Biến rác thành tài nguyên: Na Uy phát túi rác theo màu cho từng người dân

Ở Thủ đô Oslo (Na Uy), việc phân loại rác trở nên dễ dàng nhờ hệ thống túi màu đặc biệt: xanh cho đồ ăn thừa, tím cho bao bì nhựa và túi thường cho rác sinh hoạt còn lại.

Mức sống cao thường đồng nghĩa với việc tiêu thụ vật chất nhiều hơn - một trong những nguyên nhân chính dẫn đến biến đổi khí hậu, ô nhiễm và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên. Nhận thức rõ điều này, Thủ đô Oslo đang nỗ lực không ngừng để giảm mức tiêu thụ tài nguyên, đồng thời thực hiện cam kết hướng tới những giải pháp thông minh, tuần hoàn và bền vững cho tương lai, tạo điều kiện để người dân dễ dàng tái sử dụng, sửa chữa và chia sẻ hơn.

Mỗi ngày, người dân Oslo phân loại và gửi rác qua một hệ thống quản lý tinh vi, nơi “rác” được trao cơ hội tái sinh thay vì kết thúc vòng đời tại các bãi chôn lấp. Từ việc biến thức ăn thừa thành khí sinh học, đến tái chế nhựa hoặc chuyển đổi công năng các sản phẩm đã qua sử dụng - những thông lệ bền vững này ngày càng trở nên phổ biến ở Oslo.

Mỗi sáng sớm, bạn có thể nghe thấy âm thanh của những chiếc xe tải thu gom rác vang lên trên các con phố Oslo. Những túi xanh chứa rác hữu cơ được chuyển đến nhà máy sản xuất khí sinh học, túi tím đựng rác thải nhựa được đưa tới các cơ sở phân loại, phần còn lại được vận chuyển đến một trong hai nhà máy điện rác Haraldrud hoặc Klemetsrud.

Trong khi đó, những vật liệu có thể tái chế như giấy, thủy tinh, kim loại được vận chuyển đến các trung tâm chuyên biệt tại Na Uy hoặc các nước châu Âu để tái xử lý. Rác thải nguy hại như pin, thùng sơn được xử lý an toàn tại các cơ sở chuyên dụng.

Đến cuối ngày, toàn bộ lượng rác thu gom được chuyển hóa thành nhiệt, điện, khí sinh học, phân compost và vật liệu tái chế - một minh chứng sống động cho thấy khi được quản lý đúng cách, rác không còn là gánh nặng môi trường, mà trở thành nguồn tài nguyên quý giá của thành phố.

Thành phố được “mã hóa bởi màu” 

Theo số liệu của thành phố, năm 2024, lượng rác thải trung bình đầu người ở Oslo là 284kg, trong khi trung bình toàn quốc là 379kg. Đối với hầu hết người dân Oslo, quy trình quản lý chất thải bền vững bắt đầu từ gian bếp của mỗi gia đình. 

Thành phố phát các túi đựng rác được phân chia theo màu giúp các nỗ lực phân loại rác của người dân dễ dàng hơn: túi xanh cho đồ ăn thừa, túi tím cho các bao bì bằng nhựa và túi thường cho rác thải sinh hoạt còn lại. Giấy và bìa carton có thùng riêng, còn thủy tinh và kim loại được thu gom tại các điểm tái chế lân cận.

Đây là một hệ thống vận hành dựa trên niềm tin và thói quen. Mỗi hộ gia đình đều được kỳ vọng phân loại rác đúng cách và kết quả rất khả quan, mặc dù chưa hoàn hảo. Tuy nhiên, điểm mạnh của hệ thống nằm ở sự đơn giản và tính bao trùm, vì thế dù mới chỉ được thực hiện một phần nhưng nó cũng giúp giải phóng một lượng lớn rác từ các bãi chôn lấp và được chuyển hóa thành năng lượng, phân vi sinh, hay các vật liệu mới. 

Oslo biến rác thành năng lượng sưởi ấm

Trụ cột của hệ thống này là nhà máy điện rác chủ chốt Klemetsrud nằm ở ngoại ô Oslo, nơi các loại rác không thể tái chế hoặc không thể sử dụng làm phân compost sẽ được đốt trong các lò công nghệ cao ở nhiệt độ trên 850°C.

Tuy nhiên, đây không đơn thuần là vấn đề “đốt rác”. Nhà máy Klemetsrud đốt rác để sản xuất điện cung cấp cho hệ thống sưởi ấm, cấp điện cho hàng nghìn hộ gia đình và tòa nhà công cộng ở Oslo. Mỗi chiếc túi chứa rác thải chưa phân loại đã trở thành nguồn năng lượng thay thế than hoặc khí đốt.

Vậy còn những chiếc túi xanh chứa đầy vỏ rau củ quả và thức ăn thừa thì sao? Chúng không bị đốt mà sẽ được đưa tới nhà máy khí sinh học của Oslo. Tại đây, rác thải hữu cơ được xử lý thông qua quy trình phân hủy kỵ khí – sử dụng vi sinh vật để phân hủy chất hữu cơ thay cho oxy – để trở thành khí sinh học và phân bón sinh học. 

Khí sinh học được tinh chế và trở thành nhiên liệu vận hành hệ thống xe thu gom rác của thành phố, tạo nên một vòng tuần hoàn xanh – nơi “chính rác thải lại trở thành nhiên liệu vận hành phương tiện thu gom rác”. Còn phân bón sinh học giàu nitơ và phốt pho được các nhà nông và người làm vườn trên khắp Na Uy ưa dùng. Vòng tròn khép kín không chỉ giúp giải phóng chất hữu cơ khỏi các bãi chôn lấp, mà còn góp phần giảm thiểu phát thải khí methane - một loại khí nhà kính mạnh gấp nhiều lần so với CO₂.

Việc cấm chôn lấp rác hữu cơ ban hành năm 2009 đã khiến Oslo trở thành thành phố không còn bãi chôn lấp. Rác thải hoặc sẽ được tái chế, ủ làm phân sinh học hoặc biến thành năng lượng. Chỉ những vật liệu trơ như đất bị ô nhiễm, amiăng hoặc tro từ quá trình đốt mới được chôn lấp. Chính sách cấp tiến này vừa giúp giảm đáng kể lượng khí thải mê-tan và giúp Oslo lọt vào danh sách một trong những thủ đô sạch nhất châu Âu về mặt quản lý rác thải.

Tái chế vì tương lai tuần hoàn

Oslo có mạng lưới trạm tái chế rộng khắp, tiếp nhận mọi loại vật liệu từ giấy, thủy tinh, kim loại cho đến thiết bị điện tử, đồ nội thất hay thùng sơn cũ. Tuy nhiên, bao bì nhựa vẫn là một trong những thách thức lớn nhất. Nhựa sạch được phân loại, đựng trong túi rác màu tím rồi chuyển tới các cơ sở tái chế vật liệu, trong khi nhựa bẩn hoặc lẫn tạp chất sẽ được đưa đi đốt tại nhà máy điện rác.

Các “trạm tái sử dụng” ngày càng phổ biến trong thành phố và là minh chứng sống động cho kinh tế tuần hoàn. Thay vì vứt bỏ quần áo hoặc đồ nội thất không dùng nữa, người dân sẽ tập kết các đồ này tại trạm tái sử dụng để sửa chữa, làm mới và bán lại. 

Chìa khóa thành công: chính sách, quan hệ đối  tác và đổi mới sáng tạo

Câu chuyện của Oslo không chỉ đơn thuần mang tính kỹ thuật, mà còn mang tính chính trị. Chiến lược xử lý rác thải của thành phố rất phù hợp với hệ thống phân cấp chất thải quốc gia của Na Uy: giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế, thu hồi và chỉ chôn lấp khi cần thiết. Hệ thống phân cấp quốc gia giúp định hình mọi chính sách của thành phố, từ thu gom rác thải sinh hoạt đến xử lý rác thải công nghiệp. Nó cũng đảm bảo sự hợp tác giữa chính quyền, các công ty tư nhân và các viện nghiên cứu. 

SINTEF, tổ chức nghiên cứu độc lập lớn nhất Na Uy, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các công nghệ tái chế mới, trong khi công ty năng lượng đô thị Fortum Oslo Varme của Oslo đang tiên phong trong việc thu giữ carbon cho lĩnh vực chuyển đổi rác thải thành năng lượng. Kết quả thu được là một thành phố nơi chính sách, khoa học và hành vi cộng đồng cùng chung mục tiêu - một tương lai không rác thải.

Di sản xanh của Oslo

Dù đã đạt được những kết quả ấn tượng, hệ thống quản lý rác thải của Oslo vẫn chưa hoàn hảo. Thành phố vẫn đang gặp khó khăn trong việc phân loại rác thải không đúng cách, đặc biệt là khi người dân trộn rác có thể tái chế với đồ ăn thừa. Các vật liệu bị ô nhiễm có thể ảnh hưởng tới hiệu quả tái chế và gia tăng chi phí. 

Các nhà máy điện rác cung cấp năng lượng tái tạo nhưng việc đốt rác vẫn tạo ra khí thải. Đó là lý do Oslo đặt ra mục tiêu dài hạn là giảm thiểu lượng rác thải phát sinh, chứ không chỉ đơn thuần là quản lý tốt hơn.

Đi cùng với đó là các chiến dịch giáo dục và nâng cao nhận thức. Các trường học, trường đại học và trung tâm cộng đồng thường xuyên tổ chức các hội thảo về phân loại rác thải đúng cách, áp dụng các ứng dụng kỹ thuật số để giúp người dân định vị trí trạm tái chế gần nhất hoặc theo dõi lịch trình thu gom. 

Hệ thống quản lý rác thải của Oslo cũng là một tuyên bố về các giá trị. Nó phản ánh niềm tin của chính quyền Oslo về việc tính bền vững phải được thể hiện ở việc làm mỗi ngày chứ không chỉ là những lời hứa trong các văn bản chính sách. Đối với Oslo, tính bền vững không chỉ là một mục tiêu mà còn là một lối sống.

Thông qua đổi mới, hợp tác và sự tham gia của cộng đồng, Oslo đã chứng minh rằng ngay cả một thủ đô hiện đại cũng có thể tiến gần đến mục tiêu khép kín chu trình - biến rác thải của ngày hôm qua thành năng lượng, nhiên liệu và đất đai màu mỡ của ngày mai. 

Olivia Sælthun Haugsbø (Oslo, Na Uy)