Cho vay thay thế - xu hướng tất yếu trong ngành tài chính Việt Nam

Tài chính thay thế đang dần bước ra ánh sáng, trở thành lời giải thực tiễn cho hàng triệu người không thể tiếp cận vốn vay qua kênh ngân hàng truyền thống.

Trong khi hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính truyền thống vẫn giữ vai trò cốt lõi trong cấu trúc tín dụng quốc gia, thì thực tế lại cho thấy không phải ai cũng có thể tiếp cận được nguồn vốn từ các kênh này.

Những yêu cầu khắt khe về hồ sơ chứng minh thu nhập, tài sản đảm bảo khiến hàng triệu người, đặc biệt là nhóm lao động phi chính thức, tiểu thương, tài xế công nghệ, người làm nghề tự do, gần như bị bỏ lại phía sau.

Sự nổi lên của tài chính thay thế tại Việt Nam

Chính khoảng trống đó đã mở ra cơ hội cho tài chính thay thế phát triển, trong đó nổi bật là mô hình cầm đồ thế hệ mới - một dạng cho vay có tài sản bảo đảm nhưng được vận hành bằng công nghệ, quy trình minh bạch và có kiểm soát rõ ràng.

Thị trường đang chứng kiến nhu cầu rất lớn, chưa được đáp ứng đúng mức. Theo báo cáo tháng 6/2025 của Fiin Group, tổng quy mô dư nợ thị trường cầm đồ tại Việt Nam đạt khoảng 200.000 tỷ đồng (tương đương 8 tỷ USD). Tuy nhiên, nhóm doanh nghiệp vận hành theo mô hình cầm đồ hiện đại với quy trình chuyên nghiệp và ứng dụng công nghệ, mới chỉ chiếm khoảng 3,2%, tương đương 6.400 tỷ đồng. Điều này cho thấy một khoảng cách rất lớn giữa nhu cầu và khả năng phục vụ, đặc biệt khi người tiêu dùng ngày càng yêu cầu cao hơn về tốc độ, minh bạch và sự an toàn trong giao dịch tài chính. Khi ngân hàng chưa đủ linh hoạt, tài chính thay thế chính là “lối mở” cho hàng triệu người lao động tự do. Dữ liệu cũng cho thấy sự mất cân đối rõ rệt giữa các mô hình bởi trong tổng số hơn 25.000 cửa hàng cầm đồ đang hoạt động trên cả nước, chỉ có khoảng 1.267 điểm thuộc nhóm cầm đồ thế hệ mới - chiếm chưa đến 5% toàn thị trường. Dẫn đầu trong nhóm này là F88 với gần 900 cửa hàng trên toàn quốc, chiếm hơn 70% hệ thống cầm đồ hiện đại. Điều đó không chỉ thể hiện vị thế dẫn đầu mà còn là bằng chứng cho thấy thị trường vẫn còn dư địa phát triển rất lớn cho những mô hình tài chính thay thế được đầu tư bài bản. Một trong những yếu tố tạo nên sự khác biệt cốt lõi của tài chính thay thế so với tín dụng truyền thống chính là cách tiếp cận dữ liệu và công nghệ. Thay vì dựa vào bảng lương, sao kê ngân hàng hay xếp hạng tín dụng cá nhân, các doanh nghiệp tài chính thay thế sử dụng dữ liệu thay thế (alternative data) như hành vi chi tiêu, lịch sử giao dịch điện thoại, tình trạng phương tiện… để phân tích rủi ro và đưa ra quyết định tín dụng. Công nghệ không chỉ giúp tăng tốc độ xử lý hồ sơ mà còn mở rộng khả năng tiếp cận tới những nhóm khách hàng chưa từng có lịch sử tín dụng - vốn là những người khó có cơ hội tiếp cận nguồn vốn chính thức. Là doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực cầm đồ hiện đại, F88 không chỉ phát triển mạng lưới rộng khắp cả nước mà còn đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ để tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Người vay có thể tra cứu khoản vay, theo dõi hợp đồng, gia hạn thanh toán và tương tác hoàn toàn trên nền tảng số. 8 tỷ USD là quy mô thị trường cầm đồ tại Việt Nam, nhưng chỉ 3,2% là từ các chuỗi hiện đại như F88. Đặc biệt, với sản phẩm vay bằng giấy đăng ký (cavet) xe máy hoặc ôtô, khách hàng không cần để lại phương tiện, mà vẫn được cấp vốn, giúp họ tiếp tục duy trì công việc và thu nhập. Điều này khác biệt hoàn toàn so với mô hình cầm cố truyền thống vốn bị đánh giá là kém minh bạch, gắn liền với rủi ro và định kiến xã hội.

Không dừng lại ở quy mô, điều khiến mô hình của F88 được đánh giá cao là khả năng vận hành trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng. Doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ các quy định của Nghị định 96 và 99 do Bộ Công an ban hành - vốn là những văn bản điều chỉnh trực tiếp hoạt động kinh doanh dịch vụ cầm đồ.

Chính yếu tố pháp lý minh bạch và kiểm soát chặt chẽ này đã giúp mô hình của F88 trở thành cấu phần bổ trợ bền vững cho hệ thống tín dụng chính thức, thay vì là một lựa chọn “ngoài lề” như cách mà thị trường vẫn nhìn nhận trước đây.

Thực tế, tài chính thay thế - đặc biệt là mô hình cầm đồ thế hệ mới, đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc mở rộng tiếp cận tài chính tại Việt Nam. Không chỉ là lời giải tạm thời cho những khoản vay nhỏ, ngắn hạn, đây đang trở thành một kênh tín dụng có quy mô lớn, vận hành chuyên nghiệp, và phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân trong nền kinh tế linh hoạt, nhiều biến động như hiện nay.

Các mô hình cho vay thay thế phổ biến và bài học quốc tế

Sự phát triển của tài chính thay thế không chỉ là hiện tượng riêng lẻ tại Việt Nam, mà là xu hướng toàn cầu nhằm mở rộng tiếp cận tài chính và đa dạng hóa hệ sinh thái tín dụng. Trong đó, một số mô hình nổi bật như cho vay ngang hàng (P2P Lending), mua trước trả sau (BNPL) hay cho vay bằng tài sản đảm bảo điển hình là sản phẩm vay bằng cavet xe đã chứng minh hiệu quả tại nhiều quốc gia, đồng thời mở ra hướng đi thực tế cho thị trường Việt Nam.

P2P Lending (Peer-to-Peer Lending) là mô hình cho vay mà người đi vay và người cho vay (thường là nhà đầu tư cá nhân hoặc tổ chức) được kết nối trực tiếp thông qua một nền tảng số, không cần trung gian tài chính truyền thống. Với cơ chế này, quy trình xét duyệt được đơn giản hóa, chi phí vận hành thấp hơn, và người đi vay có cơ hội tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng.

Tài chính thay thế đang lấp khoảng trống mà tín dụng chính thức chưa thể chạm tới.

Trong khi đó, mô hình "Buy Now, Pay Later" (BNPL) cho phép người tiêu dùng mua hàng hóa/dịch vụ trước và thanh toán sau bằng nhiều đợt nhỏ, thường là 3-6 kỳ không lãi suất, miễn phí nếu trả đúng hạn. BNPL không yêu cầu thẻ tín dụng hay bảng lương, nhắm tới nhóm khách hàng trẻ, thường xuyên mua sắm online.

Một mô hình ít được nhắc đến nhưng lại rất thực tế tại các nền kinh tế đang phát triển là cho vay bằng tài sản đảm bảo điển hình là sản phẩm vay bằng cavet xe (title lending). Đây là hình thức cho vay ngắn hạn có tài sản đảm bảo là giấy đăng ký phương tiện (thường là xe máy hoặc ôtô), nhưng người vay không cần để lại phương tiện, họ có thể tiếp tục sử dụng xe để làm việc.

Tại Mỹ và Thái Lan, mô hình này được triển khai phổ biến cho nhóm lao động có thu nhập thấp, không có lịch sử tín dụng hoặc gặp khó khăn khi tiếp cận ngân hàng. Ưu điểm rõ ràng là thời gian giải ngân nhanh, điều kiện linh hoạt, và không làm gián đoạn thu nhập của người vay.

Tại Việt Nam, F88 là đơn vị tiên phong vận hành mô hình này một cách minh bạch và có kiểm soát. Người vay có thể vay nhanh và được giải ngân chỉ trong 15-30 phút sau khi hoàn tất hồ sơ và theo dõi hợp đồng hoàn toàn qua ứng dụng hoặc website - không khác gì một ngân hàng mini phục vụ nhu cầu vốn ngắn hạn.

Dễ thấy rằng các mô hình tài chính thay thế không nhằm thay thế ngân hàng, mà là giải pháp bổ trợ cho một thị trường tín dụng bao trùm hơn. Việt Nam hiện có tới 33 triệu người lao động phi chính thức - không hợp đồng, không sao kê lương, không có điểm tín dụng, tức là không thể vay ngân hàng theo cách truyền thống.

Mô hình như F88 cho thấy cho vay thay thế có thể vừa nhanh, vừa minh bạch.

Trong khi đó, nhu cầu vay 5-20 triệu đồng, giải ngân trong ngày là rất phổ biến, nhất là với nhóm tiểu thương, tài xế công nghệ, người làm dịch vụ. Đây là khoảng trống mà ngân hàng chưa thể chạm tới, nhưng các mô hình như F88 triển khai đang từng bước lấp đầy.

Quan trọng hơn, khi các mô hình tài chính thay thế được vận hành minh bạch, ứng dụng công nghệ, có kiểm soát rủi ro và tuân thủ pháp luật thì chúng không còn là “vệ tinh rủi ro”, mà là cấu phần thiết yếu trong hệ sinh thái tín dụng toàn diện, đóng vai trò kết nối hàng chục triệu người dân với hệ thống tài chính chính thức.