Chuyên gia: Ngành chế tạo mới đa phần gia công linh kiện đơn lẻ

Nhận định được TS. Trương Thị Chí Bình, Phó chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) nêu tại diễn đàn M-TALKS 2025 chủ đề "Cơ hội bứt phá chuỗi giá trị ngành cơ khí - chế tạo Việt Nam trong bối cảnh thuế quan và chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu", ngày 24/7.

Bà Bình chỉ ra ngành chế tạo Việt Nam các năm qua có tiến bộ, với giá trị gia tăng trong GDP đã tiệm cận với Trung Quốc, ở mức 26,3% so với 28,6%, theo số liệu tính đến 2023 của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO). Tuy nhiên, hạn chế lâu nay vẫn là năng lực sản xuất thiết bị gốc (OEM), thiết kế gốc (ODM) và thương hiệu gốc (OBM).

"Chúng ta thường nói mình đang làm OEM, nhưng thực tế phần lớn doanh nghiệp Việt Nam chưa đạt đến OEM đúng nghĩa. Đa số dừng ở mức gia công đơn lẻ. Một số ít có thể sản xuất cụm linh kiện, nhưng chưa phổ biến", bà Bình cho biết.

Bà ví dụ ngành ôtô, nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước đã cung cấp cho các thương hiệu xe hơi lớn nhưng chỉ gia công linh kiện đơn lẻ, không phải cụm linh kiện. Tương tự, nhiều doanh nghiệp ngành điện tử "rất vất vả để xin được tham gia vào chuỗi cung ứng các tập đoàn lớn.

Trong bối cảnh các chuỗi cung ứng toàn cầu - từ nhà mua hàng đến nhà đầu tư sản xuất FDI - đang dịch chuyển bởi các biến động thuế quan, chuyên gia cho rằng ngành chế tạo Việt Nam cấp thiết tăng chuyển dịch lên sản xuất cụm linh kiện rồi từng bước làm chủ quy trình OEM, hướng tới OBM.

Hướng đi này giúp doanh nghiệp có tiếng nói hơn trong chuỗi sản xuất và thu hút các nhà mua hàng. Bà Bình kể vào tháng 5 đón đoàn doanh nghiệp Mỹ tìm hiểu cơ hội dịch chuyển 30% sản lượng đến Việt Nam nếu có thể doanh nghiệp cung ứng được. "Điều này cho thấy rằng cơ hội vẫn luôn tồn tại, nhưng song hành với đó là áp lực lớn", bà Bình nói.

Để tăng tốc phát triển năng lực OEM và OBM, các chuyên gia và doanh nghiệp trong ngành đưa ra một số khuyến nghị. Ông Trần Bình Minh, Đồng sáng lập, Phó tổng giám đốc công ty GCool, một đơn vị có thương hiệu riêng và làm ODM quạt trần nêu kinh nghiệm đầu tư vào nghiên cứu - phát triển (R&D).

"Hiện chúng tôi chi rất lớn cho R&D. Với công nghệ lõi, chúng thôi sẵn sàng thuê tiến sĩ từ Mỹ về làm việc lương cao", ông cho biết. Đến nay, họ phát triển được các động cơ DC tiết kiệm điện, đăng ký hơn 20 quyền kiểu dáng công nghiệp và cung cấp dịch vụ OEM "đo ni đóng giày" riêng cho khách hàng.

Ông Hồ Ngọc Toàn, Phó tổng giám đốc Automech - doanh nghiệp chuyển mình từ đơn vị thương mại sang nhà sản xuất, cho rằng yếu tố quan trọng nhất là chất lượng và tiến độ. Ngoài ra, nhà sản xuất cần kiên trì học hỏi, đồng hành cùng yêu cầu cải tiến của khách hàng để từng bước nâng cao năng lực. Từ chưa nhiều kinh nghiệm, sau khi được khách đặt sản xuất cụm linh kiện, Automech chủ động phát triển năng lực thiết kế sản phẩm, không chỉ dừng ở khuôn mẫu mà còn toàn bộ cụm sản phẩm.

Ngoài ra, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp nâng các "kỹ năng mềm" như bán hàng, chăm sóc khách hàng, tìm hiểu thị trường và tiếp thị. Bà Lê Nguyễn Duy Oanh, Phó giám đốc Trung tâm Phát triển Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam khuyên "hiểu khách hàng mình là ai". "Nhà cung ứng cần chủ động hiểu rõ hoạt động kinh doanh cốt lõi và sản phẩm của họ", bà nói.

Bà Trần Quỳnh Hương, Trưởng ban tư vấn Chuỗi cung ứng Source of Asia kiêm Giám đốc FDI - ESD đánh giá ngành chế tạo Việt Nam đang cạnh tranh với Malaysia và Thái Lan trong khu vực. Theo bà, một số doanh nghiệp Việt "trượt" khỏi danh sách mua hàng tiềm năng của khách ngoại, không chỉ vì thiếu chứng chỉ mà còn khả năng báo giá một cách chi tiết, chứ không đơn thuần là rẻ.

"Khi nhà cung ứng báo giá cho doanh nghiệp FDI, điều quan trọng là phải phân tích được cấu trúc giá, cụ thể tỷ lệ từ chi phí nhân công, nguyên vật liệu, và liệu các nguyên liệu đó có phụ thuộc vào một khu vực cụ thể nào hay không", bà nêu.

Ông Trần Hồng Quân, Giám đốc Thương mại RX Tradex Việt Nam - đơn vị tổ chức triển lãm Metalex Việt Nam 2025 vào tháng 10 - gợi ý doanh nghiệp tăng chủ động kết nối, tìm hiểu đối tác thông qua các sự kiện giao thương. "Thông thường, các giao dịch thành công thường được chốt trong vòng 1 đến 3 tháng sau triển lãm, đòi hỏi sự kiên trì từ doanh nghiệp", ông nói.

Nhìn về tương lai, ngành chế tạo vẫn còn nhiều triển vọng. Theo TS. Trương Thị Chí Bình, một số doanh nghiệp FDI từng định chuyển một phần sản xuất sang Mexico sau khi có thông tin thuế đối ứng nhưng gần đây đã quay lại Việt Nam.

"Họ cần chuỗi cung ứng ổn định. Dù chính trị Mỹ có thể thay đổi nhanh như trở bàn tay nhưng chuỗi cung ứng thì không thể. Trong khu vực, Việt Nam vẫn là một điểm đến ổn định và được đánh giá cao", bà Bình nói. Ngoài ra, chính phủ cũng đang nỗ lực kiểm soát chặt nguồn gốc sản phẩm, áp thuế chống bán phá giá thép nhập khẩu và tăng đàm phán mua thêm hàng Mỹ.

Theo khảo sát của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), hoạt động của doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo quý II đã tốt hơn so với 3 tháng đầu năm, với 78,4% được hỏi nói đơn đặt hàng mới tăng và giữ nguyên. 81,8% dự báo đơn hàng xuất khẩu quý III sẽ tăng và giữ nguyên so với quý II.

Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính) cho biết trong nửa đầu 2025, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chế biến - chế tạo đạt gần 12 tỷ USD, tăng 3,9% so với cùng kỳ. Lĩnh vực này tiếp tục chiếm tỷ trọng lớn nhất về cả số dự án mới (38,2%) lẫn lượt điều chỉnh vốn (56,5%).

Viễn Thông