

Cách họ đi đến những khám phá của mình có thể khác nhau, một số phát hiện là tình cờ trong khi những phát hiện khác đến từ các nỗ lực nghiên cứu không ngừng nghỉ. Tuy nhiên, điểm chung là tâm thế sẵn sàng của các nhà khoa học, được hình thành qua nhiều năm nghiên cứu và cho phép các nhà khoa học nhận ra những phát hiện đáng chú ý ngay khi nó diễn ra.

Chân dung các nhà khoa học

Có lẽ phần hấp dẫn nhất của cuốn sách là chân dung các nhà khoa học, hé lộ cuộc sống thường ngày, động lực nghiên cứu và sức ảnh hưởng của họ. Không giống hình ảnh chung chung về những người lập dị và vụng về thường thấy trong văn hóa đại chúng, các nhà khoa học là một tập hợp đa dạng. Độc giả được gặp gỡ các nhà khoa học đương đại, chẳng hạn Lace Riggs, một nhà khoa học thần kinh người Mỹ ngoài 30 tuổi xuất thân từ tầng lớp lao động, và Magdalena Lenda, một nhà sinh thái học người Ba Lan ngoài 40 tuổi yêu thích điệu tango Argentina.

Các nhà khoa học tìm hiểu lịch sử cũng được chú ý, bao gồm Barbara McClintock, một nhà di truyền học người Mỹ đã giành giải Nobel Sinh lý học và Y khoa năm 1983 nhờ phát hiện ra gene nhảy đi trước thời đại hơn 30 năm. Cho tới nay bà là người phụ nữ duy nhất nhận giải Nobel Y học mà không phải chia sẻ cùng người khác. Ngoài ra còn có Govind Swarup, được nhớ đến như "cha đẻ của lĩnh vực thiên văn học vô tuyến ở Ấn Độ".

Barbara McClintock, nhà di truyền học người Mỹ đã giành giải Nobel Sinh lý học và Y khoa năm 1983. Ảnh: Science News.

Tuy nhiên, trong khi đối tượng độc giả hướng tới của cuốn sách dường như là những người không có kiến thức nền về khoa học, đôi khi các tác giả lại sử dụng thuật ngữ hàn lâm và tài liệu tham khảo mà không giải thích, chẳng hạn PubMed (một cơ sở dữ liệu bài báo khoa học mà các nhà nghiên cứu y sinh thường sử dụng).

Ngoài ra, cuốn sách cũng nhiều lần nhắc đến những thành tựu khoa học của James Watson, nhà sinh vật học đoạt giải Nobel và góp phần khám phá cấu trúc xoắn kép của DNA vào những năm 1950. Tuy nhiên, các tác giả không lưu ý rằng những bình luận phân biệt chủng tộc, phân biệt giới tính và kỳ thị người đồng tính sau này đã làm hoen ố di sản khoa học của Watson.

Trong khi vẫn còn một số điều cần nói về cách triển khai cuốn sách, thì các tác giả chắc chắn đã góp phần đưa giới khoa học đến gần hơn với đời thường. Họ cũng lập luận rằng các nhà khoa học phải đóng vai trò là nền tảng kiến thức cho các nhà hoạch định chính sách và công chúng.

Trong thời đại đầy chia rẽ với sự tràn lan của tin giả, tư duy dựa trên bằng chứng đang dần mai một. Chuyên môn của các nhà khoa học có thể giúp con người giải quyết một số mối quan ngại lớn nhất về đạo đức hiện nay, liên quan đến các chủ đề như trí tuệ nhân tạo và chỉnh sửa gen.

Bằng cách kết nối với những con người đằng sau khoa học, công chúng sẽ nhận ra các nhà khoa học không phải là những tinh hoa xa xôi khó nắm bắt mà vẫn luôn là những thành viên gần gũi của xã hội và sẵn sàng đóng góp.