Cây đặc sản An Giang 'tưởng sắp tuyệt chủng', lá thơm làm nên món gà đốt trứ danh

Đây là loài cây đặc sản của vùng Bảy Núi, An Giang, với lá và quả tỏa hương thơm đặc trưng, được dùng làm gia vị cho nhiều món ngon nổi tiếng, hấp dẫn du khách gần xa.

Cây chúc (đồng bào Khmer gọi là Kôt-sôt) từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống của người Khmer tại Tịnh Biên và Tri Tôn, tỉnh An Giang.

Trước đây, chúc rừng mọc tự nhiên với số lượng ít, khó tìm, tưởng như sắp tuyệt chủng. Ngày nay, cây đã được nhân giống và trồng phổ biến trong nhiều gia đình, vừa làm gia vị chế biến món ăn, vừa có tác dụng xua đuổi rắn. Quả và lá chúc dần trở thành đặc sản đặc trưng của vùng đất An Giang.

Chúc thuộc họ cam chanh, là cây thân gỗ, cao từ 2–10m. Lá chúc có phần eo thắt ở giữa, giống hình “số 8”, tỏa mùi thơm nồng, đậm đà hơn lá chanh. Quả chúc thường to hơn quả chanh, vỏ dày, xù xì với nhiều nếp nhăn, khi chín chuyển từ xanh lục sang vàng. Tuy ít nước và rất chua nhưng mùi thơm của quả chúc rất đặc biệt.

Cây chúc phải trồng từ 5 năm trở lên mới bắt đầu cho trái và càng lâu năm thì trái càng sai. Mùa ra quả thường rơi vào mùa mưa, khoảng tháng 6-8 âm lịch.

Tại An Giang, quả và lá chúc được dùng làm thuốc chữa cảm, trị nghẹt mũi, hỗ trợ tiêu hóa. Quả chúc được dùng tạo vị chua khi ăn tươi, làm nước giải khát hoặc pha chế nước chấm, trộn gỏi… Lá chúc là gia vị quan trọng trong nhiều món đặc sản nổi tiếng như gà đốt lá chúc, gà hấp lá chúc, cá nướng lá chúc… Tinh dầu trong lá tỏa hương thơm quyến rũ, làm món ăn thêm hấp dẫn.

Theo chị Trúc Giang, chủ một quán ăn đồng quê ở Tri Tôn, lá chúc là yếu tố không thể thiếu để tạo nên hương vị thơm ngon của món gà đốt lá chúc (hay còn gọi là gà đốt Ô Thum).

Những con gà đồi nặng khoảng 1,3–1,8kg được làm sạch, ướp muối, sả, tỏi, ớt và lá chúc. Đầu bếp lót một lớp sả, lá chúc và muối dày dưới đáy nồi, đặt gà đã quét dầu (hoặc mật ong) lên trên, rồi đốt lửa.

Khi chế biến, cần giữ lửa thật to lúc đầu, sau đó giảm dần để gà chín đều mà không bị cháy. Chỉ khoảng 40 phút, gà đốt lá chúc đã chín, tỏa mùi thơm đặc trưng.

Món ăn này càng thêm tròn vị khi dùng kèm nước chấm đặc sánh, được pha từ lá và vỏ chúc băm nhuyễn trộn với gia vị và nước cốt chúc, cho hương thơm nổi bật cùng vị chua, mặn, ngọt hài hòa.

Ở An Giang, quả chúc còn được dùng để tạo hương thơm cho nhiều món khác. Khi ăn cháo bò hoặc cơm bò, người dân thường vắt thêm chút nước chúc. Cháo bò Tri Tôn được nấu tương tự cháo lòng, chỉ thay nguyên liệu bằng thịt, lòng và tiết bò.

Khi thưởng thức, thực khách thêm mùi tàu (ngò gai), rau quế và vài giọt nước cốt chúc. Muỗng cháo nóng hổi vừa ngọt đậm đà từ gạo, lòng, tiết và thịt bò, vừa cay nhẹ của ớt, gừng, tiêu, vừa có vị mặn của nước mắm, lại thoang thoảng hương thơm chua dịu của trái chúc.

Hiện nay, quả chúc không chỉ phục vụ ẩm thực mà còn được dùng để sản xuất tinh dầu, xà phòng, nước rửa chén, serum dưỡng tóc… mang lại giá trị kinh tế cao.