Dân số đối mặt với tình trạng 'già trước khi giàu', thanh niên phải làm gì?

Tại Diễn đàn đối thoại chính sách về sự tham gia của thanh niên thích ứng với già hóa dân số năm 2025, các chuyên gia cho biết Việt Nam là một trong những nước già hóa nhanh nhất thế giới.

Ngày 30.5, T.Ư Đoàn phối hợp với Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc (UNFPA) tổ chức Diễn đàn đối thoại chính sách về sự tham gia của thanh niên thích ứng với già hóa dân số năm 2025.

Tham gia diễn đàn có anh Nguyễn Tường Lâm, Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch T.Ư Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam; ông Matthew David Jackson, Trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam, cùng các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, các cán bộ Đoàn và đoàn viên thanh niên.

Tình trạng "già trước khi giàu"

Phát biểu tại diễn đàn, anh Nguyễn Tường Lâm cho biết Việt Nam đang bước vào một giai đoạn quan trọng trong quá trình phát triển. 

"Chúng ta cũng nhận thấy rằng, tình trạng già hóa dân số đang là một vấn đề lớn mà chúng ta cần phải đối mặt trong tương lai gần. Sự thay đổi trong cơ cấu dân số không chỉ tác động đến kinh tế, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề việc làm, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và phúc lợi xã hội", anh Nguyễn Tường Lâm nói.

Chia sẻ tại chương trình, các chuyên gia cho biết, từ năm 2011 Việt Nam bắt đầu quá trình già hóa dân số và là một trong số các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Theo dự báo đến năm 2039, dân số từ 60 tuổi trở lên khoảng 22,8 triệu người (chiếm 20,6%).

Tuổi trung bình của người Việt Nam năm 2024 là 74,7 tuổi; trong đó, tuổi thọ của nam giới là 72,3 tuổi, của nữ giới là 77,3 tuổi. So với năm 2019, tuổi thọ bình quân của Việt Nam đã tăng lên 1,1 năm. Việt Nam được dự báo sẽ chuyển từ xã hội "già hóa" sang xã hội "già" vào năm 2036.

Ông Lê Minh Đức, cán bộ Truyền thông quốc gia (Tổ chức HelpAge International tại Việt Nam) thông tin, so sánh với các quốc gia khác trên thế giới, có thể dễ dàng thấy được rằng thời gian để chuyển đổi cơ cấu dân số từ "già hóa" sang "già" ở Việt Nam thuộc hàng ngắn nhất, chỉ khoảng 18 - 25 năm, trong khi các quốc gia phát triển có thể có từ 40 - 80 năm hoặc hơn thế cho cùng quá trình.

"Sự chuyển đổi nhanh chóng này khiến Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, bao gồm: áp lực lên hệ thống an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe; nguy cơ thiếu hụt lao động trẻ; tình trạng "già trước khi giàu" khi nền kinh tế và hệ thống phúc lợi xã hội chưa phát triển đầy đủ; đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về những chính sách và giải pháp thích ứng toàn diện, bền vững, để không chỉ ứng phó với già hóa, mà còn biến già hóa thành một cơ hội cho phát triển kinh tế - xã hội", ông Đức nói.

Chuẩn bị cho tuổi già ngay từ khi còn trẻ

Chia sẻ tại diễn đàn, các chuyên gia cũng đưa ra những thách thức cho thanh niên khi Việt Nam sẽ bước sang giai đoạn "xã hội già". TS Đặng Vũ Cảnh Linh (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thanh niên T.Ư Đoàn) cho biết, thanh niên hiện tại sẽ phải đối mặt với gánh nặng ngày càng tăng trong việc đồng thời vừa trở thành động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời chuẩn bị cho một tương lai khi chính họ sẽ phải gánh vác trách nhiệm chăm sóc một số lượng lớn người cao tuổi, trong bối cảnh nguồn lực hạn chế và hệ thống an sinh xã hội chưa hoàn thiện.

Ông Linh cho rằng, gánh nặng tài chính mà thế hệ thanh niên hiện tại sẽ phải gánh vác trong tương lai không chỉ dừng lại ở việc đóng góp vào hệ thống hưu trí và bảo hiểm y tế cho thế hệ đi trước, họ đồng thời cũng phải tự chuẩn bị tài chính cho tuổi già của chính mình.

"Thách thức này đòi hỏi một sự thay đổi cơ bản trong nhận thức và hành vi của thế hệ thanh niên về tiết kiệm, đầu tư và chuẩn bị tài chính cho tương lai. Truyền thống ở Việt Nam, nhiều người có xu hướng dựa vào gia đình và con cái để được chăm sóc khi về già. Tuy nhiên, trong bối cảnh tỷ lệ sinh giảm mạnh và cơ cấu gia đình ngày càng nhỏ hóa, mô hình chăm sóc người già truyền thống này sẽ không còn khả thi. 

Thế hệ thanh niên hiện tại sẽ phải học cách trở nên tự lực hơn trong việc chuẩn bị cho tuổi già, điều này đòi hỏi họ phải có kiến thức về tài chính cá nhân, đầu tư và quản lý rủi ro", ông Linh nói.

Bà Phạm Thị Oanh (Phó trưởng phòng Người cao tuổi, Cục Dân số, Bộ Y tế) cũng cho biết việc già hóa tăng nhanh, cũng gia tăng các bệnh tật của người già, vì thể thanh niên phải chuẩn bị cho tuổi già ngay từ khi còn trẻ. 

Theo bà Oanh, cần xây dựng cuộc sống cá nhân tích cực, lành mạnh, tích lũy về tài chính, tham gia các gói bảo hiểm chăm sóc dài hạn… Đặc biệt bà Oanh cảnh báo: "Việc phải sống một mình là điều rất bất lợi đối với người cao tuổi, bởi gia đình luôn là chỗ dựa cơ bản cho mỗi thành viên khi về già".