Bức tranh báo chí thời đại số

TP - Các tờ báo sẽ không là gì nếu không có độc giả, và cuộc khảo sát năm nay cho thấy, báo chí đã nhận thức sâu sắc về thực tế này. Mục tiêu “tăng lượng độc giả” chiếm vị trí hàng đầu trong các ưu tiên của báo chí. Tuy nhiên, để hoàn thành được mục tiêu đó, báo chí cần phải hiểu được độc giả đang nhìn mình như thế nào.

Độc giả là xương sống của báo chí

Cách đây khoảng 15 năm, khi mạng xã hội bắt đầu trở thành môi trường tin tức hấp dẫn và mới mẻ của độc giả, người ta đã dự đoán đến thời kỳ suy tàn của báo chí truyền thống và báo viết, truyền hình, phát thanh sẽ được thay thế bằng báo điện tử và truyền thông đa phương tiện.

Báo Tiền Phong cùng các chiến sĩ trên đảo Đá Tây A (Trường Sa). Ảnh: Như Ý.

Điều đó đã trở thành hiện thực, tuy nhiên, người ta không lường được rằng sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng internet đã khiến cho tương lai của báo điện tử vừa chớm nở, chưa kịp trưởng thành vững chắc đã sớm đối mặt với nguy cơ bị cạnh tranh khốc liệt bởi hình thức truyền thông qua mạng xã hội, và rơi vào thế yếu.

Độc giả - khách hàng truyền thống và cơ bản của báo chí - đã bị hấp dẫn bởi những hình thức tiếp nhận thông tin mới, bằng những thiết bị công nghệ hiện đại, khiến cho thông tin chủ động đến với độc giả một cách nhanh nhất, tiện lợi nhất, ở mọi thời điểm và mọi hoàn cảnh, miễn là có internet.

Với mọi tờ báo, dù là của Nhà nước hay tư nhân, độc giả chính là gốc rễ nguồn doanh thu, cho dù nó đến từ tiền báo theo phương thức truyền thống, tiền thu phí trả theo lượt xem hay thuê bao hàng tháng, tiền do nhà mạng trả theo tổng truy cập hay tiền quảng cáo cho các nhãn hàng. Tất cả đều dựa vào lượng độc giả của một tờ báo.

Khi độc giả không còn mua báo hay đọc báo nữa, có nghĩa là họ đã có một nguồn cung cấp thông tin thay thế và hoàn toàn lãng quên tờ báo, điều đó đồng nghĩa với việc tờ báo đó lâm nguy, phải đối diện với những nguy cơ lớn như dừng xuất bản hoặc thu hẹp phạm vi hoạt động.

Rõ ràng, không có độc giả thì sẽ không có báo chí, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Làm thế nào để có độc giả, duy trì và phát triển lượng độc giả để tờ báo có thể tồn tại chính là câu hỏi lớn nhất với ngành báo chí hiện nay. Báo chí muốn kiếm tiền từ độc giả thì phải hiểu nhu cầu của độc giả và đáp ứng được nó.

Mạng di động công nghệ thông tin 4G, 5G đã khiến cho công chúng hiện nay trở nên bận rộn, bởi lượng thông tin ập vào thiết bị cầm tay, máy tính cá nhân ồ ạt, đa dạng, và nhanh hơn bao giờ hết. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh có kết nối mạng là họ sẽ nắm được thông tin của cả thế giới.

Các độc giả trẻ tại buổi Quốc hội Trẻ em giả định lần thứ 2/2024. Ảnh: Xuân Tùng.

Sự xuất hiện của các mạng xã hội càng khiến cho giao thức đón nhận thông tin trở nên nhanh hơn chớp mắt và không có giới hạn. Cho dù thông tin trên mạng xã hội không bao giờ có thể đảm bảo tính chuẩn xác bởi bản chất “xã hội” của loại hình này khiến cho bất cứ ai có tài khoản cũng sở hữu năng lực sản xuất thông tin.

Trong nguy luôn có cơ

Điều đáng lo ngại là bản chất “xã hội” đã cải biến thói quen, nhu cầu tiếp nhận thông tin của độc giả. Những thông tin không kiểm chứng, bịa đặt, giả dối nhưng lại đánh trúng thị hiếu và sự quan tâm của độc giả, khiến độc giả quay lưng với loại hình đưa tin chính thống, nghiêm túc của báo chí.

Thói quen của một cá nhân tạo nên thói quen của một cộng đồng và của một xã hội, đồng thời nó cũng phản chiếu xu hướng của xã hội đó. Tuy nhiên, mọi vấn đề đều có hai mặt. Khi tin tức trên mạng xã hội trở nên độc hại, chính công chúng là đối tượng bị thiệt hại, bị “ngộ độc” và nảy sinh nhu cầu phản tỉnh.

Họ cần đi tìm những tin tức trung thực, không dối trá, được kiểm chứng rõ ràng, được kiểm soát bằng luật pháp và đạo đức báo chí. Và đây chính là thời điểm báo chí chính thống cần nắm bắt cơ hội để giành lại độc giả từ môi trường mạng xã hội bát nháo.

Vấn đề tin tức giả, hàng giả tràn lan trên mạng gây bức xúc dư luận trong thời gian gần đây khiến một lượng lớn độc giả quay lại với các tờ báo uy tín. Điều này không chỉ diễn ra trong môi trường báo chí Việt Nam mà còn xuất hiện trên khắp thế giới.

Theo báo cáo về “Triển vọng và ưu tiên xuất bản kỹ thuật số năm 2025”, vào thời điểm mà sự chú ý của độc giả bị phân tán mạnh mẽ do có sự lựa chọn quá lớn, việc quay lại những nguyên tắc cơ bản của xuất bản báo chí là phù hợp. Xét cho cùng, cho dù báo chí đang ưu tiên lượng đăng ký hay quảng cáo - hoặc kết hợp cả hai - thì độc giả chính là xương sống của doanh thu.

Điều quan trọng là báo chí phải luôn giữ được tôn chỉ, mục đích cũng như đạo đức nghề nghiệp khi sản xuất và đăng tải thông tin lên các kênh mạng xã hội của tờ báo. Thông tin cần hấp dẫn, thu hút nhưng vẫn phải đảm bảo tính chuẩn xác, có kiểm chứng và tính kịp thời.

Và một điểm đáng ngạc nhiên là xuất hiện xu hướng độc giả có nhu cầu tiếp nhận các thông tin chất lượng cao hay phân tích chuyên sâu. Đây chính là những sản phẩm truyền thống của báo chí trước đây, nhưng đã bị thất thế bởi nhu cầu đọc tin nhanh, ngắn. Điều này đã dẫn tới nhận định rằng những bài báo dài, được thực hiện công phu, dành cho thói quen “đọc chậm” đã cáo chung.

Nhưng loại hình “đọc chậm” chất lượng cao, giàu tính chuyên môn đang hồi sinh mạnh mẽ. Chúng ta đang thấy rất nhiều bài viết chất lượng cao, có dung lượng hàng nghìn chữ, được thực hiện công phu theo dạng E-Magazine thu hút được sự quan tâm của độc giả.

Trong bối cảnh hiện nay, đất nước đang đứng trước nhiều thay đổi mới và lớn lao, chúng ta càng thấy rõ sự quan tâm của độc giả với những vấn đề đó, thể hiện qua số lượng đọc những bài báo chính thống và đóng góp ý kiến, quan điểm cá nhân dưới dạng bình luận hoặc chia sẻ về trang cá nhân của mình để thảo luận.

Do đó, những thông tin được phân tích đầy đủ, sâu sắc, đa chiều sẽ giúp độc giả tự định hướng được cho mình một nhận thức, thái độ cụ thể trước một vấn đề. Đây lại là một lợi thế khác mà báo chí có thể làm được nhờ vào tính chính danh trong việc khai thác và cung cấp thông tin, từ đó tiếp cận dễ dàng các nguồn tin, giới chuyên môn để sản xuất được những bài báo chất lượng.

SÁT CÁNH CÙNG ĐỘC GIẢ

Một sự quan tâm của độc giả mà báo chí luôn chú ý là các chủ đề liên quan đến xã hội và đời sống dân sinh. Vai trò của dòng tin chính thống ở các vấn đề như thực phẩm bẩn, quảng cáo sai sự thật, nạn bạo lực học đường, xử lý nạn tham nhũng… luôn chiếm được lòng tin của độc giả.

Công chúng đã chán ngán thể loại thông tin nhiễu loạn, giật gân, rẻ tiền, thao túng tâm lý, dẫn dắt đám đông để trục lợi trên mạng xã hội. Sự mất niềm tin của độc giả vào thể loại thông tin đó, cộng thêm ý thức dùng mạng xã hội ngày càng tỉnh táo, hướng tới việc thể hiện quan điểm, suy nghĩ của mình trước các vấn đề xã hội đã dẫn tới hiện tượng “gạn đục khơi trong” này.

Những vấn đề có liên quan đến lợi ích sát sườn của độc giả, do đó, họ không chỉ muốn biết tin mà còn có nhu cầu được giúp đỡ để giải quyết các vấn đề của mình. Tất nhiên, báo chí không có chức năng giải quyết vấn đề nhưng những bài viết phản ánh về vấn đề sẽ giúp vấn đề mà độc giả quan tâm được xử lý nhanh hơn.

Đó cũng là vai trò và trách nhiệm của nền báo chí Cách mạng, dùng ngòi bút làm vũ khí để phản biện xã hội, lên tiếng trước những bất cập, lan tỏa những điều tốt đẹp, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, cũng là những độc giả sẽ giúp cho báo chí tồn tại.

Nắm bắt được xu hướng thông tin chất lượng cao của độc giả chính là động lực khiến 52% cơ quan báo chí trên thế giới chuyển tập trung vào việc tăng lượng nội dung đầu ra, trong khi 25% khác đang có kế hoạch thay đổi loại nội dung để thu hút nhiều đối tượng hơn.

Cả hai đều là cách tiếp cận hợp lý để tăng lượng độc giả. Nhiều độc giả hơn có nghĩa là nhiều người đăng ký tiềm năng hơn và khoảng 34% cơ quan báo chí đang có kế hoạch giới thiệu đăng ký để tăng doanh thu, trong khi một tỷ lệ tương tự (32%) đang khám phá các mô hình “freemium”, tức là giới hạn nội dung miễn phí để tiến đến việc thu phí.

Chỉ số doanh thu xuất bản kỹ thuật số mới nhất của báo chí thế giới đã cho thấy lượng đăng ký trả phí đã quay trở lại mức tăng trưởng ổn định và hiện gần như ngang bằng với doanh thu quảng cáo. 50% cơ quan báo chí được hỏi tin rằng đăng ký có tiềm năng tăng trưởng lớn nhất trong 3 năm tới.

Song dù thế nào, mạng xã hội đã trở thành thói quen cơ bản của công chúng hiện nay. Do đó, báo chí không nên coi đây là “đối thủ cạnh tranh độc giả” mà cần cộng sinh lành mạnh với mạng xã hội, biến mạng xã hội thành một kênh tiếp xúc độc giả mới và duy trì lượng độc giả đang có.

Rất nhiều tờ báo ở Việt Nam hiện nay đã coi mạng xã hội như một kênh thông tin kéo dài của mình, thậm chí là một sản phẩm mới, với những thông tin được sản xuất theo kiểu “đo chân đóng giày” cho phù hợp với tiêu chuẩn thông tin của mạng xã hội để tối ưu lượng tiếp cận, lượng đọc và lượng tương tác.

Điều quan trọng là báo chí phải luôn giữ được tôn chỉ, mục đích cũng như đạo đức nghề nghiệp khi sản xuất và đăng tải thông tin lên các kênh mạng xã hội của tờ báo. Thông tin cần hấp dẫn, thu hút nhưng vẫn phải đảm bảo tính chuẩn xác, có kiểm chứng và tính kịp thời.

Như thế, báo chí đã làm tốt nhiệm vụ đi sâu đi sát vào quần chúng, để biết được độc giả cần gì và thoả mãn nhu cầu đó của độc giả. Dù ở thời đại nào, thông tin vẫn cứ là một “tài sản chiến lược” mà báo chí cung cấp cho “khách hàng chiến lược” là độc giả.