'Cấp cứu' di sản liệt sĩ cho làng Lai Xá

Khi làm dự án Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương tại làng nhiếp ảnh Lai Xá, xã Hoài Đức (Hà Nội), các chuyên gia nhận ra kho tàng di sản về các liệt sĩ đang mất đi nhanh chóng trong cộng đồng.

Thời tiết và đủ lý do khiến các di vật này bị hủy hoại rất nhanh. Nếu không cứu nguy di sản các liệt sĩ sẽ mất hết.

Dự án ký ức liệt sĩ do Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, Bảo tàng Hà Nội phối hợp với Bảo tàng Lịch sử tự nhiên Mỹ thực hiện chính là để giúp "cấp cứu" di sản liệt sĩ cho làng Lai Xá.

Dự án đang đến giai đoạn số hóa đưa vào bảo tàng, đồng thời tập huấn cho người dân cách bảo quản những hiện vật trong gia đình.

Ký ức về liệt sĩ đang mất đi nhanh chóng

Nhà văn hóa thôn Lai Xá một buổi sáng tháng 10, hàng chục thân nhân liệt sĩ của làng ngồi bên nhau, chăm chú nghe các chuyên gia của Mỹ và Việt Nam hướng dẫn cách bảo quản ảnh bằng giấy dó.

Những cụ già mắt mờ tay run, những người đàn ông cả đời chưa bao giờ cầm kim khâu giờ cũng học xe chỉ luồn kim, khâu những phong bao bằng giấy dó để bảo quản ảnh liệt sĩ.

Trước đó với sự đánh động của các chuyên gia - trong đó có những người là con dân của làng như PGS Nguyễn Văn Huy, người làng Lai Xá - đã tập hợp, kiểm kê tất cả những di vật, ảnh còn lại của liệt sĩ nhà mình.

Họ giật mình nhận ra những gì ít ỏi còn lại ấy cũng đang bị thời gian hủy hoại.

PGS.TS Nguyễn Văn Huy - Giám đốc Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên - cho biết ảnh liệt sĩ mất mát nhiều, không ít người chỉ còn một, hai ảnh.

Có ba gia đình liệt sĩ không còn một tấm ảnh thờ thân nhân, họ chỉ thờ bằng Tổ quốc ghi công.

Có gia đình thậm chí không còn bất cứ di vật hay bức ảnh nào, chỉ duy nhất một bức thư liệt sĩ từng gửi cho một người thân trong họ còn được giữ lại. Thư của liệt sĩ cũng bị thất lạc sau mỗi lần chuyển nhà.

"Đó là thực tế rất xót xa, cần được nhìn nhận nghiêm túc để sớm có biện pháp hỗ trợ bảo tồn di sản trong cộng đồng. Phải tổ chức cấp cứu ngay tại cộng đồng những di sản và ký ức về liệt sĩ", ông Huy chia sẻ.

Năm 2019 ông Nguyễn Văn Huy cùng nhóm sinh viên thực tập tại Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá cùng với các gia đình liệt sĩ thực hiện trưng bày "Ký ức về liệt sĩ làng Lai".

Trưng bày gây tiếng vang. Các nhà bảo tàng thế giới rất quan tâm, đặc biệt là các chuyên gia ở Bảo tàng Lịch sử tự nhiên Mỹ.

Ông Huy nói việc các chuyên gia Mỹ quan tâm thực hiện dự án này đã cho thấy ký ức về những người con ưu tú của dân tộc có giá trị và sức lan tỏa vượt qua mọi biên giới.

Chạm vào di sản ký ức

Với dự án trên, những ký ức đang dần mất đi sẽ được lưu giữ lại một cách khoa học, bài bản. Hơn 20 ngày nhóm nghiên cứu đã tiếp cận được 44 gia đình liệt sĩ. Mỗi liệt sĩ một vẻ. Dự án làm sống lại những câu chuyện về các liệt sĩ Lai Xá tưởng chừng đã ngủ yên theo năm tháng.

Những người thực hiện được cầm trên tay những giấy báo tử, những bản khai sinh của liệt sĩ, những tấm bằng Tổ quốc ghi công, bằng Gia đình vẻ vang... Và quý giá hơn là những dòng ký ức sống động mà các gia đình đã trao gửi.

Qua lời kể của người thân, những liệt sĩ hiện lên là những chàng trai Lai Xá tuổi đôi mươi, căng tràn sức sống, đảm việc nhà, lại tài hoa, học giỏi, vẽ đẹp, đàn hay.

Có người là sinh viên năm 2 kiến trúc, đã cầm trên tay giấy báo đi du học Liên Xô nhưng lại chọn khoác lên mình màu áo lính để lên đường.

Toàn bộ những ký ức vô giá ấy về các liệt sĩ đã được nhóm nghiên cứu ghi lại trong khoảng 88 giờ ghi âm.

Kho tư liệu gồm bản ghi âm, bản gỡ băng, các file ảnh scan và ảnh chụp hiện vật sẽ được chuyển giao cho Bảo tàng Hà Nội và Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá để lưu trữ, nghiên cứu và phát huy giá trị. Một bản sao sẽ luôn sẵn sàng để gửi lại cho các gia đình bất cứ khi nào có nhu cầu.