21 lần đóng cửa của chính phủ Mỹ trong lịch sử

Chính phủ Mỹ ngày 5/11 bước sang ngày đóng cửa thứ 36, trở thành đợt đóng cửa dài nhất lịch sử, với những hệ lụy đang lan rộng và tác động ngày càng trầm trọng đến người dân.

Theo CNN, trong 50 năm qua, chính phủ Mỹ đã trải qua 21 đợt đóng cửa, trong đó lần đầu tiên diễn ra vào năm 1976 dưới thời tổng thống Gerald Ford, kéo dài 11 ngày. Dưới thời tổng thống Jimmy Carter, chính phủ Mỹ đóng cửa 5 lần, với lần dài nhất 17 ngày diễn ra năm 1978.

Trong 6 đợt chính phủ Mỹ đóng cửa đó, các cơ quan liên bang vẫn hoạt động bình thường trong thời gian chờ quốc hội phê duyệt ngân sách, với niềm tin quốc hội sẽ phá thế bế tắc thành công. Bởi vậy, đây được coi là những đợt đóng cửa "một phần" và không gây nhiều xáo trộn đến bộ máy liên bang hay cuộc sống của người dân.

Thay đổi diễn ra vào năm 1980-1981, khi bộ trưởng tư pháp Benjamin Civiletti cho rằng các cơ quan liên bang buộc phải ngừng hoạt động hoặc đóng cửa một phần cho đến khi được cấp kinh phí trở lại. Thay đổi này khiến tác động từ tình trạng đóng cửa chính phủ với nền chính trị và xã hội Mỹ trở nên nghiêm trọng hơn.

Kể từ mốc này, chính phủ Mỹ đã trải qua tổng cộng 15 lần đóng cửa, trong đó có 8 lần dưới thời tổng thống Ronald Reagan.

Lần đóng cửa hiện tại bắt đầu từ ngày 1/10, sau khi phe Cộng hòa và Dân chủ không thể nhất trí các điều khoản cho ngân sách năm tài khóa 2026.

Các nghị sĩ Dân chủ từ chối phê chuẩn dự luật, trừ khi trợ cấp bảo hiểm y tế theo Đạo luật Chăm sóc sức khỏe Hợp túi tiền (ACA), dự kiến hết hạn cuối năm nay, được gia hạn. Phe Cộng hòa lại giữ quan điểm rằng chăm sóc y tế và vấn đề khác cần được bàn thảo tách biệt với tiến trình phê duyệt ngân sách nên không chịu nhượng bộ yêu cầu của phe Dân chủ.

Các nghị sĩ Cộng hòa cuối tháng 9 soạn một ngân sách ngắn hạn "sạch", không có nội dung tranh cãi, cho phép chính phủ hoạt động đến ngày 21/11. Phe này không gặp nhiều khó khăn khi thông qua dự luật tại Hạ viện, bởi họ chỉ cần vượt mức quá bán. Trở ngại chính hiện nằm ở Thượng viện, nơi họ cần ít nhất 60 phiếu thuận và phải tìm kiếm thêm sự ủng hộ phe Dân chủ.

Thượng viện đã bỏ phiếu 14 lần về dự luật ngắn hạn và đều thất bại. Lần gần nhất diễn ra chiều 4/11, với 54 phiếu thuận, 44 phiếu chống và hai nghị sĩ không tham gia.

Tác động từ đợt đóng cửa ngày càng nghiêm trọng. Hàng trăm nghìn công chức liên bang phải nghỉ việc tạm thời hoặc làm việc không lương, nhiều chương trình đối mặt nguy cơ dừng triển khai vì cạn ngân sách, trong đó có Chương trình Hỗ trợ Dinh dưỡng Bổ sung (SNAP) đang có khoảng 42 triệu người dựa vào để đáp ứng nhu cầu thực phẩm cơ bản.

Người tham gia ACA đối mặt phí bảo hiểm y tế tăng vọt, một số trường hợp lên tới 300%. Nhiều sân bay đối mặt tình trạng chậm trễ do thiếu nhân lực kiểm soát viên không lưu.

Trong khi lãnh đạo Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer kêu gọi đàm phán nghiêm túc về ACA, Tổng thống Trump lại kêu gọi phe Cộng hòa xóa bỏ quy định cần ít nhất 60 phiếu thuận tại Thượng viện để tự mình thông qua dự luật ngân sách. Tuy nhiên, lãnh đạo Cộng hòa tại Thượng viện John Thune bác bỏ phương án này, cho rằng nỗ lực đó sẽ gây nhiều hệ lụy về sau.

Lần chính phủ đóng cửa gần nhất kéo dài 35 ngày, từ ngày 22/12/2018, cũng diễn ra trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump.

Ông chủ Nhà Trắng khi đó yêu cầu quốc hội cấp ngân sách cho kế hoạch xây tường biên giới Mỹ - Mexico để đối phó nhập cư trái phép. Lúc này, đảng Cộng hòa kiểm soát Thượng viện và vừa để mất Hạ viện vào tay đảng Dân trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2018.

Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi từ chối thương lượng về ngân sách, trừ khi Tổng thống Trump cho phép chính phủ mở cửa trở lại. Ông chủ Nhà Trắng chấp nhận nhượng bộ khi tình trạng đóng cửa khiến hoạt động tại nhiều sân bay bị ảnh hưởng, hàng trăm nghìn công chức không được trả lương.

Ông Trump ký ban hành dự luật ngân sách ngắn hạn cho phép chính phủ hoạt động ba tuần, không gồm điều khoản về tường biên giới. Quốc hội Mỹ sau đó tránh kịch bản đóng cửa lặp lại khi thông qua ngân sách cấp hơn 1,3 tỷ USD để xây tường biên giới, thấp hơn nhiều so với mức 5,7 tỷ USD ông Trump đề nghị.

Văn phòng Ngân sách Quốc hội Mỹ ước tính đợt đóng cửa khi đó khiến nền kinh tế Mỹ thiệt hại vĩnh viễn khoảng 3 tỷ USD. Chính phủ Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump cũng đóng cửa thêm một lần, nhưng chỉ trong hai ngày và không gây nhiều tác động.

Năm 2013, chính phủ Mỹ đóng cửa 16 ngày, kể từ ngày 30/9. Nhóm cực hữu trong đảng Cộng hòa, kiểm soát Hạ viện, yêu cầu bổ sung nội dung chặn triển khai ACA của tổng thống Barack Obama vào dự luật chi tiêu. Các dự luật mà Hạ viện trình lên đều bị Thượng viện do đảng Dân chủ kiểm soát bác bỏ.

Căng thẳng leo thang khi phe Cộng hòa tại Hạ viện còn cản trở nỗ lực nâng trần nợ công, đẩy nguy cơ Mỹ vỡ nợ lên cao. Tổng thống Obama khi đó tuyên bố không nhượng bộ. Tình trạng bế tắc kết thúc sau các cuộc đàm phán lưỡng đảng tại Thượng viện, phe Cộng hòa cuối cùng không giành được nhượng bộ đáng kể nào về ACA.

Dưới thời tổng thống Bill Clinton, thành viên đảng Dân chủ, chính phủ Mỹ trải qua hai đợt đóng cửa, xoay quanh bất đồng giữa ông và phe Cộng hòa kiểm soát lưỡng viện về cam kết cân bằng ngân sách.

Quốc hội Mỹ năm 1995 thông qua một ngân sách tạm thời nhằm duy trì hoạt động của chính phủ, trong đó có điều khoản tăng phí Medicare và buộc ông Clinton phải cân bằng ngân sách trong vòng 7 năm. Ông Clinton phủ quyết dự luật này, khiến chính phủ đóng cửa từ ngày 13/11/1995. Sau 5 ngày, Nhà Trắng và quốc hội nhất trí cấp ngân sách cho chính phủ hoạt động vài tuần để tiếp tục đàm phán.

Tuy nhiên, khoảng thời gian không đủ để các bên vượt qua bất đồng, dẫn đến đợt đóng cửa tiếp theo dài 21 ngày, bắt đầu từ ngày 15/12/1995. Căng thẳng kết thúc khi phe Cộng hòa chấp thuận nhượng bộ, lãnh đạo Cộng hòa tại Thượng viện Bob Dole cho rằng mọi chuyện đã "hơi lố bịch".

Ngày 5/10/1990, chính phủ Mỹ bắt đầu đóng cửa kéo dài ba ngày, khi tổng thống George H.W. Bush, đảng Cộng hòa, tuyên bố sẽ phủ quyết một dự luật ngân sách tạm thời nếu nó không kèm theo kế hoạch giảm thâm hụt ngân sách. Quốc hội Mỹ, với đảng Dân chủ kiểm soát lưỡng viện, cuối cùng thông qua một dự luật ngân sách với cam kết cắt giảm thâm hụt và ông Bush ký duyệt.

Dưới thời tổng thống Ronald Reagan, đảng Cộng hòa, chính phủ Mỹ đóng cửa tổng cộng 8 lần, mỗi lần kéo dài 1-3 ngày, trong đó năm 1981, 1983, 1986 và 1987 đóng cửa một lần, năm 1982 và 1984 đóng cửa hai lần.

Như Tâm (Theo AP, CNN, CBS News)