Cần bỏ tư duy 'đất vàng' để TP.HCM có thêm không gian xanh

TSKH Ngô Viết Nam Sơn cho rằng TP.HCM cần quy hoạch công viên tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại khu đất 1 Lý Thái Tổ với tầm nhìn dài hạn, gắn kết di sản và cộng đồng.

TP.HCM đang chỉnh trang khu đất hơn 4 ha tại số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài, quận 10 cũ) để xây dựng công viên và Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Đây từng là khu Nhà khách Chính phủ, hiện còn lưu giữ cụm biệt thự cổ.

Chia sẻ với Tri Thức - Znews, TSKH.KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng đây đồng thời là cơ hội để vượt qua tư duy “đất vàng” thiên về lợi ích kinh tế thuần túy, hướng đến khái niệm “đất vàng” vì cộng đồng, để các địa điểm này trở thành nơi tạo dựng không gian xanh, công trình văn hóa và biểu tượng tinh thần xứng tầm.

“Khu đất vàng” số 1 Lý Thái Tổ

- Dưới góc nhìn của một chuyên gia quy hoạch, ông nghĩ như thế nào về chủ trương xây dựng công viên và Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại số 1 Lý Thái Tổ?

- Chủ trương xây dựng công viên và Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại khu đất này là một quyết định có ý nghĩa chiến lược, không chỉ về mặt quy hoạch theo định hướng đô thị đáng sống mà còn giúp phát huy giá trị văn hóa và tinh thần.

Đây là địa điểm có giá trị di sản đặc biệt, nằm giữa trung tâm TP.HCM, với quần thể biệt thự cổ của nhà Chú Hỏa - một không gian kiến trúc Pháp độc đáo do KTS Paul Veysseyre thiết kế.

Việc quy hoạch công trình tưởng niệm tại đây cần được thực hiện với tầm nhìn dài hạn, đảm bảo sự hài hòa giữa biểu tượng tương lai và không gian di sản hiện hữu. Đây là cơ hội để mở ra hướng phát triển bền vững hơn cho khái niệm “đất vàng”.

“Đất vàng” trong suy nghĩ của nhà đầu tư địa ốc thường chỉ tập trung vào cơ hội lợi nhuận theo tư duy mét vuông, thì “đất vàng” trong suy nghĩ của nhà quản trị quan tâm đến cộng đồng sẽ tập trung vào cơ hội phát triển những gì người dân khao khát, là sự thiếu thốn không gian xanh (hiện chỉ 0,5 m2/người so với tiêu chí tối thiểu 10 m2/người) và sự thiếu thốn công trình văn hóa công cộng (nhiều thập niên đã không tăng tương xứng với đà tăng mật độ dân số).

- Khu đất này nằm giữa những trục giao thông lớn và khu dân cư dày đặc. Theo ông, việc chuyển đổi công năng sang không gian công cộng có thể mang lại lợi ích gì cho đô thị và người dân?

- Việc chuyển đổi công năng khu đất sang không gian công cộng mang lại nhiều lợi ích thiết thực.

Trước hết, đây là cơ hội để tạo ra một công viên văn hóa - không gian xanh quý giá giữa lòng đô thị đông đúc, giúp cải thiện chất lượng sống và sức khỏe tinh thần cho người dân.

Thứ hai, khu đất nằm giữa các trục giao thông lớn và gần các cơ sở giáo dục như Đại học Sài Gòn, trường Lê Hồng Phong… nên có thể trở thành trung tâm kết nối văn hóa - giáo dục, phục vụ cộng đồng sinh viên và cư dân địa phương. Việc chỉnh trang các biệt thự di sản thành bảo tàng, thư viện, cà phê học thuật… sẽ góp phần nâng cao giá trị sử dụng và bảo tồn di sản kiến trúc.

KTS Ngô Viết Nam Sơn cho biết người dân TP.HCM đang thiếu không gian xanh nghiêm trọng, diện tích không gian xanh trung bình chỉ đạt 0,5 m2/người so với tiêu chí tối thiểu 10 m2/người. Ảnh: Duy Hiệu.

- Khi một công viên được gắn với chức năng tưởng niệm, yếu tố nào cần được ưu tiên?

- Khi quy hoạch một công viên gắn với chức năng tưởng niệm, cần ưu tiên sự cân bằng giữa ba yếu tố: cảnh quan, công năng và cảm xúc tinh thần.

Tuy nhiên, yếu tố cảm xúc đóng vai trò đặc biệt quan trọng, bởi công trình tưởng niệm nạn nhân Covid-19 không chỉ ghi nhận sự kiện lịch sử, mà còn cần tôn vinh tinh thần đoàn kết, đùm bọc và vượt qua khó khăn của người dân cả nước, chứ không chỉ nói về TP.HCM.

Việc thiết kế nên hướng đến sự tích cực, truyền cảm hứng, tránh nhấn mạnh quá mức đến đau thương. Bảo tàng Covid-19 nên là hạng mục cộng thêm, được cải tạo từ một biệt thự cổ - sẽ là nơi lưu giữ ký ức các nạn nhân, vinh danh những tấm gương đóng góp của lực lượng tuyến đầu, và giới thiệu các mô hình hỗ trợ cộng đồng như ATM gạo, tranh ảnh nghệ thuật… Đây là dịp để tạo nên một biểu tượng tầm quốc gia, vừa mang tính giáo dục, vừa khơi gợi niềm tự hào và bài học cho tương lai.

- Với diện tích hơn 4 ha, ông có khuyến nghị gì để nơi đây vừa có bản sắc riêng, vừa kết nối được với mạng lưới mảng xanh đô thị, ví dụ công viên Tao Đàn, 23/9 hay các tuyến cây xanh trung tâm?

- Theo tôi, khu công viên tại số 1 Lý Thái Tổ với diện tích hơn 4 ha, kết hợp với công viên lân cận và các đại lộ xanh, có tiềm năng trở thành một không gian xanh đặc sắc, vừa mang bản sắc riêng, vừa kết nối hiệu quả với mạng lưới mảng xanh đô thị hiện hữu như công viên Tao Đàn, công viên 23/9… thông qua các tuyến cây xanh trung tâm.

Để làm được điều này, nên đề xuất quy hoạch theo hướng “văn hóa - giáo dục - ký ức”, kết hợp giữa không gian mở, cảnh quan xanh và các công trình văn hóa cộng đồng như bảo tàng, thư viện, triển lãm nghệ thuật.

Việc thiết kế cần đảm bảo tính liên thông với các tuyến đi bộ, xe đạp và giao thông công cộng kết nối toàn khu vực đô thị văn hóa giáo dục xung quanh và với mạng lưới giao thông chung của nội thành. Điều này sẽ giúp tạo thành một mạng lưới kết nối xuyên suốt giữa các không gian xanh trong đô thị với không gian các khu phố dân cư, đảm bảo mọi nơi trong thành phố đều có thể tiếp cận không gian xanh cộng đồng trong bán kính 15 phút đi bộ.

TP.HCM phát triển kinh tế song hành văn hóa - lịch sử

- Trong bối cảnh quỹ đất trung tâm ngày càng khan hiếm, theo ông TP.HCM có cần lên kế hoạch để mở rộng hệ thống không gian xanh, công viên và quảng trường công cộng? Việc này đóng vai trò thế nào trong chiến lược phát triển của TP thời gian tới?

- TP.HCM cần có chiến lược dài hạn để mở rộng hệ thống công viên và quảng trường công cộng từ quỹ đất công hiện có và từ việc khuyến khích các dự án chỉnh trang dành nhiều diện tích hơn cho không gian xanh. Đây không chỉ là nhu cầu về môi trường sống mà còn là yếu tố cốt lõi trong phát triển bền vững.

Không gian xanh giúp cải thiện vi khí hậu, giảm áp lực giao thông, nâng cao chất lượng sống và sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, các quảng trường công cộng là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, giao lưu xã hội, góp phần xây dựng cộng đồng đô thị gắn kết.

Cần tổ chức cuộc thi quy hoạch chỉnh trang toàn khu đô thị văn hóa - giáo dục, phối hợp với việc tổ chức cuộc thi quy hoạch kiến trúc cảnh quan cho không gian Biểu tượng và Bảo tàng Covid-19, để huy động trí tuệ xã hội và tạo ra những giải pháp thiết kế chất lượng.

TSKH.KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng TP.HCM hoàn toàn có thể biến khu đất số 1 Lý Thái Tổ thành một điểm nhấn xanh - văn hóa - ký ức. Ảnh: NVCC.

- TP.HCM có thể phát triển một hệ thống những “không gian ký ức” để vừa lưu giữ dấu ấn lịch sử, vừa nuôi dưỡng bản sắc đô thị trong tương lai?

- Việc phát triển hệ thống “không gian ký ức” là hướng đi cần thiết và đầy tiềm năng.

Trước hết, tôi có gửi đề xuất đến UBND TP về khoanh vùng không gian Trung tâm Lịch sử (Historic District) của tứ giác Nguyễn Thị Minh Khai - Kênh Nhiêu Lộc Thị Nghè - Lê Thánh Tôn - Cách Mạng Tháng Tám. Đây là khu vực còn lưu giữ đa số công trình lịch sử có giá trị trên dưới 100 năm qua của TP.HCM và các khu vực lịch sử khác tại Chợ Lớn và Gia Định. Hy vọng khu vực được đưa vào quy hoạch bảo tồn và chỉnh trang, giống như cách làm bài bản của các siêu đô thị lớn trên thế giới như Paris, New York, Thượng Hải…

Kế đến, những không gian như công viên tưởng niệm nạn nhân Covid-19, bảo tàng cải tạo từ biệt thự cổ, hay các công trình ghi dấu lịch sử - văn hóa sẽ là nơi lưu giữ ký ức tập thể, nuôi dưỡng bản sắc đô thị trong tương lai.

Phát triển các không gian ký ức gắn với di sản kiến trúc, các sự kiện lịch sử và những câu chuyện cộng đồng, từ đó tạo nên một hệ thống không gian có chiều sâu văn hóa, giúp người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu và trân trọng giá trị của thành phố mình đang sống.

Tóm lại, với tầm nhìn quy hoạch toàn diện, TP.HCM hoàn toàn có thể biến khu đất số 1 Lý Thái Tổ thành một điểm nhấn xanh - văn hóa - ký ức, góp phần định hình bản sắc đô thị hiện đại nhưng vẫn giàu chiều sâu lịch sử. Dự án tại khu đất số 1 Lý Thái Tổ nếu được quy hoạch đúng tầm sẽ không chỉ là một điểm nhấn kiến trúc - văn hóa của TP.HCM, mà còn là biểu tượng tinh thần của cả dân tộc trong hành trình vượt qua thử thách đại dịch.