Chụp CT tầm soát ung thư - mua yên tâm hay rước lo âu?

Gần đây, nhiều bệnh viện lớn bắt đầu triển khai dịch vụ chụp cắt lớp vi tính toàn thân (Multi-slice CT Scanner). PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết ông khá bất ngờ khi dịch vụ này nhanh chóng thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân, dù chi phí cao và tiềm ẩn nhiều nguy cơ từ tia X cũng như thuốc cản quang.

"Chỉ trong vài tuần, đã có rất nhiều người đến tìm tôi xin tư vấn kết quả chụp", PGS Hiếu nói.

Câu chuyện ông Hiếu chia sẻ không phải là cá biệt. Tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM, bác sĩ Nguyễn Triệu Vũ, Trưởng khoa Tuyến vú, cũng nhận thấy trào lưu "tầm soát" này ngày càng phổ biến. Bác sĩ Vũ cho rằng một kết quả CT "bình thường" không đảm bảo là cơ thể khỏe mạnh mà chỉ làm người dân an tâm ảo mà quên các xét nghiệm cơ bản khác.

Ngược lại, khi gặp "dấu hiệu bất thường" dễ dẫn đến các xét nghiệm tốn kém hoặc điều trị mà tự bản thân các dấu hiệu đó không gây tác hại đáng kể đến bệnh nhân. Chẳng hạn các nốt xơ tại phổi có thể theo bệnh nhân suốt đời mà không gây bất kỳ nguy hại nào, tuy nhiên khi "bị" phát hiện có thể kéo theo một số xét nghiệm như sinh thiết, và các biến chứng do xét nghiệm gây ra như chảy máu, tràn dịch, tràn khí...

Vậy chụp CT toàn thân có phải là phương pháp tầm soát ung thư hiệu quả? Bác sĩ Hiếu khẳng định hình ảnh CT chỉ phản ánh tình trạng tại thời điểm chụp, không có giá trị dự báo trong tương lai. Ông cũng nhấn mạnh những người hoàn toàn khỏe mạnh, không triệu chứng, xét nghiệm bình thường không cần chụp CT toàn thân. Mặc dù các máy CT hiện đại có thể phát hiện khối u nhỏ, nhưng chúng chỉ nên áp dụng cho nhóm có nguy cơ cao. Khuyến cáo duy nhất được công nhận rộng rãi hiện nay là chụp CT liều thấp để tầm soát sớm ung thư phổi cho nhóm nguy cơ cao, chẳng hạn người hút thuốc lá lâu năm.

Chụp CT sử dụng bức xạ ion hóa, và tiếp xúc với bức xạ này có thể làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư về sau. Trong chẩn đoán và điều trị, lợi ích của việc sử dụng CT thường vượt trội so với rủi ro, nhưng khi dùng để tầm soát ở người không có triệu chứng, lợi ích thực sự vẫn còn gây tranh cãi.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA), cơ quan chịu trách nhiệm về an toàn thiết bị y tế, đã nêu rõ không có bằng chứng khoa học ủng hộ việc dùng CT toàn thân để phát hiện bệnh ở người khỏe mạnh. FDA cũng cấm các nhà sản xuất quảng cáo cho mục đích này, nhưng lệnh cấm này không tác động trực tiếp đến các bác sĩ lâm sàng, tạo điều kiện cho sự bùng nổ của các "dịch vụ sức khỏe cao cấp" ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Thực tế, chụp CT cũng có nhiều điểm yếu cố hữu, như dương tính giả (không bệnh thành có bệnh) và âm tính giả (có bệnh mà không phát hiện được). Những hạn chế này không chỉ do kỹ thuật mà còn phụ thuộc vào trình độ của bác sĩ.

Bác sĩ Vũ khuyến cáo tầm soát ung thư nên dựa trên nguy cơ của từng cá nhân và cơ quan cụ thể, như tầm soát ung thư vú ở phụ nữ trên 40 tuổi hay ung thư phổi ở người hút thuốc lá. Việc tầm soát "hú họa" không mang lại lợi ích mà chỉ gây tốn kém và hậu quả không mong muốn.

"Người dân nên tìm hiểu kỹ thông tin để tránh nguy cơ tiền mất, tật mang", bác sĩ Vũ nói. Ông cũng đề nghị người làm chuyên môn cần hiểu biết và khách quan khi đưa ra lời khuyên cho bệnh nhân, không nên lạm dụng, lợi dụng CT cũng như các xét nghiệm khác nhằm trục lợi.

Mỹ Ý