Đầu não của kẻ địch chứng kiến nước Việt Nam độc lập ra đời

Ông Dương Trung Quốc chia sẻ nhiều câu chuyện xoay quanh quyết định của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thời gian, địa điểm tổ chức Lễ Tuyên ngôn Độc lập, tại buổi ra mắt sách "Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Phủ Chủ tịch ngày nay".

Phủ Chủ tịch ngày này. Nguồn: Nic Hilditch-Short.

Phủ Chủ tịch ngày nay, trước đây là Phủ Toàn quyền Đông Dương, ban đầu được xây dựng làm dinh thự cho người đứng đầu Liên bang Đông Dương. Ngày 2/9/1945, công trình đã chứng kiến thời khắc lịch sử khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, Phủ Chủ tịch là biểu tượng quan trọng trong lịch sử, "nơi chứng kiến sự kết thúc của chế độ thuộc địa, kết thúc chủ nghĩa phát xít, kết thúc nền quân chủ phong kiến ngàn năm”.

Nhà sử học cho rằng Bác Hồ chọn Quảng trường Ba Đình để đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, một phần vì nó nằm sát Phủ Toàn quyền Đông Dương - vốn là trung tâm đầu não của chế độ thuộc địa.

Tại sự kiện ra mắt cuốn sách Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Phủ Chủ tịch ngày nay hôm 15/6, ông Dương Trung Quốc đã có nhiều chia sẻ về công trình đặc biệt này.

Ông Dương Trung Quốc phát biểu tại lễ ra mắt sách Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Phủ Chủ tịch ngày nay. Ảnh: Việt Tiệp.

Nước Việt Nam tuyên bố độc lập ngay trước trung tâm đầu não của kẻ địch

Được xây dựng đầu thế kỷ XX, Phủ Toàn quyền ở Hà Nội được coi là đầu não chính trị của toàn xứ Đông Dương thuộc Pháp (Indochine française). Đến mùa Thu năm 1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập trước quốc dân, đồng bào.

Người lựa chọn Quảng trường Ba Đình làm nơi tổ chức Lễ Độc lập không chỉ do đó là không gian đủ rộng để tập trung đông đảo đồng bảo đến tham dự, mà còn vì nó nằm kế ngay cửa Phủ Toàn quyền. Toàn thể việc tuyên bố nước Việt Nam độc lập được diễn ra ngay vùng trung tâm chính trị cũ của kẻ địch, thể hiện thái độ muốn phá bỏ hoàn toàn chính quyền thực dân Pháp của Việt Nam.

Tháng 10 năm 1954, Hà Nội được giải phóng. Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ, Trung ương Đảng từ chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô. Người đề nghị sử dụng Phủ Toàn quyền Đông Dương làm nơi làm việc và tiếp khách của Chính phủ và Nhà nước Việt Nam. Kể từ đó, tòa nhà được đổi tên thành Phủ Chủ tịch. Bản thân Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ khiêm tốn chọn cho mình ngôi nhà nhỏ cạnh ao cá để sống và làm việc.

Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, toàn bộ không gian sống và làm việc của Người tại Khu Phủ Chủ tịch được bảo tồn nguyên trạng, riêng tòa nhà Phủ Chủ tịch tiếp tục được sử dụng để thực hiện các nghi lễ ngoại giao cũng như các hoạt động đối nội quan trọng của đất nước.

Với những giá trị to lớn về lịch sử và văn hóa, Phủ Chủ tịch và toàn bộ Khu Di tích đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt quan trọng vào năm 2009. Không những thế, năm 2017, Phủ Chủ tịch còn được tạp chí Architecture Digest của Mỹ bình chọn là một trong 13 dinh thự đẹp nhất thế giới.

Phòng ăn lớn của Phủ Toàn quyền cũ (nguồn ANOM). Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I.

Lễ Tuyên ngôn Độc lập là một cuộc chạy đua về thời gian

Chia sẻ tại sự kiện ra mắt sách, nhà nghiên cứu lịch sử Dương Trung Quốc kể thêm những câu chuyện thể hiện tinh thần quyết liệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ trong những ngày Tháng Tám năm đó.

“Một thành công lớn, thực hiện ý đồ rất quan trọng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra, là chúng ta tuyên ngôn độc lập trước khi Đồng Minh đến. Để khi Đồng Minh đến, chúng ta là chủ đón khách, chứ không phải là Đồng Minh đến để giao quyền tự trị hay quyền độc lập cho. Lúc đó là một cuộc chạy đua về thời gian”, ông Dương Trung Quốc nhận định.

Ông chia sẻ thêm chi tiết, vào ngày 26/8/1945, trước ngày Tuyên ngôn Độc lập, có một người Mỹ xuất hiện ở Việt Nam, là Thiếu tá Archimedes L.A. Patti - trưởng ban Đông Dương của Cơ quan Phục vụ chiến lược Hoa Kỳ OSS, tức tình báo chiến lược của Mỹ ở Việt Nam. Ông đến Việt Nam với tư cách tiền trạm.

Khi nghe tin ông đến, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổ chức nghi một lễ nghinh đón đúng theo nghi thức quốc gia, tại địa điểm ông Patti ở (nay là trụ sở của báo Nhân Dân tại Hàng Trống, TP Hà Nội).

Ông Võ Nguyên Giáp và tất cả quan chức của Việt Nam đều tới làm lễ nghi thức, có quốc kỳ, quốc thiều của hai quốc gia. Nghi thức này thể hiện rõ đất nước đã có chủ nhân.

“Phủ Chủ tịch là nơi chứng kiến sự kết thúc của chế độ thuộc địa nói riêng, rộng lớn hơn là kết thúc chủ nghĩa phát xít, kết thúc nền quân chủ phong kiến ngàn năm”, nhà nghiên cứu nhấn mạnh.

Sau ngày giải phóng Thủ đô, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng và Chính phủ nghiên cứu và quyết định chọn khu vực quanh phố Phan Đình Phùng, Quán Thánh là nơi ở và nơi làm việc của Bác.

Với mong muốn đảm bảo điều kiện làm việc tốt nhất và đáp ứng những nghi lễ ngoại giao khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đón tiếp khách trong nước và quốc tế, Trung ương Đảng, Chính phủ đã mời Người về ở và làm việc tại Phủ Toàn quyền xưa, nhưng Người khước từ.

Người nói: “Trước kia đây là Phủ Toàn quyền, nhưng việc xây dựng nên công trình kiến trúc này là bàn tay của những người thợ Việt Nam. Bây giờ nhân dân được tự do, đất nước độc lập, quyền làm chủ tòa nhà phải thuộc về nhân dân”.

Cuốn sách Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Phủ Chủ tịch ngày nay. Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I.

Người đề nghị dùng tòa nhà làm nơi làm việc, tiếp khách của Chính phủ, Nhà nước Việt Nam.

Chia sẻ với Tri thức - Znews về câu chuyện Bác chỉ chọn ngôi nhà nhỏ (ngôi nhà của người thợ điện phục vụ Phủ Toàn quyền Pháp) để ở, ông Dương Trung Quốc nói: “Hành động này thể hiện Bác là người hết sức nhạy cảm. Bất kỳ hành động nào, Bác cũng nghĩ đó có thể trở thành tấm gương cho người khác. Từ lâu, Bác đã muốn lên án quan cách mạng, có một chút cương vị là đòi hỏi lợi ích, vật chất, tỏ ra cách sống xa rời người dân. Bác chọn có thể vì thói quen, ý thích, nhưng quan trọng nhất đó là một tấm gương”.

Cuốn sách Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Phủ Chủ tịch ngày nay không chỉ mô tả lịch sử hình thành một công trình kiến trúc mà quan trọng hơn là những gì đã diễn ra trong hơn một thế kỷ tồn tại giữa trung tâm một thủ đô của xứ Đông Dương thuộc Pháp, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Cuốn sách được viết thành những mục chuyện nhỏ kèm theo các hình ảnh lưu trữ, mang lại cho bạn đọc không chỉ những hiểu biết về một không gian kiến trúc mà còn là một không gian lịch sử thiêng liêng, cô đọng một chặng đường đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng nền tự chủ quốc gia.