Bỏ cấp huyện, chính quyền 2 cấp vận hành từ 1.7

Ngày 16.6, với đại đa số đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, Quốc hội lần lượt thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều Hiến pháp và luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Nghị quyết và luật có hiệu lực ngay từ ngày thông qua.

Cấp tỉnh và cấp xã mới hoạt động từ 1.7

Theo nghị quyết sửa đổi Hiến pháp, các đơn vị hành chính của Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp, gồm tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư do luật định. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội (QH) thành lập. Các đơn vị hành chính cấp huyện sẽ kết thúc hoạt động trong cả nước từ ngày 1.7.

Nghị quyết cũng nêu rõ, khi kiện toàn tổ chức bộ máy của các cơ quan sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính và kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện trong năm 2025 thì không tiến hành bầu các chức danh lãnh đạo HĐND, UBND như chủ tịch, phó chủ tịch, trưởng ban HĐND, ủy viên UBND… Các nhân sự này sẽ do Thủ tướng, Ủy ban Thường vụ QH, thường vụ HĐND cấp tỉnh chỉ định dựa trên thông báo của cấp ủy có thẩm quyền quản lý cán bộ.

Nghị quyết cũng quy định, trong trường hợp đặc biệt, cho phép chỉ định nhân sự không phải là đại biểu HĐND giữ các chức danh chủ tịch, phó chủ tịch, trưởng các ban của HĐND ở đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp hoặc làm đại biểu HĐND để hình thành HĐND lâm thời ở các phường đang thực hiện mô hình chính quyền đô thị không tổ chức HĐND.

Quá trình xây dựng nghị quyết, có ý kiến đề nghị quy định cụ thể các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư là xã, phường, đặc khu ngay trong Hiến pháp. Giải trình về nội dung này, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp cho hay việc quy định quá cụ thể các loại đơn vị hành chính trong Hiến pháp có thể dẫn đến sửa đổi, bổ sung tương đối thường xuyên, bởi đây là vấn đề còn có sự phát triển. Do đó, trong Hiến pháp chỉ cần khẳng định rõ việc tổ chức đơn vị hành chính theo mô hình địa phương 2 cấp, còn tên từng loại đơn vị hành chính sẽ do luật định để đáp ứng yêu cầu phát triển trong từng thời kỳ.

Tại luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được thông qua sau đó, QH thống nhất quy định đơn vị hành chính của Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp, gồm: tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư (cấp tỉnh); xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (cấp xã). Trong đó, xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; phường là đơn vị hành chính ở đô thị; đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển KT-XH, bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Cơ cấu tổ chức của HĐND và UBND

Về cơ cấu tổ chức, luật sửa đổi quy định HĐND tỉnh thành lập 3 ban gồm pháp chế, kinh tế - ngân sách và văn hóa - xã hội, nếu là thành phố thì thành lập 4 ban gồm pháp chế, kinh tế - ngân sách, văn hóa - xã hội và đô thị. Riêng HĐND ở tỉnh, thành phố có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số được thành lập ban dân tộc. Với cấp xã, HĐND thành lập 2 ban gồm kinh tế - ngân sách và văn hóa - xã hội.

Ban của HĐND gồm có trưởng ban, phó trưởng ban và các ủy viên. Trưởng ban, phó trưởng ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách; trường hợp không chuyên trách thì không thể đồng thời là người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc UBND cùng cấp. Tương tự, ủy viên của các ban của HĐND cấp tỉnh có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách.

Luật cũng quy định rõ, tỉnh có từ 1 triệu dân trở xuống hoặc thành phố có từ 1,2 triệu dân trở xuống được bầu 50 đại biểu HĐND tỉnh; tỉnh có trên 1 triệu dân thì cứ thêm 70.000 dân được bầu thêm 1 đại biểu, thành phố có trên 1,2 triệu dân thì cứ thêm 75.000 dân được bầu thêm 1 đại biểu, nhưng tổng số không quá 85 đại biểu. Riêng TP.Hà Nội và TP.HCM được bầu 125 đại biểu. Với HĐND cấp xã, số lượng đại biểu có thể dao động từ 15 - 30 tùy theo khu vực miền núi, hải đảo hoặc thông thường, và quy mô dân số.

Vẫn theo quy định tại luật sửa đổi, UBND gồm chủ tịch, phó chủ tịch và ủy viên. Trong đó, UBND cấp tỉnh tổ chức các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác để tham mưu, giúp UBND cấp mình thực hiện quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực ở địa phương và thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo phân cấp, ủy quyền.

Còn với cấp xã, căn cứ các tiêu chí về quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện phát triển KT-XH và các yếu tố đặc thù của từng loại đơn vị hành chính cấp xã ở nông thôn, đô thị, hải đảo, UBND cấp xã được tổ chức các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác hoặc bố trí các công chức chuyên môn để tham mưu, giúp UBND cấp xã quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực theo quy định của Chính phủ.

Đáng chú ý, luật quy định trong trường hợp cần thiết, UBND, chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyền trực tiếp chỉ đạo, điều hành việc giải quyết những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của UBND, chủ tịch UBND cấp xã.

Theo Chính phủ, khi không tổ chức chính quyền địa phương cấp huyện, hầu hết các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp huyện hiện nay được chuyển giao cho chính quyền cấp xã thực hiện. Trong khi đó, năng lực của bộ máy chính quyền cấp xã chưa thực sự đồng đều nên cần có cơ chế để tăng cường vai trò, trách nhiệm của chính quyền cấp tỉnh trong việc theo dõi, chỉ đạo, hướng dẫn và có giải pháp kịp thời để hỗ trợ, xử lý nếu chính quyền cấp xã không đủ khả năng thực hiện hoặc thực hiện không hiệu quả các nhiệm vụ, quyền hạn được giao.

Thủ tục hành chính tồn đọng xử lý thế nào ?

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết việc chuyển đổi từ mô hình chính quyền địa phương 3 cấp sang 2 cấp là một bước cải cách quan trọng và có tính chất lịch sử. Để đảm bảo sự liên tục, thông suốt và ổn định trong quá trình chuyển đổi, luật sửa đổi quy định đầy đủ, bao quát và có tính đến các vấn đề có thể phát sinh trong thực tiễn, từ việc tổ chức bộ máy, nhân sự cho đến quy trình xử lý hành chính và cơ chế hoạt động.

Trong đó, kể từ 1.7, thời điểm cấp huyện kết thúc hoạt động, thường trực HĐND cấp tỉnh có trách nhiệm xác định các đại biểu HĐND cấp huyện nhiệm kỳ 2021 - 2026 được bầu hoặc đang thực hiện nhiệm vụ đại biểu ở phần địa giới hành chính thuộc đơn vị hành chính cấp xã hình thành sau sắp xếp hoặc được cơ quan có thẩm quyền điều động, bố trí công tác tại các cơ quan, tổ chức, đơn vị ở đơn vị hành chính cấp xã đó để làm đại biểu của HĐND nhiệm kỳ 2021 - 2026 của đơn vị hành chính cấp xã. Chậm nhất đến 30.6.2025, các cơ quan cấp huyện phải hoàn thành bàn giao công việc, hồ sơ, tài liệu, tài chính, ngân sách, trụ sở, tài sản… cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền.

Các công việc, thủ tục hành chính, đơn thư khiếu nại, tố cáo của cấp huyện đang giải quyết nếu đến 1.7.2025 mà vẫn chưa hoàn thành hoặc đã hoàn thành nhưng sau đó phát sinh vấn đề thì cơ quan tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cấp huyện hoặc chính quyền địa phương cấp xã mới hình thành sau sắp xếp nơi phát sinh công việc, thủ tục có trách nhiệm phối hợp với cơ quan liên quan để tiếp tục giải quyết.

Trường hợp nội dung công việc, thủ tục có liên quan đến từ 2 đơn vị hành chính cấp xã mới hình thành sau sắp xếp trở lên hoặc có nội dung phức tạp thì chủ tịch UBND cấp tỉnh có trách nhiệm chỉ đạo việc giải quyết.

Đặc biệt, để kịp thời xử lý những tình huống phát sinh, đột xuất mà chưa có trong quy định của pháp luật, luật thiết lập cơ chế linh hoạt, chủ động theo hướng cho phép Ủy ban Thường vụ QH, Chính phủ, Thủ tướng, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, HĐND, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xem xét, ban hành văn bản hoặc ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề phát sinh khi tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã.

Ngoài ra, luật sửa đổi cũng bổ sung quy định chuyển tiếp đối với các phường thuộc TP.Hà Nội, TP.HCM và TP.Đà Nẵng đang thực hiện mô hình chính quyền đô thị (chỉ tổ chức UBND, không tổ chức HĐND) sang mô hình tổ chức cấp chính quyền địa phương (có đầy đủ HĐND và UBND), đảm bảo vận hành thông suốt từ 1.7.