Cú đấm ở sảnh chung cư và những vết rạn trong đời sống

Nó như một tấm gương phản chiếu những định kiến giới, tổn thương tâm lý và cả những khoảng trống đáng sợ về lòng trắc ẩn vẫn tồn tại trong xã hội.

Cơn bão phẫn nộ bùng lên ngay sau đó, nhắm vào người đàn ông vũ phu, nhưng rồi nhanh chóng phân nhánh thành nhiều luồng tranh cãi. Một số trách người vợ đi cùng đã quá thờ ơ, bàn luận về việc nạn nhân "cũng không vừa" và không ít người kết luận "đàn ông bình thường không ai làm thế".

Theo các chuyên gia, những phản ứng đa chiều này cho thấy vụ việc không phải là một khoảnh khắc "lệch chuẩn" cá biệt, mà là biểu hiện của những vấn đề đã ăn sâu.

Có ba điểm cần được nhìn lại từ vụ việc này.

Thứ nhất, vụ việc ở chung cư Định Công không cá biệt. "Tình trạng bạo lực với phụ nữ vẫn luôn là vấn đề nhức nhối trong xã hội Việt Nam", tiến sĩ An Thanh Ly, giảng viên Đại học Y Hà Nội nói.

Theo Khảo sát quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ năm 2019, 63% phụ nữ Việt Nam từng là nạn nhân của bạo lực dưới nhiều hình thức. Hơn 1/3 phụ nữ bị bạo lực thể chất hoặc tình dục bởi bạn đời và 11% bị đánh bởi người đàn ông không phải chồng hay bạn trai.

Vụ việc ở Định Công gây chấn động vì nó được ghi lại trọn vẹn bằng video, giúp công chúng chứng kiến tận mắt mức độ hung hãn. Nạn nhân và người gây bạo lực gần như xa lạ. Hơn hết, nạn nhân đã dũng cảm lên tiếng tố cáo - hành động hiếm hoi trong khi 90% nạn nhân khác chọn cách im lặng. Điều này cho thấy, cú đấm ở sảnh chung cư không phải là cá biệt, mà chỉ là phần nổi của tảng băng chìm bạo lực giới mà xã hội thường không nhìn thấy.

Thứ hai, bất bình đẳng giới ẩn sau câu nói "đàn ông đánh phụ nữ là hèn". Từ nhỏ, đàn ông thường được dạy "không được đánh con gái". Điều này dựa trên sự chênh lệch thể chất, nhưng dần bị mở rộng sang cả trí tuệ, cảm xúc. Trong công việc, đàn ông có thể đấu tranh thẳng thắn với nhau, nhưng khi đối diện với phụ nữ họ thường bị gắn mác "so đo", "tính đàn bà" nếu làm vậy.

Theo chuyên gia Nguyễn Vân Anh, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng khoa học về Giới - Gia đình - Phụ nữ và Vị thành niên (CSAGA), câu "đàn ông đánh phụ nữ là hèn" thực chất là một khuôn mẫu giới trá hình. Bề ngoài như để bảo vệ, thực chất là sự mặc định phụ nữ yếu kém, cần được bao dung, châm chước. "Đó không phải sự tôn trọng, mà là sự hạ thấp dưới lớp ngôn từ hoa mỹ", bà nói.

Thực tế, bạo lực không liên quan đến giới tính. Xã hội có đàn ông hung hăng, cũng có phụ nữ hung hăng và mọi hành vi bạo lực đều đáng bị lên án như nhau. Bất kể giới tính, không ai có quyền dùng nắm đấm để thay thế cho đối thoại.

"Sức mạnh cơ thể có thể khác nhau, nhưng trí óc chúng ta là ngang nhau. Sẽ thật bất lợi cho phụ nữ nếu đàn ông không tranh luận với họ thẳng thắn, nhiệt tình, như khi tranh luận với những người đàn ông khác", chuyên gia về giới nhấn mạnh.

Thứ ba, từ góc nhìn của phụ nữ, cảnh tượng bạo lực ở Định Công càng củng cố tâm lý "phải nhịn" khi va chạm với đàn ông để tránh phần thiệt. Nhiều ý kiến còn quay sang trách nạn nhân "cũng không vừa".

Theo các chuyên gia, đằng sau lời khuyên tưởng như thiện chí ấy là nỗi sợ ăn sâu sợ đàn ông nóng tính, khó kiểm soát, sợ sự chênh lệch về sức mạnh thể chất, sợ bạo lực có thể leo thang. Những định kiến truyền thống càng khiến bất bình đẳng giới được duy trì, khi nam giới mặc nhiên gắn với quyền lực và bạo lực, còn nữ giới bị buộc phải nhún nhường.

"Phụ nữ đã chứng kiến bạo lực nam giới từ trong gia đình ra ngoài xã hội, nên hình ảnh đàn ông bị đồng nhất với bạo lực", Vân Anh nói.

Nghiên cứu sinh Phan Văn Lê Sơn, ĐH Tâm lý quốc tế Berlin (Đức) chỉ ra thực tế đáng buồn là sự an toàn của phụ nữ nhiều khi phụ thuộc vào việc họ có làm hài lòng cảm xúc đàn ông hay không. Khi sự phòng vệ trở thành thói quen sống, phụ nữ bị tước mất quyền được tức giận, quyền được lên tiếng và thậm chí cả quyền được sai.

"Lời khuyên 'nhịn' tưởng là cách tự vệ khôn ngoan. Nhưng thực chất, nó lại dung túng cho bạo lực, tạo ra một vòng luẩn quẩn độc hại và củng cố thêm bất bình đẳng giới", ông Sơn nói.

Thứ ba, vụ bạo lực ở chung cư còn là lời cảnh tỉnh về những tổn thương tâm lý ẩn sâu trong mỗi con người.

Bạo lực không tự nhiên sinh ra. Phần lớn những người sử dụng bạo lực đều mang trong mình những tổn thương tâm lý. Họ có thể đã từng là nạn nhân của bạo hành trong quá khứ, hoặc được giáo dục trong môi trường nơi bạo lực được coi là công cụ để giành chiến thắng.

"Người đàn ông đánh phụ nữ ở sảnh chung cư đương nhiên phải chịu sự trừng phạt của pháp luật, nhưng khả năng cao họ đã được dung dưỡng trong một môi trường bạo lực", chuyên gia Nguyễn Vân Anh nhận định.

Đồng tình, nhà tâm lý Phan Văn Lê Sơn cho biết những hành vi bạo lực công khai thường là dấu hiệu của cảm xúc bị dồn nén lâu dài, chẳng hạn như cảm giác bất lực, bị coi thường hoặc mất kiểm soát. "Cơn nóng giận của người đàn ông trong vụ việc không chỉ là cảm xúc cá nhân, còn là sản phẩm của một hệ thống giá trị được hình thành từ quan niệm về nam tính độc hại", ông Sơn nói.

Khi vai trò của người đàn ông trong gia đình hiện đại không còn gắn chặt với địa vị kinh tế, nhiều người tìm cách khẳng định quyền lực bằng cảm xúc và đòi hỏi sự nhún nhường từ phía phụ nữ. Khi người phụ nữ ở chung cư Định Công không xin lỗi như yêu cầu, người đàn ông có thể thấy danh dự của mình bị tổn thương và bộc phát bạo lực.

Phản ứng của xã hội cũng có nhiều mâu thuẫn. Người ta chỉ trích người đàn ông đánh phụ nữ là hèn, là không quân tử, nhưng đồng thời vẫn dạy đàn ông rằng nếu không cứng rắn thì sẽ bị coi là yếu.

"Trong khuôn mẫu ấy, nam giới bị mắc kẹt trong một hình ảnh không có chỗ cho sự mềm yếu, kiềm chế hay đối thoại bình tĩnh", ông Sơn nói.

Việc lên án và trừng phạt là cần thiết, nhưng chỉ cấm đoán sẽ không giải quyết được vấn đề tận gốc. Theo ông Sơn, chúng ta cần một cách tiếp cận khoa học và toàn diện hơn, bắt đầu từ chính bản thân mình và lan tỏa ra xã hội.

Bà Vân Anh dẫn ví dụ có lần đi máy bay đã sốc khi chứng kiến một cặp vợ chồng cho con ăn. Người bố hùng hổ nói "không ăn thì tao chặt chân", còn người mẹ dọa "ăn nhanh không xuống sân bay kêu cảnh sát bắt". Đây chính là những mầm mống gieo bạo lực vô hình lên chúng ta ngay từ nhỏ.

Giải pháp không nằm ở trừng phạt sau khi sự việc xảy ra, mà ở phòng ngừa. Giáo dục giới, kỹ năng quản lý cảm xúc cần được đưa vào trường học, đi kèm với chương trình hỗ trợ cho những người có dấu hiệu dùng bạo lực.

"Vụ việc này cho thấy xã hội chúng ta vẫn chưa biết cách giúp đàn ông trở nên tử tế mà không cần dùng bạo lực, vẫn chưa bảo vệ được quyền lên tiếng của phụ nữ mà không khiến họ thấy sợ hãi và vẫn chưa biết cách giải quyết xung đột mà không phải có người mang thương tích rời đi", ông Sơn nói.

Phan Dương