Bí ẩn về 80.000 người 'bốc hơi' ở Nhật Bản mỗi năm

Ở Nhật Bản, những người như vậy được gọi là “johatsu” (những người “bốc hơi”). Họ chọn từ bỏ tất cả - cuộc sống, công việc, nhà cửa và gia đình - để có cơ hội bắt đầu lại.

Tách rời khỏi quá khứ, những linh hồn lạc lối này có thể sống hàng thập kỷ trong bóng tối của xã hội, không một lần ngoái đầu nhìn lại.

Từ giữa những năm 1990, Nhật Bản ghi nhận khoảng 80.000 “johatsu” mỗi năm. Đây là tấm gương phản chiếu u ám cho những áp lực vô hình buộc con người phải tuân thủ các chuẩn mực xã hội, theo News.com.au.

"Johatsu" chọn từ bỏ mọi thứ để có cơ hội bắt đầu lại. Ảnh: Arata Mori - Andreas Hartmann.

Biến mất trong đêm

Johatsu: Into Thin Air (tạm dịch: Johatsu: Tan biến vào hư không) là bộ phim tài liệu gần đây khám phá hiện tượng bí ẩn này. Phải mất hơn 6 năm, hai nhà làm phim sống tại Berlin (Đức) - Andreas Hartmann và Arata Mori - mới hoàn thành dự án.

Để bảo vệ sự riêng tư của các “johatsu”, bộ phim chỉ được phát hành với điều kiện nghiêm ngặt: không bao giờ được chiếu công khai ở Nhật Bản.

Mori, sinh ra tại Nhật Bản, cho biết ý tưởng về “johatsu” mang tính toàn cầu, dù bắt nguồn từ một nền văn hóa rất đặc trưng. “Chúng ta ai cũng từng nghĩ đến việc biến mất khỏi cuộc sống của mình”, nam đạo diễn nói.

Ở Nhật Bản, mong muốn này có thể bắt nguồn từ những kỳ vọng xã hội khắt khe. Việc không đáp ứng được những kỳ vọng đó - như ly hôn, nợ nần, mất việc hay thi trượt - có thể khiến người ta cảm thấy mình bị “nhúng chàm” mãi mãi.

Trong đó có cả văn hóa công sở, nơi nghỉ việc bị coi là điều đáng xấu hổ, dù công việc có thể khiến bạn kiệt sức đến mức tử vong. Áp lực phải tuân thủ chuẩn mực xã hội lớn đến mức “bốc hơi” đôi khi là lựa chọn duy nhất.

Những người giúp “johatsu” biến mất là dịch vụ công khai ở Nhật. Ảnh: iStock.

Dù chạy trốn khỏi mọi người, “johatsu” không đơn độc. Họ tìm đến những người gọi là “night movers” - người giúp họ biến mất trong đêm. Nhiệm vụ của các “night movers” là đưa người rời đi đến một địa điểm bí mật, trong sự kín đáo tuyệt đối. Họ có thể khiến sự biến mất giống như một vụ bắt cóc, làm căn nhà trông như bị trộm và xóa dấu vết tài chính.

Dù “johatsu” rất bí ẩn, nhưng “night movers” lại hoạt động công khai, có văn phòng và website dễ dàng tiếp cận.

Còn những người bị “johatsu” bỏ lại, họ cũng có dịch vụ hỗ trợ. Trừ khi có dấu hiệu phạm tội, cảnh sát sẽ không can thiệp.

“Do luật bảo mật thông tin ở Nhật Bản rất nghiêm ngặt, việc nhờ cảnh sát giúp đỡ là vô cùng khó khăn. Nhiều người phải thuê thám tử tư để tìm người thân mất tích, hoàn toàn trái ngược với ‘night movers”, Hartmann nói.

“Thà chết còn hơn sống nhục”

Nhật Bản có truyền thống văn hóa sâu sắc về việc giữ thể diện. “Lịch sử Nhật Bản từng có nhiều người chọn tự sát để bảo toàn danh dự. Đến nay, điều này vẫn xảy ra. Nhiều người thà chết còn hơn sống trong nhục nhã”, Mori nói.

Vì vậy, biến mất là một lựa chọn ít đau đớn hơn. Dù để lại nỗi buồn cho gia đình, điều này vẫn tốt hơn về mặt tài chính so với việc tự sát. Ở xứ Phù Tang, người thân của người tự tử sẽ phải trả nợ thay và chịu phí rất lớn nếu vụ việc xảy ra ở tòa nhà hay tàu điện.

“Johatsu có thể bị xem như một hình thức tự sát, nhưng thực ra là ngược lại. ‘Bốc hơi’ là lựa chọn để tiếp tục sống, chứ không chết”, Mori nói.

Thực tế, khát vọng bắt đầu lại cho thấy vẫn còn hy vọng. Nhưng đó chưa phải là kết thúc.

Đối với "johatsu", quá khứ quay trở lại ám ảnh họ. Ảnh: Arata Mori - Andreas Hartmann.

Bộ phim Johatsu: Into Thin Air vẽ nên một bức tranh ảm đạm: nhiều “johatsu” sống trong những căn phòng tồi tàn, làm những công việc chui, không hợp pháp.

Việc kể lại câu chuyện đã giữ kín suốt bao năm có tác dụng chữa lành. Dù vậy, cảm giác buồn bã và tiếc nuối vẫn luôn ám ảnh “johatsu”, ngay cả khi họ đã rời bỏ cuộc sống cũ.

Một số “johatsu” thậm chí vẫn theo dõi người thân từ xa. Gia đình họ cũng trải qua nỗi đau được gọi là “mất mát mơ hồ” vì không biết người thân sống hay chết.

Vòng tròn tăm tối này có thể lặp lại. “Chúng tôi nhận thấy tình trạng mất tích trong gia đình thường có tính chu kỳ. Nhiều người thân của ‘johatsu’ cũng biến mất. Hoặc chính ‘johatsu’ từng có bố mẹ mất tích khi họ còn nhỏ”, Hartmann nói.

Một “johatsu” trong phim mắc ảo giác rằng cô đang bị theo dõi. Nhưng đối với nhiều người khác, mối đe dọa lại rất thật như bị bạo hành, bị xã hội đen truy đuổi hoặc bị người yêu cũ cầm dao rượt đuổi.

“Rất nhiều người đang chạy trốn nợ, bạo hành gia đình, xã hội đen hoặc rắc rối với người thân. Họ chỉ đơn giản muốn bắt đầu lại ở một nơi không ai biết họ là ai”, Hartmann chia sẻ.

Nhưng đôi khi, lý do lại chỉ là cảm giác lạc lõng. “Đôi khi con người ta chỉ đơn giản là không cảm thấy mình thuộc về đâu cả”, nam đạo diễn bày tỏ.

Nhật Bản không có cơ sở dữ liệu quốc gia về người mất tích và cảnh sát không thể truy cập dữ liệu tài chính nếu không có lệnh tòa án.

“Giá trị của quyền riêng tư ở Nhật khiến đất nước này trở thành nơi lý tưởng để sống ẩn danh”, Hartmann nói.

Khái niệm “johatsu” không xa lạ với phương Tây. Ở Mỹ, có những chuyên gia xử lý khủng hoảng giúp người nổi tiếng biến mất. Ngày nay, các “night movers” Nhật còn giúp khách hàng di cư ra nước ngoài.

Với chi phí sinh hoạt và giờ làm việc ngày càng tăng ở Australia - nơi bộ phim về “johatsu” sắp công chiếu, con người không miễn nhiễm với xu hướng “bốc hơi” này. Đó là nơi mà thông điệp mạnh mẽ nhất của phim có thể mang lại hy vọng: không bao giờ là quá muộn để hòa giải.

Gần 40 năm sau khi biến mất, một nhân vật trong phim đã tái ngộ với gia đình “Câu chuyện này cho chúng tôi thấy rằng luôn có hy vọng để đoàn tụ”, đạo diễn Hartmann bộc bạch.