Chiến dịch của Mỹ bức hàng tư lệnh Panama năm 1990

Hãng thông tấn Reuters ngày 22/11 dẫn lời 4 quan chức Mỹ cho biết nước này sẽ liệt băng đảng Cartel de los Soles ở Venezuela vào danh sách tổ chức khủng bố do hoạt động vận chuyển ma túy vào Mỹ. Washington cáo buộc Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro là người đứng đầu Cartel de los Soles, nhưng ông Maduro bác bỏ thông tin này.

Đây được coi là bước ngoặt mở ra giai đoạn mới trong chiến dịch của quân đội Mỹ liên quan đến Venezuela. Ông Trump tuần trước nói rằng việc liệt Cartel de los Soles vào danh sách tổ chức khủng bố cho phép Mỹ tấn công mục tiêu tại Venezuela, làm dấy lên lo ngại Washington có ý định lật đổ chính quyền Tổng thống Maduro.

Truyền thông Mỹ nhận định diễn biến hiện nay giữa Mỹ và Venezuela hiện nay khá tương đồng với chiến dịch gây sức ép trước khi Washington mở chiến dịch tấn công Panama vào tháng 12/1989, lật đổ nhà độc tài quân sự Manuel Noriega, người nắm giữ quyền lực tối cao ở Panama giai đoạn 1983-1989.

Tướng Noriega trở thành tổng tư lệnh Vệ binh Quốc gia Panama vào tháng 8/1983, nắm giữ mọi quyền lực thực tế ở quốc gia này và sẵn sàng phế truất các "tổng thống bù nhìn" không tuân theo chỉ đạo của ông.

Noriega từng có nhiều năm làm đặc vụ cho Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) với vai trò cung cấp thông tin tình báo về khu vực Mỹ Latin, trước khi quan hệ giữa hai bên đi xuống vào cuối những năm 1980.

Mỹ khi đó không công nhận chính quyền của ông Noriega và đã tìm cách đàm phán để lãnh đạo Panama chủ động từ bỏ quyền lực, song bị bác bỏ. Tháng 4/1988, tướng Noriega khiến đám đông phấn khích khi kết thúc bài phát biểu mang thông điệp chống Mỹ bằng cách dùng dao rựa chém vào bục phát biểu.

"Con dao này tượng trưng cho phẩm giá và lòng dũng cảm của người Panama. Nó nói rằng 'không lùi bước'", ông Noriega tuyên bố. Quốc hội Panama ngày 15/12/1989 thậm chí còn thông qua nghị quyết tuyên bố "tình trạng chiến tranh" với Mỹ.

Những tuyên bố cứng rắn như vậy của chính quyền Noriega đã châm ngòi cho phản ứng quân sự của Mỹ. Khi phát biểu trước toàn quốc để công bố quyết định can thiệp quân sự vào Panama vào ngày 20/12/1989, tổng thống Mỹ khi đó là George H.W. Bush cáo buộc tướng Noriega "độc tài" và có thái độ thù địch ngày càng tăng với Washington, cũng như nêu quan ngại về an ninh của Kênh đào Panama, huyết mạch hàng hải nối giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương.

Lực lượng của ông Noriega còn bị cáo buộc hạ sát một lính thủy quân lục chiến Mỹ, điều được coi là "giọt nước tràn ly" với Washington.

Tổng thống Bush cũng nhấn mạnh tướng Noriega là "tội phạm truy nã", bởi Bộ Tư pháp Mỹ trước đó truy tố ông với cáo buộc nhận những khoản hối lộ khổng lồ để cho phép tội phạm buôn ma túy vận chuyển cocaine qua Panama.

"Tôi đã chỉ thị cho quân đội bảo vệ công dân Mỹ ở Panama và đưa tướng Noriega ra xét xử tại Mỹ", ông Bush tuyên bố.

Ngay khi chiến dịch can thiệp quân sự bắt đầu, một nhóm đặc nhiệm SEAL của hải quân Mỹ đã xâm nhập vào sân bay tại Panama và dùng súng chống tăng phá hủy máy bay riêng của tướng Noriega.

Một nhóm người nhái cũng dùng chất nổ để đánh chìm chiếc thuyền có khả năng sẽ được lãnh đạo Panama dùng làm phương tiện rời đi. Sau đó, tổng cộng 27.000 binh sĩ Mỹ đã được triển khai đổ bộ lên Panama tham gia "Chiến dịch Chính nghĩa".

Hoảng loạn trước cuộc tấn công của Mỹ, tướng Noriega đã tìm cách bỏ trốn trên một chiếc xe Hyundai không biển số. Có lúc ông trốn bên trong một cửa hàng đồ ăn nhanh Dairy Queen, trước khi đến ẩn náu tại đại sứ quán Vatican ở thủ đô Panama City.

Lực lượng đặc nhiệm Delta và xe tăng lục quân Mỹ nhanh chóng bao vây tòa nhà đại sứ quán, song không thể xông vào bên trong vì quy tắc ngoại giao và phải đứng ngoài yêu cầu tướng Noriega đầu hàng.

Khi ông Noriega từ chối, binh sĩ Mỹ mang dàn loa phóng thanh cỡ lớn tới phát nhạc liên tục nhằm tra tấn tinh thần của lãnh đạo Panama. Danh sách bài hát được lựa chọn kỹ lưỡng nhằm mục đích gây căng thẳng tối đa, cũng như chế giễu tướng Noriega. Trong số này có "Wanted Dead or Alive" của Bon Jovi, "Panama" của Van Halen và "Never Gonna Give You Up" của Rick Astley.

Brent Scowcroft, người khi đó là cố vấn an ninh quốc gia cho tổng thống Bush, sau này thừa nhận rằng chiến thuật trên là "khoảnh khắc tồi tệ trong lịch sử lục quân Mỹ".

Dù vậy, chiến thuật kỳ lạ này đã phát huy hiệu quả. Sau 10 ngày bị tra tấn bởi những bài hát được phát qua loa công suất lớn, tướng Noriega chấp nhận đầu hàng vào ngày 3/1/1990 và bị đưa đến bang Florida để xét xử. Ông bị kết án và phải ngồi tù suốt quãng đời còn lại, cho đến khi qua đời vào năm 2017 tại bệnh viện ở Panama sau ca phẫu thuật não.

Tuy đạt được mục đích lật đổ tướng Noriega, Mỹ cũng hứng chịu tổn thất trong chiến dịch kéo dài hơn một tháng này. Tổng cộng 23 quân nhân Mỹ đã tử trận, trong đó có 4 đặc nhiệm SEAL tinh nhuệ thuộc nhóm được giao nhiệm vụ phá hủy chuyên cơ của ông Noriega. Mỹ ước tính 314 binh sĩ Panama và 202 dân thường thiệt mạng sau chiến dịch.

Tổn thất trên còn đáng chú ý hơn khi Panama chỉ là quốc gia nhỏ bé và yếu ớt về mặt quân sự, trong khi Mỹ hồi năm 1989 vốn có sẵn quân đồn trú ở đó để bảo vệ Kênh đào Panama.

Với lãnh thổ lớn hơn 12 lần và dân số nhiều gấp 10 lần Panama hồi năm 1989, Venezuela được đánh giá sẽ là thách thức lớn hơn nhiều với Mỹ nếu đưa quân vào quốc gia này.

Tổng thống Maduro cũng được bảo vệ rất nghiêm ngặt, với lực lượng cận vệ và đội quân thường trực đông đảo, theo Elliott Abrams, đặc phái viên Mỹ về Venezuela trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump.

Giới quan sát cảnh báo bất kỳ nỗ lực nào của Mỹ nhằm bắt ông Maduro đều sẽ nguy hiểm hơn rất nhiều so với chiến dịch tương tự nhằm vào ông Noriega.

"Khi đối diện với thực tế về những gì cần phải làm, mọi người sẽ nhận thấy việc sử dụng lính Mỹ để lật đổ chế độ ở Venezuela là điều điên rồ tới mức nào", Michael Shifter, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Georgetown, cho biết.

Trong chuyến thăm Panama City hồi năm 2015, Tổng thống Maduro từng tới đặt vòng hoa tại đài tưởng niệm những người Panama thiệt mạng trong chiến dịch hồi năm 1989 của Mỹ. Ông khi đó tuyên bố Mỹ sẽ "không bao giờ" có hành động tương tự ở khu vực Mỹ Latin nữa.

Phạm Giang (Theo Irish Times, AP)